Państwa
Ciekawostki o Armenii
Najstarsze państwo chrześcijańskie na świecie
Armenia jest niewielkim, wyżynno-górzystym krajem, leżącym w zachodniej części Azji na Zakaukaziu. Przez 55 lat należała do Związku Radzieckiego, a po upadku komunizmu w Rosji, uzyskała niepodległość. Kraj zamieszkują nieco ponad trzy miliony osób, a co najmniej drugie tyle żyje poza jego granicami. Największym miastem i jednocześnie stolicą Armenii jest Erywań, miasto o ponad 2800-letniej historii.
1
Republika Armenii leży na pograniczu Azji i Europy. Usytuowana jest w północno-wschodniej części Wyżyny Armeńskiej, leżącej w zachodniej części Azji i we wschodniej części Azji Mniejszej. Jest to obszar aktywny sejsmicznie, najbardziej narażony na trzęsienia ziemi na całym półwyspie Azji Mniejszej, z wygasłym wulkanem - Ararat. Wyżyna Armeńska zajmuje powierzchnię 400 tys. km2. Na jej powierzchni, oprócz Armenii leży jeszcze Turcja, Gruzja, Iran i Azerbejdżan.
2
Armenia znajduje się na południe od gór Kaukazu, pomiędzy Morzem Czarnym a Morzem Kaspijskim. Od Morza Czarnego dzieli ją odległość 170 km, a od Kaspijskiego - 230 km.
3
Jej powierzchnia wynosi 29 800 km2 i jest porównywalna z powierzchnią województwa wielkopolskiego. Ale nie zawsze tak było. Dwa tysiące lat temu, Armenia była rozległym terytorialnie mocarstwem, obejmującym całą Wyżynę Armeńską, aż do Morza Śródziemnego.
4
Sąsiadami Armienii są: od północy Gruzja, od południa Iran i azerska eksklawa Nachiczewan (obszar Azerbejdżanu), od wschodu Azerbejdżan, od zachodu Turcja. Eksklawa jest częścią terytorium państwa, położoną w oddzieleniu od głównego jego terytorium, ale na tym samym kontynencie. Jeżeli taka część terytorium głównego otoczona jest terytorium innego państwa, to jest jednocześnie enklawą.
5
Armenia jest państwem śródlądowym, nie posiada dostępu do morza, a tym samym nie posiada własnej linii brzegowej. Położenie takie uważane jest za niekorzystne, ponieważ państwo takie pozbawione jest dostępu do zasobów morskich, przede wszystkim możliwości rybołówstwa, a także transportu i handlu morskiego. Państw śródlądowych nie ma tylko na trzech kontynentach: Ameryce Północnej, Australii i Antarktydzie.
6
Jest krajem wyżynno-górzystym. Prawie połowę kraju stanowią obszary powyżej 2000 m n.p.m. Nie ma tam obszarów nizinnych, obszary poniżej 1000 m n.p.m. zajmują jedynie 10% powierzchni kraju.
7
Najwyższym szczytem jest wygasły wulkan Aragac o wysokości 4090 m n.p.m. Jest to olbrzymi wulkan o czterech wierzchołkach wokół krateru. Znajduje się on w odległości około 50 km na północny zachód od Erywania - stolicy kraju.
8
Najniżej położonym miejscem w Armenii jest śródgórska Kotlina Araracka w południowo-zachodniej części kraju. Środkową część kraju, a zarazem 1/3 jego powierzchni, zajmują płaskowyże wulkaniczne, które leżą na wysokości od 1000 do 1300 m n.p.m.
9
Sporą część powierzchni Armenii zajmują góry - Mały Kaukaz. Ich średnia wysokość wynosi około 2500 m n.p.m.
10
Główną rzeką Armenii jest Araks, która płynie na granicy z Iranem i Turcją. Araks jest największym dopływem Kury, rzeki płynącej w północnej części kraju. Armenia w całości należy do zlewiska Morza Kaspijskiego.
