Jeden z najwspanialszych zespołów urbanistycznych świata
Marzeniem i sprawą prestiżu dynastii Romanowów było uzyskanie dostępu do Morza Bałtyckiego i wybudowanie tam metropolii mającej świadczyć o rodzącej się potędze Rosji. Dokonał tego car Piotr I Wielki. Za oficjalną datę założenia miasta przyjmuje się 16 maja 1703 roku. Petersburg wybudowano na wyspach, które połączono licznymi mostami. Z tego też względu miasto nazywane jest Wenecją Północy. Jest jednym z najwspanialszych zespołów urbanistycznych świata, miejscem niezwykłym, miastem muzeów, teatrów i szeroko pojętej sztuki.
1
Budowę nowej twierdzy Sankt-Piter-Burch (zwanej później Sankt Petersburgiem) rozpoczęto po wygranej Rosji ze Szwedami w bitwach wojny północnej i zdobyciu dostępu do Morza Bałtyckiego.
Wojny Rusi ze Szwecją o ziemie nadnewskie trwały przez wieki. Toczyły się one już w XIII wieku, pod wodzą Aleksandra Newskiego, oraz w wojnie inflanckiej w XVI wieku. Dopiero sukces w wojnie północnej ostatecznie przywrócił te ziemie Rosji.
2
Za datę założenia miasta uznaje się 27 maja 1703 roku (16 maja 1703 roku wg kalendarza juliańskiego).
Datę tę uwieczniono na kamiennej płycie specjalnie przygotowanej na tę okoliczność, na której wyryto napis: "Roku pańskiego 1703, 16 maja założone zostało przez cara i wielkiego księcia Piotra Aleksiejewicza miasto Sankt-Petersburg".
3
Pierwszym obiektem, który zapoczątkował budowę miasta była Twierdza Pietropawłowska.
Budowę twierdzy rozpoczęto na Wyspie Zajęczej, położonej u ujścia rzeki Newy. W pracach budowlanych brali udział najwybitniejsi architekci ówczesnej Europy. Historia twierdzy jest dość ponura. Przy jej budowie zginęło wielu robotników, a później w jej murach przetrzymywano więźniów politycznych. Byli wśród nich dekabryści, Dostojewski, Gorki, Trocki, a po insurekcji kościuszkowskiej więziono w niej Tadeusza Kościuszkę, Juliana Ursyna Niemcewicza i Jana Kilińskiego.
4
Budowę twierdzy Piotr I nadzorował ze swojego domku, tzw. chatki Piotra I, którą wzniesiono specjalnie dla niego jeszcze przed rozpoczęciem budowy miasta. Rozpoczęto też budowę portu, budynków mieszkalnych i sieci dróg.
Cieśle zbudowali mu domek, składający się z dwóch izb przedzielonych sienią, z niewielkimi drzwiami, przez które, wchodząc, musiał się mocno schylać, gdyż był słusznego wzrostu (204 cm). W jednej z izb spał, a w drugiej miał roboczy stół, na którym rozkładał plany i kreślił wizję przyszłego Petersburga. W swojej chatce car mieszkał przez sześć lat. Obecnie chatka z drewnianych bali stoi wewnątrz ochraniającego ją większego budynku, w którym mieści się też Muzeum Historii Miasta. Nieopodal domu Piotra I zacumowany jest krążownik Aurora (obecnie Muzeum Rewolucji). Z jego działa 25 października 1917 roku o godz. 21.40 oddano strzał, będący sygnałem do szturmu na Pałac Zimowy.
5
Petersburg położony jest w delcie Newy na kilkudziesięciu wyspach.
Według danych topograficznych z 1864 roku, wysp tych było 101. W rzeczywistości jest ich znacznie mniej. Ich liczba zmniejszyła się na skutek czynników naturalnych i w wyniku działalności człowieka. Obecnie przyjmuje się, że jest ich około 50.
6
Wyspy te połączone są 396 mostami, z których 14 największych jest co noc otwieranych, aby statki płynące na jezioro Ładoga mogły się przemieścić.
Pierwszy most przez Newę otwarto w 1727 roku.
7
Budowane przez Piotra I miasto miało być całkowicie murowane.
