Ludzie
Ciekawostki o Wicie Stwoszu
Wybitny twórca późnego gotyku
Wit Stwosz był niemieckim rzeźbiarzem, grafikiem i malarzem. Był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli późnego gotyku. Wykonał w swoim artystycznym życiu wiele wspaniałych dzieł, ale to, za które podziwia go świat szczególnie, mieści się w kościele Mariackim w Krakowie. Było to bez wątpienia dzieło jego życia - jego opus magnum. Dwadzieścia lat swojego życia spędził w Krakowie, dla którego zrzekł się nawet obywatelstwa Norymbergi. Trwale zapisał się w dziejach zarówno Krakowa jak i Norymbergi, gdzie także tworzył i zmarł.
1
O wczesnych latach życia Wita Stwosza niewiele wiadomo. Nieznana jest dokładna data jego urodzin - najprawdopodobniej są to okolice roku 1447 lub 1448. Według dokumentów spisanych w XV i XVI wieku urodził się on w miejscu określanym jako Horb lub Horbn. Większość badaczy utożsamia to miejsce z Horb am Neckar koło Stuttgartu w Niemczech.
2
Istnieją pewne przypuszczenia, które wskazują, że wczesna edukacja Stwosza mogła przebiegać we współczesnej Szwajcarii. Co więcej, jego brat urodził się w Aarau w północnej Szwajcarii, co sugeruje, że rodzina mieszkała w tamtym regionie, a Wit Stwosz urodził się raczej w miejscowości Horben, położonej 30 km na południowy wschód od Aarau.
3
Pewne informacje o jego życiu pojawiają się dopiero od 1473 roku, kiedy to przeniósł się do Norymbergi, gdzie poślubił Barbarę Hertz. Tam też przed 1477 rokiem urodził się jego najstarszy syn Andeas.
4
Wszystkie informacje z XV wieku dotyczące artysty są bardzo szczątkowe i mogą prowadzić do różnych spekulacji i domysłów. Jedna z teorii głosiła nawet, że był on rodowitym krakowianinem, co miało wynikać z akt konsystorskich diecezji krakowskiej, gdzie był on określony jako "Vittus sculptor de Cracovia" - "Rzeźbiarz Wit z Krakowa".
5
Wit Stwosz trwale zapisał się w dziejach dwóch miast: Krakowa i Norymbergi. Zanim w 1477 roku przybył do Krakowa, powstały jego pierwsze prace, m.in. figury Chrystusa i św. Jana Chrzciciela oraz ołtarz z Nordlingen. Nic nie wiadomo o jego edukacji artystycznej. Na podstawie cech jego stylu można przypuszczać, że swoje umiejętności rzeźbiarskie posiadł w Nadrenii, której stolicą artystyczną był wówczas Strasburg. W tym czasie w Strasburgu tworzył Mikołaj z Lejdy (rzeźbiarz niderlandzki), którego Stwosz uczniem nie był, ale jednym z artystów na których miał on ogromny wpływ. Znał on też twórczość Mistrza E.S (Mistrz 1466) - niezidentyfikowanego niemieckiego grawera, złotnika i grafika, Martina Schongauera - niemieckiego malarza i rytownika, przedstawiciela szkoły górnoreńskiej oraz Rogiera van der Weydena - malarza niderlandzkiego.
6
Kiedy Wit Stwosz przybył do Krakowa w 1477 roku był już w pełni ukształtowanym artystą. Miał wówczas około trzydziestu lat, więc na ówczesne standardy był człowiekiem dojrzałym, posiadającym doświadczenie. Nie wiadomo kto i dlaczego zatrudnił Stwosza do wykonania w Krakowie dzieła o takiej randze - powierzono mu wykonanie retabulum ołtarza głównego kościoła Mariackiego. Nie był on powszechnie znanym poprzez swoje dzieła artystą, ale do prac, które przewidziane były na wiele lat, trudno było krakowskim rajcom zatrudnić artystę o ugruntowanej renomie.
7
Po przyjeździe do Krakowa Stwosz zrezygnował z obywatelstwa Norymbergi. Dzieło, którego podjął się w Krakowie zostało przez potomnych okrzyknięte jego opus magnum. Pracę nad ołtarzem Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Kościele Mariackim rozpoczął w maju 1477 roku, a ukończył dzieło dwanaście lat później. Fundatorzy ołtarza zadowoleni byli z postępu prac do tego stopnia, że już w 1483 roku Rada Miejska w Krakowie zwolniła Stwosza z obowiązku płacenia podatków.
8
Stwosz szybko zadomowił się w Krakowie i włączył w środowisko artystów i rzemieślników. Zapisał się do cechu malarzy, snycerzy i szklarzy, gdzie kilkakrotnie pełnił funkcję starszego cechu - pierwszy raz w 1484 roku, następnie w latach 1489, 1491 i 1495.
