Ludzie

Ciekawostki o Janie Matejko

Znaleźliśmy 35 ciekawostek na temat Jana Matejki

Jeden z najznakomitszych polskich malarzy

Jan Matejko jest jednym z najwyżej cenionych polskich malarzy. Zafascynowany historią, nie potrafiąc o niej mówić ani pisać - malował ją, stając się twórcą polskiej szkoły malarstwa historycznego.

Zagorzały patriota, człowiek szczodry wobec potrzebujących, dbający o swoje miasto Kraków, w życiu którego czynnie uczestniczył. Swoimi wielkimi dziełami historycznymi kształtował świadomość historyczną i narodową Polaków.

Kształcił też innych malarzy - był mentorem i nauczycielem wielu wybitnych przedstawicieli polskiego modernizmu.

Jan Matejko
1
Jan Alojzy Matejko urodził się 24 czerwca 1838 roku w Krakowie.

Ojcem malarza był Franciszek Ksawery Matejko, który był Czechem z Roudnicy, z okolic Hradec Kralove. Pochodził z rodziny chłopskiej. Przeprowadził się do Galicji, gdzie pracował w charakterze guwernera i nauczyciela muzyki. Początkowo pracował u rodziny Wodzickich w Kościelnikach (obecnie jest to część Nowej Huty), a następnie przeprowadził się do Krakowa.

Matka, Joanna Karolina Rossberg, miała korzenie niemieckie. Wywodziła się z polsko-niemieckiej zamożnej rodziny rymarzy.

Matka była protestantką, a ojciec katolikiem. Rodzice Matejki pobrali się i zamieszkali w Krakowie przy ulicy Floriańskiej.

2
Jan był dziewiątym z jedenaściorga rodzeństwa (dziewięciu chłopców i dwie dziewczynki).
Rodzicom trudno było sobie radzić z tak dużą gromadką dzieci, które nie zawsze były należycie dopilnowane. Jan, jako młody chłopak, podczas zabawy złamał sobie nos, który nigdy nie zrósł się prawidłowo, bo nikt na to nie zwrócił uwagi. Stąd u Matejki słynny krzywy nos.
3
Kiedy Jan miał siedem lat, zmarła jego matka.

Mały Jan nie miał dobrego kontaktu z ojcem, który był zapracowanym, a przy tym surowym i bardzo zasadniczym człowiekiem.

Dowiedz się więcej ...
4
Jednak osobą, z którą najchętniej spotykał sie w domu Giebułtowskich była ich najmłodsza córka, Teodora.

Teodora początkowo nie odwzajemniała jego uczuć, wobec czego często bywał przygnębiony.

Dopiero, gdy w wieku 26 lat odniósł ogromny sukces po namalowaniu "Kazania Skargi" i sprzedaniu obrazu, Teodora została jego żoną.

Jeden z portretów Teodory MatejkoJeden z portretów Teodory narysowany przez Jana.
5
Matejko początkowo uczęszczał do szkoły św. Barbary, wkrótce został przeniesiony do Gimnazjum św. Anny (obecnie jest to I LO im. Bartłomieja Nowodworskiego - jedna z najstarszych i nieprzerwanie działających w Polsce szkół średnich o charakterze świeckim).

Od najmłodszych lat Matejko zdradzał niepospolite zdolności plastyczne (ojciec nigdy nie akceptował jego artystycznych pasji). Cenione były one w szkole, choć z innymi przedmiotami gorzej sobie radził. Doświadczał również złego traktowania od szkolnych kolegów, którzy niejednokrotnie się nad nim znęcali.

6
Matejko wyrastał w atmosferze polskiego patriotyzmu.

Było to zasługą jego starszych braci, a zwłaszcza Edmunda i Zygmunta, którzy na Węgrzech brali udział w powstaniu węgierskim przeciwko Habsburgom (1848-1849) (Zygmunt poległ na polu walki).

Ojciec nie miał udziału w patriotycznym wychowaniu dzieci, był to temat zupełnie mu obojętny.

7
Największy wpływ na edukację i wychowanie Jana miał jego najstarszy brat, Franciszek, docent Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Franciszek zabierał go na spotkania akademickie organizowane w pracowni rzeźbiarza Parysa Filippiego, na których bywali także młodzi artyści.

Jan często tam zaglądał, włóczył się też po Krakowie chłonąc setki lat historii tego miasta. To sprawiało mu większą satysfakcjię, niż nauka w szkole, do której nie przykładał się zbytnio, dlatego też nie otrzymał promocji po klasie III.