11
Armenia obfituje w jeziora, których jest ponad sto. Są one głównie pochodzenia wulkanicznego i tektonicznego. Największym z nich jest jezioro Sewan o powierzchni 1410 km2, położone przy granicy z Azerbejdżanem. Jest to największe jezioro Kaukazu i jednocześnie najwyżej położone jezioro na świecie (1900 m n.p.m.). Ormianie często nazywają Sewan "ormiańskim morzem". Dostarcza ono ryb i raków do miejscowej kuchni.
12
Nazwa kraju pochodzi od perskiej nazwy Armanestan i Arman. Ormianie używają nazwy Hajastan (kraj Hajów), a siebie samych określają mianem Hajer. Według ludowych przekazów nazwa ta powstała po przyjęciu przez Armenię chrześcijaństwa i wywodzi się od imienia Haika, syna biblijnego Togarmy, wnuka Gomera, prawnuka Jafeta i praprawnuka Noego, uważanego za protoplastę narodu ormiańskiego. Jednak najprawdopodobniej nazwa kraju pochodzi od nazwy starożytnego państwa Hajasa-Azzi lub Hajasa, leżącego na terenie historycznej Armenii, a którego mieszkańcy mogli być przodkami Ormian.
13
Historia Armenii swój początek ma już między XI a VII w p.n.e, kiedy to na terenach współczesnych kraju istniało potężne królestwo Urartu, rozbite przez koczownicze ludy irańskie - Scytów. Armenia zajmowana była przez Persów, Aleksandra Wielkiego i pod władzą dowódców jego armii - diadochów - pozostawała aż do 190 r p.n.e. Losy Armenii uzależnione były od jej położenia geograficznego, bowiem leżała w bardzo pożądanym przez sąsiadów miejscu. Zajęcie tego kraju przez Turków czy Persów dawało tym krajom możliwość zamknięcia swych mocarstw zaporą Kaukazu od północy, Morzem Kaspijskim od wschodu i Morzem Czarnym od zachodu. Tym sposobem stawali się potęgą nie do sforsowania.
14
W I w p.n.e. za panowania króla Tigranesa II, Armenia stała się najpotężniejszym państwem Azji Mniejszej. Sięgała od Morza Kaspijskiego do Śródziemnego, od Mezopotamii (starożytna kraina na Bliskim Wschodzie, w dorzeczu Tygrysu i Eufratu) po Kaukaz.
15
W roku 782 p.n.e. założone zostało miasto Erebuni, znane dziś jako Erywań, stolica i największe miasto Armenii. W swojej długiej historii Erywań czternaście razy na zmianę przechodził pod panowanie Turków i Persów.
16
Armenia jako pierwsze państwo na świecie przyjęła chrześcijaństwo. Wydarzyło się to w 301 roku, na 12 lat przed zniesieniem przez Konstantyna Wielkiego prześladowań chrześcijan w Rzymie. Dzięki działalności św. Grzegorza Oświeciciela (założyciela i patrona Kościoła ormiańskiego, męczennika chrześcijańskiego, apostoła Armenii, świętego Kościoła Katolickiego), król Armenii Tiridates III ustanowił chrześcijaństwo religią państwową. W 554 roku na synodzie w Dwinie Ormianie odłączyli się od Kościoła Powszechnego.
17
W 406 roku ormiański mnich Mesrop Masztoc stworzył od podstaw alfabet ormiański. Mesrop Masztoc był ormiańskim duchownym i uczonym, pierwszym nauczycielem języka ormiańskiego. Stworzył on również alfabet Albanii Kaukaskiej. Powstanie alfabetu przyczyniło się do bujnego rozwoju kultury Armenii.
18
W 1071 roku Armenia została podbita przez Turków. Aż do XIX wieku praktycznie cała Armenia znalazła się pod panowaniem muzułmańskich Turków osmańskich. Ormianie mimo tego zachowali swoją religijną i narodową tożsamość.
19
Ormianie emigrowali z terenów zajętych przez Turków i Persów, czego rezultatem jest ich ogromna diaspora w świecie. Przeważająca część Ormian (ponad 10 mln) mieszka obecnie poza Armenią. Emigranci wnieśli istotny wkład do kultury europejskiej.
20
Współczesna diaspora ormiańska ukształtowała się po I wojnie światowej jako rezultat Ludobójstwa Ormian. Była to centralnie zaplanowana eksterminacja autochtonicznej ludności ormiańskiej na terenie Imperium Osmańskiego w okresie I wojny światowej.
