20 ciekawostek o Amazonce
W 1500 roku europejscy odkrywcy natknęli się na jeden z najbardziej niezwykłych cudów na naszej planecie: Amazonkę. Ten majestatyczny wodny ekosystem ...
Jest rzeką przepływającą przez trzy kraje, ale szczególnie dla Polski Odra jest rzeką ważną, odgrywającą duże znaczenie, nie tylko gospodarcze.
Po Wiśle i Warcie jest trzecią co do długości w granicach naszego kraju. Na większości swojej długości jest rzeką żeglowną, wzdłuż jej biegu znajdują się liczne kanały łączące ją z innymi zbiornikami wodnymi, a także siedem elektrowni wodnych. Cały obszar wód, a także tereny nadrzeczne Odry są w kilku miejscach prawnie chronione. Występują tam parki krajobrazowe i pomniki przyrody, a sama rzeka i otaczająca ją przyroda stanowi miejsce rekreacji dla mieszkańców terenów nadodrzańskich i nie tylko.
W 2022 wydarzyła się na Odrze katastrofa ekologiczna, w wyniku której życie w rzece zaczęło wymierać. Ustalenie przyczyn i sprawców pozwoli na zapobieżenie ewentualnym kolejnym podobnym zdarzeniom.
Całkowita długość Odry wynosi 854,3 km, przy czym w granicach Polski długość ta wynosi 742 km. Biorąc pod uwagę długość Odry w granicach naszego kraju, wówczas staje się ona trzecią, po Wiśle i Warcie najdłuższą rzeką w Polsce.
Jeszcze 200 lat temu całkowita długość Odry wynosiła ponad 1000 km, jednak w wyniku regulacji uległa skróceniu.
Góry Odrzańskie są najdalej wysuniętym na wschód pasmem górskim Sudetów, leżącym całkowicie na terenie Czech. Najwyższym szczytem Gór Odrzańskich jest Fidlův kopec (680 m n.p.m.). Na jego południowo-wschodnim zboczu, na wysokości 634 m n.p.m. znajduje się źródło Odry.
Znaczna część obszaru Gór Odrzańskich stanowi teren wojskowy (poligon wojskowy Libava). Jedynie wytyczony z Lipnika nad Bečvou do źródła szlak turystyczny długości 20 km jest udostępniony turystom, pozostały obszar jest wyłączony z ruchu turystycznego.
W górnym biegu, pomiędzy Boguminem a ujściem Olzy, na krótkim odcinku staje się rzeką graniczną między Polską a Czechami.
W dolnym biegu, od ujścia Nysy Łużyckiej na długości 161,7 km stanowi granicę pomiędzy Polska i Niemcami.
Z czego w granicach naszego kraju znajduje się 106 056 km2( w Czechach 7246 km2, a w Niemczech 5587 km2). Do obszaru dorzecza Odry na terenie Polski zalicza się oprócz samego dorzecza Odry także dorzecza wszystkich cieków wodnych wpadających do Bałtyku na zachód od Słupi, łącznie z przyległymi morskimi wodami przybrzeżnymi i przejściowymi.
Wody Odry od północnego mostu Trasy Zamkowej w Szczecinie, należą do polskich morskich wód wewnętrznych. Od mostu Trasy Zamkowej Odra stanowi część portu morskiego Szczecin, a dalej na północ od Szczecina obszar wód należy do do portu morskiego Police.
Jeszcze 20 tys. lat temu w czasie zlodowaceń, Odra płynęła przez Bory Dolnośląskie i dalej do Morza Północnego - była to tzw. pra-Odra. W czasie transgresji lądolodów Odra łączyła się z wodami kolejnej fazy lądolodu przedostając się do powstałych pradolin.
Pierwszą pradoliną była pradolina barucko-głogowska, w której Odra łączy się z wodami Baryczy. Dalsze cofanie się lodowca i związane z nim fazy transgresji (ponowne zajmowanie terenu przez lodowiec) powodowało kolejne zajmowanie następnych pradolin w miejscach występowania bram lodowcowych. W efekcie końcowym Odra dotarła do Lodowcowego Jeziora Bałtyckiego, które dopiero 7000 lat temu połączyło się z Morzem Północnym - jest to ostatni etap kształtowania się rzeki.
O tym, którędy biegły stare koryta rzeki można się obecnie przekonać w czasie jej wezbrań.
W dokumentach pomorskich występuje określenie Odora. Otto I w 949 roku użył określenia Odera, a Mieszko I w dokumencie Dagome ludex pisze Oddera. W 1272 roku biskup magdeburski wspomina o Edrze.
Przypuszcza się, że nazwa "Odra" pochodzi z Pomorza i oznacza "rzeka, która odziera brzegi, tworząc rozlewiska wodne tzw. odrzyska".
Na mapach greckich i rzymskich pojawia się nazwa Viadrina. Dla Rzymian Odra (Viadrina) była rzeką, z którą w górnym biegu stykał się szlak bursztynowy.