9
W Krakowie Stwosz pozostał przez dwadzieścia lat. Tutaj na świat przyszedł jego drugi syn, Stanisław. Po wykonaniu Ołtarza Mariackiego i kilku innych zleceń (m.in. nagrobków króla Kazimierza Jagiellończyka i biskupa Piotra z Bnina) Stwosz w 1496 roku przeprowadził się ponownie do Norymbergi, gdzie w tym samym roku zmarła jego żona. Po rocznej żałobie ożenił się ponownie, tym razem wybranką była kobieta zamożna, Krystyna Reindt. W Norymberdze nie powodziło mu się już tak dobrze, jak w Krakowie. Była większa konkurencja, istniały tu pracownie wybitnych rzeźbiarzy i malarzy, m..in. Adama Kraffta czy Albrechta Durera. Trudniej było mu zdobyć intratne zamówienie. Pracował m.in. dla Paulusa Volckammera, wykonując dla niego serię kamiennych reliefów oraz drewnianych figur, przeznaczonych dla kościoła św. Sebalda - tzw. epiafium Volckammera.
10
Nie znana jest dokładna kwota honorarium jakie otrzymał Stwosz za wykonanie Ołtarza Mariackiego. Wiadomo jednak, że była to niebagatelna kwota stanowiąca równowartość rocznego budżetu miasta, odpowiadająca wartości kilku kamienic. Po śmierci żony, artysta zainwestował dużą sumę pieniędzy w spekulacje tekstylne Hansa Starzedla, ulegając poręczeniu i namowie znanego kupca Jakoba Banera. Jednak Starzedl w ciągu kilku lat zbankrutował, a Stwosz nie mogąc odzyskać należnych mu pieniędzy przed sądem, w 1503 roku podrobił prawdopodobnie skradziony weksel, na którym sfałszował podpis i pieczęć Banera.
11
Fałszerstwo zostało wykryte, a Stwosz schronił się w klasztorze karmelitów, gdzie zakonnikiem był jego syn Andreas. Przebywając w klasztorze, zawarł ugodę w sprawie weksla z jego wystawcą, jednak nie uchroniło go to od odpowiedzialności z oskarżenia publicznego za fałszerstwo. Po opuszczeniu klasztoru został zatrzymany przez straż miejską i osadzony w więzieniu. Tu z pomocą przyszedł mu jego zięć, który wyjednał mu wstawiennictwo biskupa Wurzburga, Wawrzyńca z Bibra i rycerza frankońskiego Betza von Romrodt, unikając w ten sposób kary śmierci lub oślepienia.
12
Musiał jednak ponieść karę, którą ograniczono mu do wypalenia rozgrzanym żelazem piętna na obu policzkach i nakazano mu też dożywotnio opuścić miasto. Nie podporządkował się jednak nakazowi i uciekł do Munnerstadt, co doprowadziło do nowego konfliktu z Radą Miejską. Złamanie wyroku sądowego znów spowodowało jego konflikt z prawem, który dopiero w 1507 roku zakończył się ułaskawieniem przez cesarza Maksymiliana. Mógł już wtedy swobodnie powrócić do Norymbergi. Przebaczono mu wszystkie przewiny i zaczął otrzymywać nowe zlecenia.
13
W tym okresie powstało kilka jego nowych dzieł, które wykonywał dla Norymbergi, ale też pojawiło się zlecenie z Florencji. Powstały wtedy takie dzieła jak:
- Pozdrowienie Anielskie - wykonane na zlecenie kościoła św. Wawrzyńca w Norymberdze
- Projekt Ołtarza bamberskiego dla karmelickiego kościoła św. Salwatora w Norymberdze - miał to być tryptyk, ale niestety nie wiadomo jaki był ostateczny kształt rzeźby, bo nie zachowała się niestety w całości
- Figura św. Rocha dla kościoła SS. Annunziata we Florencji
14
Jeden z synów Wita Stwosza, Jan, był autorem ołtarza w kościele św. Walpurgi w Heltau. Był także twórcą ołtarza w Kościele na Wzgórzu w Sighisoarze w Siedmiogrodzie.
15
Drugi jego syn, Stanisław, który urodził się w Krakowie i tak jak wielu uczniów mistrza zatrudniony był w jego krakowskiej pracowni, był snycerzem krakowskim pierwszej połowy XVI wieku. Od 1505 roku tworzył w Krakowie, gdzie należał do cechu malarzy. Ożenił się z córką wybitnego malarza krakowskiego, Marcina Czarnego, a po śmierci jego syna, Mikołaja Czarnego, wykupił jego dom i pracownię. Przypisuje mu się wykonanie Tryptyku ufundowanego przez króla Jana Olbrachta dla katedry na Wawelu, Tryptyku św. Stanisława dla kościoła Mariackiego w Krakowie i Poliptyku z Domaradza koło Brzozowa. Niestety żadne z tych dzieł nie są poświadczone sygnaturą ani innymi dowodami.
16
Choć dziś wiadomo jest, kto jest autorem Ołtarza Mariackiego, to nie zawsze tak było, gdyż imię jego autora zostało zapomniane na kilka wieków. Zostało to ustalone dopiero w 1824 roku przez Ambrożego Grabowskiego, historyka, księgarza, kolekcjonera, archeologa, autora przewodników po Krakowie. Udało mu sie dokonać identyfikacji autora ołtarza dzięki powiązaniu informacji pochodzących z dokumentów archiwalnych i publikacji, z napisem na nagrobku Kazimierza Jagiellończyka. Publikując te informacje, przedstawił Wita Stwosza jako krakowianina, nie wspominając o jego niemieckim pochodzeniu. Stan taki był utrzymywany przez innych badaczy aż do 1900 roku, kiedy został zrewidowany.
17
Wit Stwosz zmarł w Norymberdze w 1533 roku w wieku 85 lat.