Matejko Chętnie kopiował ilustracje z książek historycznych, które znajdował w domowej bibliotece.

8
W wieku trzynastu lat Matejko rozpoczął naukę w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych

Ojciec, nie mając wyjścia, musiał pogodzić się z faktem, że syn jest utalentowany, w końcu uległ a Jan rozpoczął studia.

W nowej szkole przyszłemu artyście nie było łatwo, ponieważ miał problemy z dostosowaniem się do sztywnych reguł akademickich  wprowadzonych przez dyrektora szkoły Wojciecha Stattlera. Nie pomagały również problemy finansowe i znacząca wada wzroku

9
Duży wpływ na młodego malarza mieli dwaj jego akademiccy nauczyciele: Józef Kremer i Władysław Łuszczkiewicz.

To oni właśnie zainspirowali Matejkę do tworzenia szkiców krakowskich zabytków, studiowania detali i obrazów, zbierania materiałów. Wtedy Matejko zaczął tworzyć tzw. "skarbczyk". 

Dowiedz się więcej ...
10
W 18958 roku Matejko otrzymał stypendium na studia w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, której dyrektorem był Wilhelm von  Kaulbach.

Stworzona przez Kaulbacha idea obrazu jako "uczonego wielowarstwowego komentarza do wydarzenia historycznego" była Matejce bardzo bliska. Już wtedy postanowił poświęcić się tworzeniu dzieł o tematyce historycznej.

11
W tamtym okresie jednak był on zafascynowany francuskim malarzem Paulem Delaroche.
Pod jego wpływem zaczął malować obrazy o tematyce historyczno- kryminalnej z zastosowaniem zasady suspensu, jak n.p. "Otrucie królowej Bony".
12
W 1860 roku wyjechał do Wiednia, aby rozpocząć tam studia na ASP.
Niestety nie zabawił tam długo, ponieważ nie zgadzał się ze wskazówkami profesora Christiana Rubena, których udzielał mu podczas korekty prac. Ruben twierdził, że w obrazie przedstawiającym Jana Kazimierza oglądającego pożar Krakowa z Bielan, władca powinien zostać przedstawiony w pozycji klęczącej, na co podobno Matejko odrzekł, że "Polscy królowie przed nikim nie klękają".
13
Wtedy też wydał publikację "Ubiory polskie" - album składający się z dziesięciu tablic litograficznych, na których przedstawił wygląd polskich strojów na przekroju wieków i różnych klas społecznych.
Honorarium za "Ubiory polskie" i sprzedaż "Otrucia królowej Bony" oraz "Kochanowskiego nad trumną Urszulki"pozwoliły Matejce osiągnąć niezależność finansową i kontynuować badania historyczno-artystyczne. Był malarzem ale jednocześnie jednym z najlepiej wykształconych polskich historyków. Samodzielnie musiał docierać do źródeł kronik, studiować je, bowiem nie było wtedy tylu opracowań źródłowych, z których mógłby korzystać.
14
Choć interesował się sprawami polskimi tak jak jego bracia, nie mógł się w pełni zaangażować.
Gdy jego bracia, Edmund i Kazimierz brali udział w powstaniu styczniowym, on nie mógł wziąć udziału w walkach. Ze względu na swój słaby wzrok nie potrafił posługiwać się bronią. Pomagał powstańcom materialnie oraz woził dla nich broń.
15
W wieku 24 lat namalował jeden ze swoich najwybitniejszych obrazów - "Stańczyk".

Gdy miał 26 lat namalował "Kazanie Skargi", co dało mu ogromny sukces. Po obejrzeniu obrazu Lucjan Siemieński stwierdził: "Historia nasza ma już swojego malarza". Dochód ze wstępu na wystawę przeznaczył dla sierot, a sprzedaż obrazu dała mu stabilizację finansową i wreszcie mógł oświadczyć się Teodorze Giebułtowskiej.

16
Z małżeństwa z Teodorą, którą Matejko nazywał "Gwiazdą" lub "Panią Władczynią", urodziło się im pięcioro dzieci - jedno zmarło jako niemowlę.

Żona Matejki uważana była za osobę despotyczną, egoistyczną i konfliktową. Malarz traktował ją jak muzę, a gdy ona uważała, że jej pozycja muzy jest zagrożona, urządzała straszne awantury, udawała choroby, mdlała.

