Geografia
Ciekawostki o Ślęży
Symbol pogańskich wierzeń
Ślęża, najwyższy szczyt Masywu Ślęży jest zagadkową, pełną tajemnic górą, która przed wiekami stanowiła miejsce pogańskiego kultu solarnego miejscowych plemion. Z tego też powodu uznawana była za "siedzibę bogów" i nazwana Śląskim Olimpem. Od wieków prowokowała opowieści o walczących na niej siłach Dobra i Zła, aniołach i diabłach i tajemniczych zjawiskach. Była też miejscem ważnym dla nazistów, którzy chcieli u jej podnóża stworzyć obszar narodowosocjalistycznego kultu. Ponoć, w wydrążonych w niej sztolniach ukryli zrabowane w czasie okupacji skarby. Ale przede wszystkim jest to miejsce bardzo atrakcyjne turystycznie z gęsta siecią turystycznych szlaków i wieżą widokową na szycie, z której można podziwiać panoramę Dolnego Śląska.
1
Ślęża jest najwyższym szczytem Masywu Ślęży - najbardziej na północ wysuniętego fragmentu Przedgórza Sudeckiego. Masyw Ślęży jest najwyższym wzniesieniem Przedgórza Sudeckiego, przewyższa otaczające go równiny o ponad 500 metrów, wydając się wobec nich monumentalny.
2
Ślęża wznosi się na wysokość 717,5 m n.p.m. (przy wybitności szczytu wynoszącej 468 m). Należy ona do:
- Korony Gór Polski - 28 szczytów poszczególnych pasm górskich Polski
- Korony Sudetów Polskich - 31 najwyższych szczytów i wzniesień w polskiej części Sudetów
- Korony Sudetów - najwyższe szyty 22 pasm w Sudetach, leżących na styku granic trzech państw - Polski, Czech i Niemiec
3
Ślęża leży w województwie dolnośląskim. U jej podnóża leży Sobótka, miasto nad Czarną Wodą, w powiecie wrocławskim. Sobótka jest jednym z najstarszych polskich miast osadzonych na prawie niemieckim, prawa miejskie uzyskała w 1221 roku. Od Wrocławia Ślęża oddalona jest o 30 km.
4
Nazwa góry pochodzi prawdopodobnie od starosłowiańskiego wyrazu "ślęg", co oznacza wilgoć, błoto, podmokły teren spowity mgłą i związana jest z panującym tam swoistym klimatem, charakteryzującym się stosunkowo dużą ilością opadów. Od słowa "ślęg"pochodzi prawdopodobnie nie tylko nazwa góry Ślęży, która spowita jest wilgotną mgłą, ale też nazwa rzeki Ślęzy płynącej przez rozległe mokradła, plemienia Ślężanie oraz nazwa całej krainy Śląsk.
5
Ślęża zbudowana jest głównie z granitów (głębinowa kwaśna skała) i gabra (zasadowa skała głębinowa). Większa część masywu Ślęży to pozostałość kopalnego dna oceanicznego - ofiolitu, którego powstanie datuje się na 350 mln lat (przełom dewonu i karbonu). W skład tego ofiolitu wchodzą pozostałości krzemionkowych skał osadowych - radiolaryty, amfibolity - pierwotne bazalty i serpentynity.
6
W neolicie w rejonie Ślęży wydobywano nefryty, z których wyrabiano drobne narzędzia i ozdoby oraz serpentynity, które służyły do wyrobu narzędzi i broni (topory ślężańskie). Od X wieku przez całe średniowiecze wydobywano granity i serpentynity. Granity służył do produkcji kół młyńskich i kamienia budowlanego. We wczesnym średniowieczu wyrabiano z nich elementy zdobnicze dla kościołów romańskich. Serpentynity po wypolerowaniu służyły jako kamień ozdobny lub surowiec do wyrobu ozdobnych naczyń. W XIX wieku otwarto tam kopalnię rud chromu (działała do 1943 roku). Od lat 20. XX wieku do pierwszych lat powojennych istniała w Sobótce kopalnia magnezytu. W początkach XX wieku utworzono w tamtym rejonie wielkie kamieniołomy granitu i skalenia, a w pod koniec XIX wieku kamieniołom serpentynitu i nefrytu. We wschodnich stokach Ślęży odkryto w 1986 roku duże złoże rud żelaza, tytanu i wanadu, które nie są eksploatowane.