Powstawało ono w bardzo trudnych warunkach (bagienne, nieznane tereny, niskie temperatury). Tempo budowy było ogromne, miasto powstawało z niespotykanym w ówczesnej Europie rozmachem. Aby wzmóc budowę, car Piotr I zabronił stawiać w Rosji murowane domy poza Petersburgiem. Początkowo funkcjonowało jako Pietropol lub Pietropolis (miasto z kamienia).
8
W 1712 roku Petersburg stał się oficjalnie stolicą Rosji i pozostał nią do 1918 roku.
Zaczęto przenosić do nowej stolicy najważniejsze instytucje państwowe, a przeniesiony do Petersburga w 1721 roku Senat ogłosił cara Piotra Wielkiego Imperatorem Wszechrosji.
9
W 1715 roku otwarto w Petersburgu Akademię Morską, a dziesięć lat później Akademię Nauk.
10
Symbolem Twierdzy Pietropawłowskiej, całego miasta i carskiej władzy jest Sobór śś. Piotra i Pawła, który wieńczy 122-metrowa iglica.
Budowę tej cerkwi podjęto miesiąc po rozpoczęciu prac nad budową fortyfikacji. Była to pierwsza świątynia prawosławna w budowanej nowej stolicy Rosji. Pierwsza cerkiew był drewniana. W 1712 roku położono kamień węgielny nowej, znacznie większej cerkwi. Jej projektantem został włoski architekt Domenico Trezzini. Głównym elementem świątyni jest 88-metrowa dzwonnica z iglicą wysoką na 34 metry. Życzeniem Piotra I było, aby wieża cerkwi przewyższała moskiewską dzwonnicę Iwana Wielkiego (81 m) w kompleksie moskiewskiego Kremla.
11
Sobór uważany był za najważniejszą wojskową cerkiew na terenie Rosji.
Obok przedmiotów liturgicznych znajdują się w nim eksponaty związane z rosyjskimi podbojami, zabytkowe sztandary i broń.
12
Na terenie soboru znajdują się groby wszystkich carów rosyjskich, począwszy od Piotra I.
Wyjątkiem jest Piotr II, wnuk Piotra I, ostatni potomek w linii męskiej dynastii Romanowów. Pochowany jest w Soborze Archangielskim w Moskwie.
13
Architektoniczny rozwój miasta nastąpił pod koniec XVIII wieku.
Obowiązywała zasada, aby fasady domów były budowane frontalnie do ulic i kanałów, dzięki czemu zabudowa miasta była bardzo uporządkowana. Wzniesiono wtedy wiele nowych obiektów architektonicznych: Sobór Nikolski, klasztor Smolny, Pałac Zimowy (został wybudowany na polecenie carycy Elżbiety, młodszej córki Piotra I, wzorowany na francuskim Wersalu. Jako pierwsza zamieszkała w nim cesarzowa Katarzyna II), będący głównym budynkiem Ermitażu, Pałac Marmurowy, Taurydzki i in.
14
Już w pierwszej połowie XVIII wieku Petersburg stał się jednym z najpiękniejszych miast w Europie.
Powstały wówczas takie obiekty architektoniczne jak: Admiralicja, Pałac Dwunastu Kolegiów (dziś mieści się tam Uniwersytet Petersburski), Sobór śś. Piotra i Pawła, pałace w Carskim Siole i Peterhofie.
15
Największym architektem Petersburga XVIII wieku był Bartolomeo Francesco Rastrelli, syn włoskiego rzeźbiarza.
Jego architektura zachwycała carów. Projektowane przez niego budynki były monumentalne, ale jednocześnie pełne lekkości. Jego projektami były: Pałac Zimowy, klasztor Smolny, Pałac Letni, który nie zachował się, Carskie Sioło, Peterhof. Innymi architektami byli m.in.: Woronichin, Trezzini, Bażenow, Kameron, Rinaldi.
16
W początkach XIX w. w architekturze Petersburga dominował klasycyzm rosyjski, który łączył klasycyzm europejski z elementami budownictwa rodzimego.