Matejko umieścił jej twarz na prawie wszystkich obrazach przedstawiających kobiety, nawet królowa Bona w "Hołdzie pruskim" ma jej twarz. Życie z nią stawało się bardzo trudne, okazało się, że jest chora i musiała trafić w końcu do szpitala psychiatrycznego.

17
W dobie powszechnego zwątpienia i upadku ducha w społeczeństwie polskim po klęsce powstania styczniowego, Matejko postanowił zmienić radykalnie ton swojego malarstwa.
Teraz poprzez malarskie wizje świetności dawnej Rzeczypospolitej i chwały jej oręża postanowił podtrzymywać wiarę w słuszność dążeń niepodległościowych, krzepić serca i umysły Polaków. Stworzył wówczas "Hołd pruski", "Bitwę pod Grunwaldem", "Sobieski pod Wiedniem".
18
Obrazy Matejki zdobyły wiele nagród na europejskich wystawach i salonach sztuki.
W 1878 roku odbyła się w Krakowie uroczystość będąca wyrazem uznania rodaków dla patriotycznej postawy malarza oraz jego dokonań. Podczas uroczystości prezydent Krakowa Mikołaj Zyblikiewicz wręczył artyście berło, które miało symbolizowac jego duchową władzę nad narodem.
19
Matejko chętnie rozdawał swoje obrazy.
Kilka wielkich płócien podarował Narodowi Polskiemu, papieżowi podarował "Sobieskiego pod Wiedniem", a Francji - "Joannę d'Arc". Wiele obrazów podarował swoim bogatym znajomym, niektóre sprzedawał za bezcen. Wspierał potrzebujących. Wszystko to, a także choroba żony bardzo pogarszało sytuację materialną Matejki.
20
Matejko unikał publicznych wystąpień, ponieważ go przerażały, ale cieszył się wielką sławą zarówno w Polsce jak i na całym świecie.
W Paryżu został udekorowany Legią Honorową po namalowaniu "Unii Lubelskiej". Otrzymał Złoty Medal w ramach Salonu w 1865 roku, podobnie po namalowaniu "Rejtana". Jeszcze przed ukończeniem trzydziestu lat artysta zyskał międzynarodową sławę i uznanie, a krytyka francuska włączyła go do grona najwybitniejszych twórców malarstwa historycznego w Europie.
21
W końcu jego malarstwo dało mu stabilizację finansową, nawet zaczął się bogacić na swojej pracy.
Przeprowadził sie wtedy do kamienicy na Floriańską 41. W 1895 roku dom Jana Matejki został przekształcony w muzeum malarza.
22
Został też dyrektorem Szkoły Sztuk Pieknych w Krakowie, odrzucając propozycję przejęcia Praskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Wykształcił wielu wybitnych malarzy, wśród których byli m.in.: Mehoffer, Wyspiański, Malczewski i Tetmajer.
23
Malarstwo Jana Matejki charakteryzował indywidualny styl, którego genezę wywodzi się z fascynacji gotycką rzeźbą Wita Stwosza.
Wzorował się także na włoskim malarstwie epoki późnego renesansu, które go fascynowało, głównie dziełami Paolo Veronese i Tycjana.
24
Matejko jako obywatel Krakowa był bardzo zaangażowany w sprawy tego miasta.
Miał wpływ na ratowanie zabytków Krakowa. Uczestniczył w pracach komisji konserwatorskich podczas odnawiania ołtarza Wita Stwosza, restauracji Sukiennic, zamku na Wawelu, Kościoła Mariackiego. Uczestniczył w pracach badawczych oraz wykonywał rysunki inwentaryzacyjne podczas otwierania w katedrze wawelskiej grobów: Kazimierza Wielkiego, królowej Jadwigi i kardynała Oleśnickiego. Pracował nad stworzeniem ustawy o konserwacji zabytków.
25
Według projektu Matejki w latach 1889-1891 wykonana została polichromia wnętrz kościoła Mariackiego.
Matejko popadł w konflikt z Radą Miasta, która wbrew protestom artysty wyburzyła średniowieczny klasztor duchaków pod Teatr Miejski i nie wyraził zgody na pochowanie go na Skałce, w Krypcie Zasłużonych.
26