21
W 1918 roku proklamowano utworzenie Demokratycznej Republiki Armenii. W 1920 roku Turcja zajęła większość terytorium Armenii, pozostałą część bolszewicy wcielili do Związku Radzieckiego, tworząc Armeńską SRR, która 12 marca 1922 roku weszła w skład Zakaukaskiej Republiki Radzieckiej i pozostała w niej do grudnia 1936 roku.
22
Po II wojnie światowej Armenia była najbogatszą republiką Związku Radzieckiego. 21 września 1991 roku Armenia ogłosiła swoją niepodległość. Należy do Wspólnoty Niepodległych Państw i do Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej.
23
Armenia podzielona jest na 10 prowincji i jedno miasto wydzielone - Erywań.
24
Ponad 80% Ormian należy do Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego. 7,2% należy do Kościoła Katolickiego obrządku ormiańskiego. Rosyjski Kościół Prawosławny reprezentowany jest tam tylko w 0,55%.
25
Narodowym alkoholem Armenii jest oghi - rodzaj spirytusu destylowanego z owoców. Godne polecenia jest również wino z granatów. Podczas ormiańskich imprez, prym wiedzie tamad (wodzirej), który pilnuje, aby wszyscy goście mieli pełne kieliszki. Armeńscy kierowcy nie mogą prowadzić samochodu nawet po małej ilości alkoholu, norma we krwi, to zero alkoholu.
26
Narodowym armeńskim owocem jest morela. Popularną przekąską są pestki moreli.
27
Tradycyjne ormiańskie dania to: harissa (gulasz na bazie gotowanych razem pszenicy i mięsa), chasz (gotowane nóżki jagnięce), dolma (ormiańskie gołąbki). Bardzo popularnym warzywem są bakłażany. Poza mięsem, przysmakiem są raki.
28
Narodowym napojem jest czarna, słodka kawa.
29
Armenia jest krajem klasztorów (monastyrów), pięknie wkomponowanych w armeński krajobraz.
30
Śluby i wesela w Armenii odbywają się we wszystkie dni tygodnia. Wydatki związane ze ślubem i weselem ponosi pan młody i jego rodzina. Rola ormiańskiej kobiety jest bardzo tradycyjna, zajmuje się ona domem, stroni od alkoholu i nikotyny - w przeciwieństwie do mężczyzn.
31
Armenia w 2011 roku wprowadziła w szkołach obowiązkową grę w szachy. Ma to rozwijać umiejętność myślenia u uczniów.
32
Ormianie mają łatwy dostęp do różnych leków bez recepty. Nie ma problemu z kupnem antybiotyku, o receptę nikt nie pyta.
33
Jedną z bardziej znanych obecnie na świecie Ormianek jest Kim Kardashian. Znane osoby, które mają ormiańskie korzenie to: Cher, Garou, Zbigniew Herbert, Krzysztof Penderecki czy Robert Makłowicz.
34
Od 2012 roku nie ma w Armenii zmiany czasu zimowego na letni.
35
Najbardziej popularnym gatunkiem muzycznym w Armenii jest jazz. Z Armenii pochodzi bardzo wielu znanych na całym świecie muzyków jazzowych.
36
Flaga Armenii składa się z trzech horyzontalnie ułożonych pasów: czerwonego, błękitnego i pomarańczowego. Czerwony symbolizuje przelaną krew ormiańskich bohaterów za wolność, błękitny to kolor nieba i nadziei, a pomarańczowy - bogactwa, płynącego z ciężkiej pracy.
37
Herbem Armenii jest pięciopolowa tarcza, podtrzymywana przez lwa i orła, starożytne symbole królestwa Urartu. W sercu tarczy znajduje się góra Ararat z arką Noego, symbol narodu ormiańskiego. Jest godłem państwowym, jednym z nielicznych na świecie, odwołującym się do obiektu, znajdującego się na terenie innego kraju (góra Ararat jest teraz w Turcji).
38
Krajową domeną internetową przypisaną dla stron internetowych z Armenii jest aktywna od 1994 roku domena - .am.