Duży wpływ na styl budownictwa miało zwycięstwo nad Napoleonem, dominowały idee patriotyzmu i poczucie siły. Rozpoczęto wtedy budowę Wielkiego Soboru Kazańskiego z kopułą w stylu Bazyliki św. Piotra i wspaniałą kolumnadą, wybudowano Instytut Górniczy i przebudowano zgodnie z nowymi trendami jedną z najokazalszych budowli miasta - pałac Admiralicji.
17
Dla upamiętnienia zwycięstwa nad Napoleonem wzniesiono Bramę Narwską.
Na cześć zwycięstw w wojnach z Turcją i Persją wzniesiono Wrota Moskiewskie. Przebudowano także Pałac Zimowy, który ucierpiał w pożarze w 1837 roku.
18
Według XIX-wiecznego rosyjskiego przysłowia Sankt-Petersburg był mózgiem Rosji, Moskwa - sercem, a Niżny Nowogród - portfelem.
W czasie francuskiej ofensywy w 1812 roku Petersburg nie był celem Napoleona. Zaatakował on "serce" Rosji - Moskwę, dzięki czemu Petersburg nie został zniszczony.
19
Druga połowa XIX wieku przyniosła rozwój przemysłu Petersburga.
Wybudowano także połączenie kolejowe Moskwa - Sankt Petersburg.
20
Rosła też ciągle liczba mieszkańców miasta.
Na początku XIX w. mieszkało w Petersburgu około 300 tys. osób, w 1853 roku - około 0,5 mln, w 1900 roku - około 1,5 mln, a w 1917 roku, gdy stał się już Piotrogradem - 2,5 mln ludzi.
21
Sankt Petersburg był ośrodkiem inicjatywy rewolucyjnej w Rosji. W 1825 roku wybuchło tam antycarskie powstanie dekabrystów.
Działała tam też socjalistyczna organizacja pietraszewców, skupiająca młodych intelektualistów rosyjskich, zwolenników francuskiego socjalizmu utopijnego.
22
Niezależnie od przemian społecznych, Petersburg cały czas się rozwijał.
Budowano wciąż nowe pałace, budynki sakralne, a bogaci kapitaliści i posiadacze ziemscy wznosili hotele, wille i pałacyki. W tym czasie powstał jeden z najbardziej znanych petersburskich hoteli - Astoria, oraz willa Matyldy Krzesińskiej, rosyjskiej tancerki polskiego pochodzenia, gwiazdy Teatru Maryjskiego w Petersburgu. Wybudowano też chram Zmartwychwstania Pańskiego, nawiązujący do starego ruskiego stylu cerkwi Wasyla Błogosławionego w Moskwie.
23
Nazwa miasta wielokrotnie ulegała zmianie.
Pierwszą nazwą był Sankt Petersburg, po wybuchu I wojny światowej niemiecko brzmiącą nazwę, ze względów patriotycznych zmieniono na Piotrogród, a dziesięć lat później na Leningrad, aby uczcić pamięc Włodzimierza Lenina. W 1991 roku przywrócono dawną nazwę Sankt Petersburg, ale zalecaną polską nazwą jest Petersburg.
24
Nieoficjalną, pieszczotliwą, potoczną nazwą miasta jest Piter.
Używano jej już w XIX wieku, w czasach radzieckich i obecnie.
25
Mieszkańcy Petersburga (wówczas Leningradu) wykazali się wielkim patriotyzmem i odwagą podczas II wojny światowej, kiedy to trwała, tzw. Blokada Leningradu.
Niemcy otoczyli Leningrad ścisłym kordonem i przez 879 dni oblegali miasto, w którym mieszkało wówczas 3,1 mln osób. Blokada rozpoczęła się we wrześniu 1941 roku, a zakończyła się w styczniu 1944 roku. Brakowało jedzenia, ludzie umierali z głodu (640 tys. osób). 90% zmarło z niedożywienia, a jedynie 10% w wyniku działań wojennych. Niemcom nigdy nie udało się zdobyć miasta.
26
W 1990 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO zostało wpisane zabytkowe centrum Sankt Petersburga i kompleksy podmiejskich rezydencji carskich.
W 2003 roku Petersburg obchodził 300-lecie istnienia, a UNESCO ogłosiła ten rok rokiem Sankt Petersburga.
27
W 2012 roku urodził się 5-milionowy petersburżanin.
Miasto liczyło wówczas ponad 5 mln mieszkańców.