Z inicjatywy artysty w 1871 na Rynku w Bochni wybudowano pomnik Kazimierza Wielkiego.
Z okazji jubileuszu 600-lecia śmierci św. Kingi namalował obraz, który obecnie eksponowany jest w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce.
27
Jan Matejko wielokrotnie wyjeżdżał za granicę, gdzie był zapraszany w związku ze swoimi sukcesami artystycznymi.
Począwszy od 1865 roku wielokrotnie odwiedził Paryż i Wiedeń. Odbył podróż do Pragi i Budapesztu, a także do Włoch (był w Wenecji, Rzymie, Florencji). Kilka miesięcy spędził w Stambule, gdzie powstały jedyne w jego dorobku artystycznym prace o tematyce orientalno-pejzażowej. W 1873 roku otrzymał oficjalną propozycję objęcia stanowiska dyrektora Akademii Sztuk Pięknych w Pradze, ale odmówił.
28
Regularnie uczestniczył w wystawach organizowanych przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych  w Krakowie i Lwowie. a także w krakowskim Towarzystwie Naukowym oraz w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie.
Wielokrotnie prezentował swoje obrazy na wystawach międzynarodowych w najważniejszych centrach artystycznych XIX-wiecznej Europy, m.in: w Paryżu, Wiedniu, Berlinie, Pradze, Budapeszcie, Londynie, Petersburgu.
29
Matejko w 1887 roku uzyskał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Było to dowodem uznania dla jego wiedzy z dziedziny historii.
30
Pozycję Matejki jako jednego z najwybitniejszych malarzy ówczesnej Europy potwierdza przyznanie mu członkostwa wielu prestiżowych instytucji.
Należą do nich m.in: francuska Academie des Beaux-Arts oraz Institut de France, Akademia Sztuki w Berlinie, Rafaelowska Akademia w Urbino, Wiener Kunstlergenossenschaft.
31
Matejko został wyróżniony tytułem honorowego obywatela miasta Lwowa i Krakowa.
W 1883 roku, z okazji dwudziestopięciolecia pracy twórczej, w Zamku Królewskim na Wawelu zorganizowano wystawę jubileuszową blisko stu dzieł artysty.
32
Oprócz malarstwa historycznego, drugim ważnym nurtem jego twórczości było malarstwo portretowe.
O wizerunki autorstwa Matejki zabiegali przedstawiciele najznamienitszych rodów arystokratycznych, członkowie elity intelektualnej i towarzyskiej Krakowa. Według Matejki, prawda portretu nie leżała wyłącznie w jego podobieństwie fizycznym, lecz przede wszystkim w odbiciu skomplikowanej, głęboko ukrytej sfery duchowej człowieka.
33
Jan Matejko zmarł po pęknięciu wrzodu żołądka 1 listopada 1893 roku, miał zaledwie 55 lat.
W kondukcie pogrzebowym towarzyszyło mu tysiące krakowian, a w czasie pogrzebu bił dzwon Zygmunt. Został pochowany w rodzinnym grobowcu na głównej alei cmentarza Rakowickiego w Krakowie.
34
Jan Matejko pozostawił ogromną spuściznę artystyczną obejmującą ponad trzysta dzieł olejnych, kilkaset rysunków i szkiców, w tym "Poczet królów i książąt polskich".
Był wielkim artystą, zasłużonym Polakiem, wybitnym pedagogiem i obrońcą zabytków Krakowa.
35
Wybitne dzieło Matejki "Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem", od maja 2021 będzie wystawiany w Londyńskiej Galerii Narodowej.
Matejko namalował ten obraz z okazji 400. urodzin słynnego na całym świecie polskiego astronoma. W tym roku po raz pierwszy pojawi się w najważniejszej w Wielkiej Brytanii galerii malarstwa, znajdującej się przy pl. Trafalgar w Londynie. Jest to galeria i jednocześnie jedno z najliczniej odwiedzanych muzeów na świecie. Wystawione są tam m.in. dzieła Leonarda da Vinci, Rembrandta czy Vincenta van Gogha. W Polsce obraz ten eksponowany jest w auli Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Lubisz ciekawostki?

