39 ciekawostek o Toruniu
Niemal osiemsetletni Toruń jest jednym z kilku miast, które jako pierwsze uzyskały prawa miejskie. Jest to miasto słynące z niezwykłych zabytków uznan ...
Istniej nawet na ten temat legenda o Zawiszy Czarnym, który zmęczony podróżą zatrzymał się w osadzie i zamierzał spocząć na drewnianej ławie. W momencie jak rycerz usiadł, ława złamała się na pół, a Zawisza krzyknął: - A niech to będzie pół ławy!.
Ponieważ miasto usytuowane jest nad Wisłą, dlatego przypuszcza się, że jego nazwa ma związek z rzeką. Może pochodzić od nadwiślańskich łęgów, które nazywane są pulwami, bądź od staropolskiego słowa pławy, co oznacza przeprawę przez rzekę, czy pława - boja oznaczająca mieliznę, lub też od słowa pławia, które oznacza rzeczny nurt.
Od drugiej połowy XVII wieku Puławy znajdowały się w posiadaniu rodów Lubomirskich i Sieniawskich. Marszałek wielki koronny, Stanisław Herakliusz Lubomirski wybudował tam swoją letnią rezydencję, obecnie znaną jako Pałac Czartoryskich.
Córka Lubomirskiego Elżbieta (nazywana niekoronowaną królową Polski) poślubiła Adama Mikołaja Sieniawskiego (późniejszego hetmana wielkiego koronnego), wnosząc w posagu Puławy.
W czasie wojny północnej osada wraz z zamkiem została zniszczona przez wojska szwedzkie, głównie z powodu sympatii Sieniawskich do Augusta II Mocnego.
Od tego momentu Puławy na sto lat stały się własnością rodu Czartoryskich i przeżywały swój złoty wiek. Od 1784 roku stały się własnością księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego i jego żony Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej (jedynej dziedziczki majątku po podskarbim wielkim litewskim Janie Jerzym Flemmingu).
Odbudową posiadłości zajęła się Izabela Czartoryska. Wraz z architektem Piotrem Aignerem dokonała przebudowy rezydencji, a także dobudowała wiele obiektów ogrodowych w przylegającym do rezydencji parku.
W parku zamieszkał nawet wynajęty przez Izabelę etatowy pustelnik, którego obecność podkreślała romantyczny charakter tego miejsca.
Była to budowla w kształcie rotundy, stanowiła ogrodową imitację antycznej świątyni (zbudowana na wzór świątyni Westy w Tivoli koło Rzymu). Posiada ona dwie okrągłe sale. Do górnej, reprezentacyjnej, wchodzi się po szerokich schodach, których strzegą kamienne lwy, będące darem od cara Rosji Aleksandra I, z okazji jego pobytu w Puławach w 1805 roku.
W Świątyni Sybilli księżna Izabela Czartoryska gromadziła pamiątki rodzinne Sieniawskich, Lubomirskich, Czartoryskich oraz pamiątki po wielkich Polakach: królach, wodzach, uczonych, poetach. Były tam przedmioty związane z Bolesławem Chrobrym, Kazimierzem Wielkim, Stanisławem Żółkiewskim, Tadeuszem Kościuszką, Mikołajem Kopernikiem i Janem Kochanowskim.
W dolnej kondygnacji Świątyni umieszczono obelisk poświęcony księciu Józefowi Poniatowskiemu.
Po jego stłumieniu, majątek Czartoryskich został przejęty przez Rosję. W latach 30. XIX wieku Czartoryscy zostali zmuszeni do opuszczenia kontrolowanej przez Rosję Kongresówki, a Puławy zostały zredukowane do małej, prowincjonalnej wsi.
Aby jeszcze bardziej zatrzeć ślady polskości na tym terenie, nazwę Puławy zmieniono na Nowa Aleksandria.
W 1844 roku utworzono tam Instytut Wychowania Panien, w 1862 Instytut Politechniczny i Rolno -Leśny (zamknięty po upadku powstania styczniowego), a w 1869 Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa. Jednym z jego pierwszych uczniów był przyszły pisarz Bolesław Prus, który część wczesnego dzieciństwa spędził w Puławach.
Bolesław Prus w 1884 roku napisał swoją mikropowieść "Pleśń świata", której akcję umieścił w puławskiej Świątyni Sybilli.
W sierpniu 1920 roku Józef Piłsudski opuściła Warszawę i utworzył w Puławach sztab wojskowy. Wojska sowieckie zajmowały większość wschodniej Polski i oblegały Warszawę. Służby radiomonitoringu, kryptologii i wywiadu Piłsudskiego wykryły lukę na sowieckich flankach w rejonie Puław i Naczelnik nakazał koncentrację polskich sił w okolicach rzeki Wieprz.
18 sierpnia 1920 roku Wojsko Polskie rozpoczęło kontratak z Puław, który okrążył i rozbił 177-tysięczne siły wroga. Atak wyparł Armię Czerwoną z terytorium Polski i ustanowił bezpieczeństwo naszego kraju na dwie dekady, aż do inwazji niemieckiej w 1939 roku.
Mieszkali tam Polacy, Żydzi, Rosjanie, wyznawcy chrześcijaństwa, judaizmu i prawosławia. Rozwijał się przemysł. Dawny Instytut Rolniczy stał się Państwowym Instytutem Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego.
Rozwój miasta przerwał wybuch II wojny światowej, w której zginęła jedna trzecia mieszkańców Puław.
W okresie okupacji polska poetka Krystyna Krahelska mieszkała w Puławach i należała do ruchu oporu. Jest ona autorką najpopularniejszej pieśni polskiego ruchu oporu "Hej chłopcy, bagnet na broń", która premierę miała w 1943 roku w Warszawie. Krystyna Krahelska zginęła w Powstaniu Warszawskim.
Obecnie Zakłady Azotowe "Puławy" SA ("Grupa Azoty Puławy") specjalizujące się w wielkotonażowej produkcji nawozów azotowych, są jednym z największych na świecie producentów melaminy i największym polskim przedsiębiorstwem w branży wielkiej syntezy chemicznej. Od stycznia 2013 roku wchodzą w skład Grupy Azoty.
W latach 1980 i 1981 Zakłady Azotowe Puławy były jednym z największych ośrodków Solidarności na Lubelszczyźnie. Po ogłoszeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku w zakładzie rozpoczęto strajk, który został stłumiony przez ZOMO 19 grudnia. Aresztowano 20 osób.
Pałac otacza 30-hektarowy park, w latach 1798-1806 zamieniony na angielski ogród krajobrazowy, w skład którego wchodzą klasycystyczne pawilony parkowe z początku XIX wieku. Jednym z nich jest Świątynia Sybilli, obok której znajduje się Dom Gotycki, wybudowany w latach 1800-1809 dla upamiętnienia wizyty księcia Józefa Poniatowskiego w Puławach. Obecnie mieści się w nim Muzeum Regionalne.