7
Już w epoce brązu (700 r. p.n.e.) góra Ślęża stanowiła religijny ośrodek pogańskiego kultu solarnego dla miejscowych plemion, który trwał do początków chrystianizacji tych obszarów w X i XI wieku. Te pogańskie plemiona uznawały Ślężę za "siedzibę bogów" - Śląski Olimp. Rozkwit tych religijnych praktyk związany był z osadnictwem celtyckich Bojów, którzy pod koniec IV wieku p.n.e. na Ślęży założyły sanktuarium poświęcone bóstwu słonecznemu. Pozostałością tamtych czasów jest wiele kamiennych rzeźb kultowych (panna z ryba, mnich, grzyb, dzik, niedźwiedź) i tajemniczych kamiennych wałów o szerokości 12 m, układanych z odłamków kamieni. Zagadkowe są również posągi z charakterystycznym symbolem ukośnego krzyża (krzyż garbo.), który prawdopodobnie związany był z kultem solarnym.
8
Góra jeszcze w XI wieku słynęła z pogańskich praktyk religijnych. Jedną z nich było święto Kupały, święto radości i pojednania, którego centralnym punktem było palenie ogniska zwanego Sobótką ( w latach 1945 1948 tak nazywano górę Ślężę). Święto obchodzone jest w najdłuższym dniu w roku i do dziś znane jest pod nazwą "Sobótki".
9
W okresie wędrówki ludów (375-700 r. n.e.) wokół góry Ślęży oraz nad rzeką Ślęzą osiedliły się ludy, które prawdopodobnie przyjęły nazwę od nazwy rzeki i góry - Ślężanie. Nazwa tego plemienia rozciągnęła się na inne nadodrzańskie plemiona i w ten sposób w XII wieku ustaliła się jedna wywodząca się od plemienia Ślężan nazwa dla całego regionu - Śląsk.
10
W XII wieku, prawdopodobnie w 1110 roku, za panowania Bolesława Krzywoustego, Piotr Włostowic, możnowładca śląski z rodu Łabędziów, palatyn Krzywoustego, ufundował na szczycie Ślęży klasztor augustianów. Ze względu na zbytnie oddalenie od wiernych, został on później (w 1134 lub 1149 roku) przeniesiony do pobliskiej wsi Górka, która obecnie jest częścią Sobótki. Niedługo potem przeniesiono go do Wrocławia.
11
Od 1813 do 1814 roku na Ślęży odbywały się tradycyjne i uroczyste spotkania niemieckich studentów wrocławskich - komersze. Organizowano je dla upamiętnienia wymarszu z pobliskiego Rogowa Sobóckiego antynapoleońskiego korpusu ochotników (Freikorpsu) majora Adolfa Lutzowa.
12
W 1837 roku na szczycie góry wybudowano schronisko Mooshaus. W latach 1851-1852 wybudowano tam nowy obiekt w stylu szwajcarskim, który po jakimś czasie okazał się niewystarczający i na początku XX wieku powstał istniejący do dziś obiekt projektu wrocławskiego architekta Karla Klimma, a budowę sfinansował wrocławski browarnik Georg Haase. W budynku schroniska mieścił się przez pewien czas hotel "Olimp", obecnie jest to Dom Turysty PTTK im. Romana Zmorskiego, polskiego poety, tłumacza i folklorysty epoki romantyzmu.
13
W czasie II wojny światowej Niemcy górę Ślęża nazwali Siling - od germańskiego plemienia Silingów, żyjącego w starożytności prawdopodobnie na Dolnym Śląsku, stanowiącego część większego etnosu zwanego Wandalami. Od 1945 roku Ślęża objęta jest ochroną jako Rezerwat krajobrazowo-geologiczny i historyczny Góra Ślęża o powierzchni 141,4 ha.