Podobne tematy

36 ciekawostek o Tamarze Łempickiej
36 ciekawostek o Tamarze Łempickiej
Najdroższa polska malarka
Polska malarka o niesamowitym talencie, żyjąca niekonwencjonalnie, skandalistka, przez długi czas zapomniana, a w Polsce praktycznie nie znana. Dziś j ...
37 ciekawostek o Vincencie van Goghu
37 ciekawostek o Vincencie van Goghu
Malarzem został mając dwadzieścia siedem lat, wielkim malarzem, dopiero po śmierci
Mało znany, niedoceniany za życia, sławę zyskał dopiero po śmierci. Człowiek o trudnym charakterze, o niestabilnej psychice, którego życie było rozpac ...
30 ciekawostek o Tove Jansson
30 ciekawostek o Tove Jansson
Nie tylko mama Muminków
Tove Jansson była fińską pisarką, malarką, ilustratorką i rysowniczką komiksów. Świat poznał ją przede wszystkim jako autorkę książek o Muminkach, cho ...
23 ciekawostki o Salvadorze Dali
23 ciekawostki o Salvadorze Dali
Salvador Dali - jeden z najbardziej rozpoznawalnych artystów XX wieku.
Salvador Domingo Felipe Jacinto Dali i Domenech, markiz de Pubol, był synem notariusza, katalońskim malarzem, surrealistą, który urodził się w Figuere ...
42 ciekawostki o Pablu Picassie
42 ciekawostki o Pablu Picassie
Jeden z najsłynniejszych hiszpańskich artystów, rewolucjonista i jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci w sztuce XX wieku
Pablo Picasso uważany jest za najbardziej kontrowersyjnego, a jednocześnie najpopularniejszego twórcę XX wieku. Jego twórczość została skatalogowana, ...
29 ciekawostek o Paulu Gauguinie
29 ciekawostek o Paulu Gauguinie
Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?
Paul Gauguin był najwybitniejszym malarzem przełomu XIX i XX wieku. Jego twórczość zwykle łączona jest z nurtem symbolizmu. Był pierwszym artystą, któ ...
21 ciekawostek o Leonardo da Vinci
21 ciekawostek o Leonardo da Vinci
„Zostawiajmy po sobie dobre imię i trwałą pamięć wśród śmiertelnych, aby życie nasze nie przeszło nadaremnie”
Leonardo da Vinci znany jest przede wszystkim z ogromnego talentu malarskiego. Tysiące stron notatek, jakie po sobie pozostawił pokazują jednak, że by ...
23 ciekawostki o Stanisławie Ignacym Witkiewiczu
23 ciekawostki o Stanisławie Ignacym Witkiewiczu
Witkacy
Stanisław Ignacy Witkiewicz powszechnie znany jako Witkacy był pisarzem, malarzem, filozofem, dramatopisarzem, powieściopisarzem i fotografem. Był n ...

Najnowsze tematy

11 ciekawostek o chlebie
11 ciekawostek o chlebie
Symbol wspólnoty
Chleb - symbol żywności, która od tysięcy lat odgrywa kluczową rolę w życiu człowieka. Od starożytnych cywilizacji po współczesność, chleb był stałym ...
16 ciekawostek o marihuanie
16 ciekawostek o marihuanie
Kontrowersyjna używka
Marihuanę, zwyczajowo nazywaną również konopiami indyjskimi, od dawna otacza aura kontrowersji i fascynacji. Jest to roślina, której historia sięga ty ...
14 ciekawostek o Salem
14 ciekawostek o Salem
Amerykańska stolica grozy
Salem, nazywane "Miastem Czarownic", budzi skojarzenia z tajemnicą, historią i niezwykłymi wydarzeniami. Położone na wschodnim wybrzeżu, w stanie Mass ...
19 ciekawostek o Kirunie
19 ciekawostek o Kirunie
Szwedzkie miasto z lokalną anomalią magnetyczną
Kiruna, miasto zakorzenione w sercu Laponii, stanowi nie tylko ośrodek górniczy, lecz także fascynujące centrum kultury, historii i natury arktycznej. ...
16 ciekawostek o Bali
16 ciekawostek o Bali
Wyjątkowe miejsce na ziemi
Bali to wyspa w archipelagu Indonezji, jedna z najbardziej popularnych wysp w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Słynie z bogatej kultury i tradycji ...
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
Najstarsze znane żyjące zwierzę lądowe
Żółw Jonathan to wyjątkowa postać w krainie zwierzęcych legend. Jego imponujący wiek i niezwykła historia życia uczyniły go jednym z najbardziej znany ...
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
Strategiczny geniusz, którego rządy rozpoczęły epokę hellenistyczną
Aleksander Macedoński, znany także jako Aleksander Wielki, jest jedną z najbardziej fascynujących postaci w historii starożytnej. Uważany za militarne ...
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
Francuski Michał Anioł
Auguste Rodin, jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy XIX wieku, pozostaje jedną z najbardziej wpływowych postaci w historii sztuki. Jego prace, odznacz ...

Podobne tematy