Obecna nazwa rzeki pojawiła się w "Kronice Polskiej" Galla Anonima. Na przełomie XIII i XIV wieku nazwa ta została zniemczona na Oder.
Żegluga po dzikiej rzece była mocno utrudniona, niebezpieczna i kosztowna. Przed poruszającą się po niej barką jechali pachołkowie na koniach i wytyczali nurt. Łodzie jednak często rozbijały się o wystające z dna pnie drzew.
W 1211 Henryk I wydał przywilej dla lubiąskich cystersów mówiący o wysyłaniu dwóch statków rocznie na Pomorze po śledzie i dwóch po sól do Gubina i Lubusza.
Próbowano też powstrzymywać zalewanie przez rzekę żyznych terenów w dolinie poprzez budowanie wałów. Ich namiastki faszynowo-ziemne obsadzane wikliną powstawały już w XII wieku. W XIII wieku zaczęto budować na Odrze jazy do napędzania młynów.
Powstał wówczas nowy port w nadodrzańskiej osadzie Nowa Sól, która wyparła z rynku słynący wcześniej z soli Gubin. W XVII wieku rozpoczęto budowę kanałów spinających Odrę z Hawelą i Sprewą, co dało połączenie z rozwijającym się Berlinem.
W XVIII wieku przekopano Kanał Bydgoski i Kanał Kłodnicki. Za sprawą Fryderyka II Wielkiego rozpoczęto regulację Odry stosując przekopy przecinające meandry. Prace te przyspieszyła wielka powódź w 1736 roku, która spustoszyła pola i łąki nad rzeką. Dzięki temu kolejna wielka powódź w 1780 roku nie była już tak dotkliwa w skutkach.
Doszło wówczas do skrócenia Odry o około 20% - z 1020 do 860 kilometrów.
Plantacje wikliny nad Odrą stały się tanim, skutecznym i trwałym w skutkach sposobem zabezpieczenia brzegów, a także wpływały na pogłębienie koryta rzeki.
Na potrzeby żeglugi budowano śluzy i likwidowano jazy. Likwidowano też mosty, które funkcjonowały na zasadzie grobli z przepustami.
Fryderyk II Wielki w 1763 roku wydał dekret, który nakładał na właścicieli nadodrzańskich pól obowiązek utrzymania brzegów, nakazywał oczyszczanie koryta z pni i kłód, a także karczowanie brzegów.
W 1812 roku w tzw. Traktacie Bogumilskim ustalono parametry szerokości i głębokości rzeki poczynając od Raciborza (przy ujściu Nysy Łużyckiej miało być 150 m szerokości). Siedem lat później ustalono jednolity plan zagospodarowania Odry, a wszelkie koszty związane z utrzymaniem rzeki ponosiło państwo.
Ponownie Odra uległa wówczas skróceniu. Było to sto kilometrów, ale pozwoliło to na ożywienie żeglugi.
W XIII wieku rzeką pływały barki 10-tonowe, do 1819 roku - 25 tonowe, a w 1835 - 75-tonowe.
Niestety nie mogły one pływać w górę rzeki z powodu przestarzałych śluz. W okresie międzywojennym pojawił się pomysł przekopania przez Czechy kanału łączącego Odrę z Dunajem, co w rezultacie dało by połączenie z Morzem Czarnym.
Na przełomie XIX i XX wieku nasiliły się prace przy regulacji Odry, pojawiły się kamienne ostrogi - od 1843 roku wykonano ich 5432. Powstawały też nowe porty.
Wiele miejscowości, jak Wrocław, Bytom Odrzański, Nowa Sól, Kostrzyn, Szczecin, Krosno było ośrodkami skupiającymi szyprów i budowniczych łodzi ( w 2007 roku niski poziom wody odsłonił w okolicach Krosna dwie łodzie z XVIII wieku). W Krośnie w 1749 roku mieszkało 39 szyprów i rybaków oraz 32 żeglarzy.
W Koźlu, największym porcie odrzańskim, przed I wojną światową obsługiwano rocznie od 7750 do 8680 jednostek, port w Nowej Soli odwiedzało rocznie 1100 jednostek, a w Krośnie Odrzańskim około 400.
W portach działały przedstawicielstwa armatorów i spedytorów oraz magazyny.
W związku z tym do Morza Bałtyckiego trafia duża ilość metali ciężkich. Pod koniec lipca 2022 doszło do ogromnego skażenia rzeki, co poskutkowało masowym śnięciem ryb. Ustalenie przyczyn tej ogromnej katastrofy ekologicznej oraz wskazanie winnych tej tragedii pomoże w przyszłości uchronić rzekę przed kolejnymi trucicielami i spowoduje większe staranie decydentów o monitorowanie rzeki i jej ochronę.
Przypuszcza się, że rewitalizacja Odry potrwa kilkanaście lat.