Ciekawostki o Jakubie Szeli

Jest to wieś położona w województwie podkarpackim, w powiecie dębickim, w gminie Brzostek. Nazwa Smarzowa obowiązywała do końca 1999 roku, obecnie wieś nazywa się Smarżowa. We wsi znajduje się zachowany dworek szlachecki, dawniej w posiadaniu rodziny Boguszów (obecnie mieści się w nim ośrodek zdrowia).

Jego rodzice to Anna Łukasik i Jan Szela, a dziadkiem prawdopodobnie był Krzysztof Szela, bogaty kmieć w Smarzowej, posiadający ponad 30 morgów urodzajnej ziemi. Jakub miał co najmniej siedmioro rodzeństwa.

Być może było to powodem wydziedziczenia Jakuba, gospodarstwo po ojcu przypadło w udziale jego bratu Kazimierzowi, który stał się najbogatszym chłopem we wsi na 18 - hektarowym gospodarstwie.

Służba wojskowa trwała wówczas czternaście lat. W czasie jej trwania brał udział w bitwie pod Ulm (bitwa pomiędzy oddziałami francuskiej Wielkiej Armii dowodzonej przez Cesarza Napoleona I, a siłami austriackimi), gdzie trafił do niewoli. Po wypuszczeniu bądź ucieczce, wrócił do domu.

Był ponoć bardzo dobrym kołodziejem i cieślą, był tzw. "złotą rączką", mówiono o nim, że "co chciał, to zrobił".

Pierwsza żona Rozalia była wychowanką dworską, która otrzymała od dziedzica Smarzowej Stanisława Bogusza, nieco ponad osiem mórg (około 4,5 ha) ziemi jako wiano. Z tego związku Szelom urodziło się siedmioro dzieci, z których tylko dwoje, Katarzyna i Stanisław dożyli dorosłości. Po śmierci żony Rozalii gospodarstwo pozostało w rękach Jakuba.

To małżeństwo było bezdzietne i właściwie nie wiadomo co stało się z drugą żoną Jakuba (we wsi krążyła plotka jakoby Szela zamordował żonę, ale nigdy nie postawiono mu oficjalnie zarzutu).) Wkrótce ożenił się po raz trzeci, tym razem z Salomeą Niewiarowską, z którą miał jedno dziecko, syna Józefa.

Choć obowiązujące prawo nie zezwalało już na bicie chłopa, a jedynie na jego uwięzienie, szlachta nie respektowała tego i stosowała chłostę, która niekiedy kończyła się śmiercią poddanego. Skutki kary zależały jedynie od siły i sadyzmu bijącego ( np. ekonoma).  Chłopi nie mogli także opuszczać wsi. Takiego traktowania doświadczał również Jakub Szela.

Według jednych był analfabetą nieumiejącym nawet się podpisać, według innych potrafił czytać i pisać. W imieniu chłopów prowadził spór z rodziną dziedziców - Boguszami. Przy sporządzaniu pism korzystał z usług pokątnych adwokatów i pisarzy i przedstawiał skargi u starosty w Tarnowie, a nawet u gubernatora we Lwowie, dokad chodził piechotą.

Sytuacja chłopów w Galicji była bardzo trudna, władzę administracyjną we wsi sprawował właściciel dworu . Poddani chłopi, w zamian za korzystanie z ziemi, musieli odrabiać pańszczyznę - darmową pracę na rzecz swego pana. W Galicji wynosiła ona 3 dni w tygodniu, po 8 godzin dziennie zimą i nawet 12 godzin latem. Ponadto musieli oni uiszczać czynsze w gotówce i daniny w naturze. Chłop musiał oddawać swojemu panu ponad 50% swojego dochodu. W rejonie, w którym żył Jakub Szela (rejon tarnowski) pańszczyzna była najwyższa w całej Galicji. Szela jako rzecznik praw chłopskich był w ostrym konflikcie z dworem. Właściciel majatku w Smarzowej, Wiktoryn Bogusz wyjatkowo znęcał się nad swymi włościanami, także nad Szelą, który często bywał upokarzany, więziony i bity. To wszystko powodowało narastającą frustrację i chęć zemsty.

Obiecywano chłopom uzyskanie ziemi na własność. Postulowano zniesienie poddaństwa na prowincji, na co nie przystały Stany Galicyjskie (galicyjski sejm stanowy o charakterze doradczym, z siedzibą we Lwowie).

Austriacy, zdając sobie z tego sprawę, chcąc doprowadzić do rozdźwieku w polskim społeczeństwie i tym samym zapobiec wybuchowi powstania, wykorzystali niezadowolenie chłpów, zmanipulowali ich i pchnęli do mordów i plądrowania szlacheckich dworów.

Rozpuszczono plotkę o tym, że szlachta planuje przeciwko chłopom zbrojną akcję, której celem jest wybicie ich. Wykorzystał również Szelę, którgo utwierdził w przekonaniu, że jest dla niego ważny i popiera jego postulaty i dążenia. Tymczasem był mu on potrzebny do realizacji planu austriackich władz.

Zbrojne gromady chłopów zrabowały i zniszczyły w ciągu kilku dni w drugiej połowie lutego 1846 roku ponad 500 dworów ( w cyrkule tarnowskim ponad 90% dworów uległo zagładzie). Zamordowano w okrutny sposób od ponad 1200 do 3000 osób, niemal wyłącznie ziemian, urzędników dworskich i rządowych oraz kilkudziesięciu księży. Nie atakowano jedynie Żydów i Niemców. Po likwidacji szlachty Szela wprowadził swoje porządki. Zabronił pańszczyzny i zbierał procent od łupów.

Wojsko przywróciło spokój, a Jakub Szela został internowany. W obawie przed odpowiedzialnością udał się pod opiekę starosty tarnowskiego. Widywany był na ulicach Tarnowa, jak przechadzał się w eskorcie policjanta, który miał go bronić przed ewentualnymi napaściami.

Z Tarnowa przesiedlono go na Bukowinę (kraina historyczna położona pomiędzy Karpatami Wschodnimi a środkowym Dniestrem, należąca w północnej części do Ukrainy, a w południowej do Rumunii).

Krążyły pogłoski, że Szela został zabity przez grupę szlachciców, którzy poprzysięgli mu zemstę, ale były to tylko pogłoski. Jakub Szela zmarł w Lichtenbergu 21 kwietnia 1860 roku. Nie jest znane miejsce jego pochówku.

Dla jednych pozostał bohaterem walczącym o prawa chłopów, okrzyknięty "chłopskim królem". Dla innych narodowy zdrajca, cyniczny, okrutny zbrodniarz. Bez wątpienia wykorzystano go jako narzędzie do zniszczenia polskiej rebelii. Jego rękami Austriacy załatwili swoje sprawy, ale historia zapamiętała go jako jako głównego winowajcę galicyjskiej rabacji.