14
W 2016 roku na górze Ślęża odbyły się dolnośląskie obchody 1050-lecia chrztu Polski.
15
Na szczycie Ślęży znajduje się zabytkowy kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny na Ślęży. Kościół powstał na ruinach murowanej warowni zwanej zamkiem "Hus", wzniesionej za czasów księcia świdnicko-jaworskiego Bolka II Małego, ostatniego księcia piastowskiego na Śląsku. Zamek przetrwał do XV wieku, dziś fragmenty jego murów można podziwiać w podziemiach świątyni. Pierwsza drewniana kaplica powstała w drugiej połowie XVI wieku, a na przełomie wieku XVII i XVIII na jej miejsce wybudowano kaplicę murowaną. W 1834 roku kaplica spłonęła od uderzenia pioruna. Kaplicę odbudowano, dobudowując dodatkowe elementy. Powstały kościół poświęcono w 1852 roku, a papież Pius IX podarował mu obraz Matki Boskiej. Po II wojnie światowej Kościół popadł w ruinę, by w końcu po przeprowadzeniu prac archeologicznych i kolejnej odbudowie rozpocząć funkcjonowanie w 2014 roku.
16
Gottfried Heinrich Burghardt pisał w XVIII wieku, że tę dziwną górę nazywa się często Śląską Wyrocznią albo Calender. "Nauczono się bowiem z długiego doświadczenia, że wówczas, gdy góra nakłada sobie czepiec, to znaczy, kiedy chmury opuszczają się na jej szczyt, przyczepiając się do niego, wówczas z pewnością spadnie ulewa, albo w innej porze roku spadnie śnieg(....) Dlatego ów wierzchołek wydaje się zręcznym astrologiem przepowiadającym przyszłą pogodę". Spowita we mgle Ślęża od wieków prowokowała opowieści o walczących na niej siłach Dobra i Zła, diabłach i aniołach oraz tajemniczych zjawiskach.
17
Do 1945 roku badacze podkreślali germańską przeszłość Ślęży, a skały na wzniesieniu nosiły imiona niemieckich bohaterów. Góra nosiła nazwę Zobtenberg, ale chciano ją zmienić na Góra Silingów. Po dojściu do władzy narodowych socjalistów, u stóp góry powstał amfiteatr, który zwolennicy Hitlera zamierzali przekształcić w thing - połączenie olbrzymiego teatru z miejscem narodowosocjalistycznego kultu. Inspirowały ich w tym kierunku staroniemieckie thingi, w których odbywały się sądy i w których składano ofiary.
18
Naziści, a zwłaszcza Reichsfuhrer SS Heinrich Himmler, zafascynowani byli tajnymi obrzędami i okultyzmem. Planowany przez nich thing pod Ślężą miał pomieścić 50 tys. widzów, jednak do realizacji nie doszło Do dziś pozostały jedynie resztki po dawnym teatrze w kamieniołomie, a przy starych szlakach turystycznych można spotkać poniemieckie pamiątki. Zielonogórska Grupa Poszukiwawcza odkryła tam kamień, który upamiętniał dojście NSDAP do władzy - leży on przy głównym szlaku na szczyt.
19
Według relacji świadka, w 1945 roku szczyt Ślęży otoczyło niemieckie wojsko. Niemieccy żołnierze przez 3 dni wjeżdżali do lasu dużymi ciężarówkami, zawsze pod osłoną nocy. Istniało przypuszczenie, że Niemcy ukryli tam pewien depozyt składający się z dzieł sztuki zrabowanych z wrocławskich muzeów, wspominano też o depozycie złota z Wrocławia. Warunki ku temu istniały znakomite, gdyż ukryciu skarbów sprzyjała budowa geologiczna góry, a także istniejące przed wiekami kopalnie srebra czy starożytne kamieniołomy. Jednak sekret góry nie został dotychczas poznany.