28
W Petersburgu istnieje 41 szkół wyższych, ponad 170 instytucji naukowo-badawczych, ponad dwa tysiące bibliotek, obserwatorium astronomiczne Pułkowo, Teatr Maryjski i filharmonia z 1862 roku, ciesząca się światową sławą.
29
Petersburg jest jednym z głównych centrów muzealnych świata.
Znajduje się tam Ermitaż - jedno z trzech największych muzeów świata. Muzeum mieści się w pięciu pałacach nad brzegiem Newy. Jego nazwa pochodzi od jednego z pałaców zimowych Piotra I. Głównym budynkiem Ermitażu jest Pałac Zimowy. Pałac w galerię sztuki przemieniła cesarzowa Katarzyna II, która zwróciła się do francuskiego filozofa Denisa Diderota, by w jej imieniu kupował obrazy z kolekcji francuskich. W ten sposób do Petersburga trafiły płótna najznakomitszych malarzy (Rembrandta, Rubensa, Tycjana, Watteau, Poussina, Gauguina, Picassa, Matissa, Moneta, Canovy i in.).
30
W pobliżu Petersburga znajdują się liczne miejscowości turystyczno-wypoczynkowe z kompleksami parkowo-pałacowymi byłych carów Rosji: Carskie Sioło, Peterhof, Pawłowsk, Zielenogorsk, Gatczyna.
31
W Pałacu Marmurowym, wybudowanym dla Katarzyny II przez jej faworyta Grigorija Orłowa, od 1797 roku aż do śmierci mieszkał Stanisław August Poniatowski.
Ostatni król Polski został pochowany po swojej śmierci w Petersburgu 12 lutego 1798 roku w Kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej przy Newskim Prospekcie. Spoczywał tam do 1938 roku.
32
W Petersburgu znajduje się fabryka samochodów zatrudniająca 6700 osób, w której produkowany jest Chevrolet Cruze.
33
Petersburg jest jednym z największych portów morskich Rosji.
34
Sieć tramwajowa w Petersburgu została uruchomiona w 1907 roku.
Pod koniec lat 80. XX wieku osiągnęła szczyt swojego rozwoju i stała się największą siecią tramwajową na świecie, co zostało udokumentowane w Księdze Rekordów Guinnessa.
35
W Petersburgu mieszkał przez rok w kamienicy, na ścianie której widnieje tablica upamiętniajaca ten fakt, Adam Mickiewicz.
Adam Mickiewicz uhonorowany został także pomnikiem.
36
W Petersburgu ostatnie chwile życia spędziła Maria Szymanowska, polska kompozytorka.
Maria Szymanowska była pianistką i kompozytorką, jedną z pierwszych kobiet pianistek w historii kultury europejskiej. W Petersburgu zamieszkała w 1827 roku, gdzie była nadworną pianistką i prowadziła słynny w mieście salon, w którym bywali przedstawiciele kosmopolitycznej elity stolicy Rosji. Wśród nich najwybitniejsze postacie muzyki i literatury: m.in. Puszkin, Glinka, Karamzin, Mickiewicz, Piotr Wiaziemski, Iwan Kryłow, malarze Oleszkiewicz, Orłowski i Wańkowicz. Zmarła w Petersburgu podczas epidemii cholery, dlatego też została pochowana na specjalnym cmentarzu, później nazwanym Mitrofanijewskim. Mogiła zachowała się do naszych czasów. W 2010 roku odsłonięto jej pomnik (cenotaf) na petersburskiej Nekropolii Mistrzów Sztuki obok Ławry Aleksandra Newskiego przy Newskim Prospekcie.
37
Petersburg jest miastem Białych Nocy.
Jest to zjawisko, które w Petersburgu występuje od końca maja do połowy lipca. Jest to astronomiczne zjawisko cykliczne, występujące na dużych szerokościach geograficznych (powyżej 57 st. N lub S), polegające na tym, że w pewnym okresie roku w nocy nie zapadają całkowite ciemności, zmierzch przechodzi bezpośrednio w brzask. Podczas białych nocy tarcza słoneczna chowa się pod horyzontem, ale dość płytko. Zjawisko rozproszenia światła w górnych warstwach atmosfery sprawia, że niebo pozostaje jasne.
