Ciekawostki o kaszalocie spermacetowym

Kaszalotowate należą do rzędu zębowców (Odontoceti) w obrębie infrarzędu waleni (Cetacea). Potoczna nazwa niektórych ssaków z rzędu waleni o większych rozmiarach (w tym kaszalotów) to wieloryby.

Do kaszalotowatych należy jeden współcześnie występujący rodzaj - Physeter - kaszalot - którego przedstawicielem jest kaszalot spermacetowy.

Dokonał tego szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w swoim przełomowym 10. wydaniu Systema Naturae, i nadał mu nazwę Physeter macrocephalus. Przez niektórych gatunek ten uznawany jest za monotypowy - niezróżnicowany geograficznie, jego populacje nie różnią się między sobą mimo, iż są od siebie oddalone znaczną odległością.

Występują we wszystkich oceanach. Szczególnie samce, które znane są z migracji na duże odległości, zapuszczają się do regionów polarnych i mórz marginalnych, natomiast samice wraz z młodymi okazami koncentrują się w tropikach i subtropikach i unikają temperatur powierzchniowych poniżej 15°C.

W sierpniu 2004 roku zaobserwowano kaszalota w Morzu Bałtyckim. Bałtyk jednak zbyt płytki dla nurkującego na duże głębokości kaszalota i nie zapewnia mu odpowiedniego pożywienia. Kaszaloty można spotkać przez cały rok na Azorach, u wybrzeży Portugalii, a także w Morzu Śródziemnym, na obszarze greckiego wybrzeża (populacja około 200 zwierząt).

U kaszalotów istnieje największy dymorfizm płciowy pod względem długości i masy ciała wśród wszystkich waleni. Obie płcie są mniej więcej tej samej wielkości po urodzeniu (3,7 do 4,3 m długości), ale dojrzałe samce są zwykle od 30 do 50% dłuższe i trzy razy masywniejsze niż samice. Typowymi wartościami w tym względzie dla samic są 1100 cm i 15 000 kg, a dla samców 1500 cm i 45 000 kg.

Samice kaszalotów osiągają dojrzałość fizyczną przy długości około 10,6 do 11 m i na ogół nie osiągają długości większej niż 12 m. Największa samica kaszalota mierzyła 12,3 m długości. Samce osiągają dojrzałość fizyczną przy długości 15-16 m, a większe samce mogą osiągać od 18 do 19 m.

Istnieją doniesienia o pojedynczych kaszalotach osiągających jeszcze większe długości, a niektóre historyczne doniesienia mówią nawet o długości wynoszącej 24 m.

Jest ona niemal prostokątna, rozszerzona na końcu pyska i stromo ścięta. Z lewej strony przodu głowy znajduje się otwór wytryskowy w kształcie litery S, co daje charakterystyczny krzaczasty strumień skierowany do przodu.

Oczy kaszalota nie różnią się zbytnio od oczu innych zębowców, jedynie rozmiarem - oko kaszalota waży około 170 g. i ma kształt elipsoidy. Podobnie jak inne zębowce, kaszalot może chować i wysuwać oczy dzięki mięśniowi zwijającemu, ale nie jest w stanie obrócić oczu w oczodołach. Oczy zapewniają mu dobre widzenie i wrażliwość na światło.

Jest największym znanym mózgiem jakiegokolwiek współczesnego lub wymarłego zwierzęcia, waży średnio około 7, 8 kg, a jego objętość wynosi około 8000 cm3.

Jest to półpłynna substancja składająca się głównie z estrów palmityny i alkoholu cetylowego, wytwarzana w narządzie spermacetowym wewnątrz głowy kaszalota. Organ ten może zawierać nawet 1900 litrów spermacetu. Swą półpłynną konstystencję spermacet zachowuje tylko w temperaturze ciała wieloryba, po zetknięciu z temperaturą powietrza zastyga.

Z ciała dużego osobnika można uzyskać do dwóch ton spermacetu, z którego kiedyś produkowano świece, maści, kremy, lekarstwa, kredki, atrament. W XIX i na początku XX wieku olej olbrotowy był najlepszym smarem maszynowym. Obecnie stosowany jest w przemyśle farmaceutycznym.

Spermacet to jedna z substancji pozyskiwanych przez wielorybników.

Ambra jest wydzieliną z przewodu pokarmowego kaszalota, która powstaje w wyniku niestrawności lub zaparcia. Pojawia się ona w obszarze żerowania wielorybów, gdzie w postaci brył unosi się na powierzchni wody, a później wyrzucana jest na brzeg oceanu. Bryły takie maja różne rozmiary i formy, ich masa to 1-20 kg.

Ambra ma konsystencję wosku o kolorze szarym, żółtym lub brązowym, jest lżejsza od wody, mięknie w temperaturze ludzkiego ciała, a w temperaturze wrzenia wody ulega upłynnieniu. Jest jednym z nielicznych naturalnych surowców przemysłu perfumeryjnego pochodzenia zwierzęcego. Używana jest przez najbardziej renomowanych producentów perfum.

Obecnie, ze względu na ochronę kaszalotów, naturalna ambra jest niedostępna. Używa się jej syntetycznych, bądź roślinnych (produkty otrzymywane z nasion hibiskusa) zamienników.

Umieszczone są one w żuchwie, a w szczęce znajdują się zęby szczątkowe, które pokryte są dziąsłami. Zęby kaszalotów wykorzystywane były kiedyś przez wielorybników do rzeźbienia w nich - były to tzw. scrimshaw. Rzeźby te powstawały w czasie długich wypraw na statkach wielorybniczych, przedstawiały zwykle scenki rodzajowe, krajobrazy lub sceny z życia marynarzy. Stały się popularne jako rzeźby kominkowe i do dziś cieszą się dużym uznaniem kolekcjonerów.

Obecnie technika stosowana przez marynarzy wykorzystywana jest do ozdabiania przedmiotów z kości lub poroża, popularna przy zdobieniu rękojeści noży.

Płetwy piersiowe są małe, a płetwa ogonowa jest potężna, pozioma, o rozpiętości do 6 metrów. Podczas nurkowania kaszalot wyciąga swoją płetwę ogonową ponad powierzchnię wody.

Zwykle nurkują na głębokość od 300 do 800 metrów, ale czasami jest to głębokość od 1 do 2 kilometrów, a nawet więcej. Od 2018 roku rekordzistą w nurkowaniu jest wieloryb Cuvier, którego rekord wynosi 2992 metry w czasie 138 minut.

Walenie nurkują w poszukiwaniu pożywienia. Nurkowania mogą trwać nawet godzinę, zwykle jest to 35 minut na głębokości 400 metrów. Kaszaloty żywią się kilkoma gatunkami, zwłaszcza kałamarnicami olbrzymimi, ośmiornicami, rybami, ale ich dieta skład się głównie z kałamarnic średniej wielkości.

Z badań przeprowadzonych na Galapagos wynika, że najczęściej odżywiają się kałamarnicami z rodzaju  Histioteuthis (62%), Ancistrocheirus (16%) i Octopoteuthis (7%). Szacuje się, że całkowite roczne spożycie pokarmu przez kaszaloty na całym świecie wynosi około 91 mln ton (spożycie owoców morza przez ludzi szacuje się na 115 mln ton).

Wydawane przez nie dźwięki (kliknięcia) należą do najpotężniejszych dźwięków w królestwie zwierząt. Postawiono nawet hipotezę, że swoimi kliknięciami mogą ogłuszyć ofiarę.

Zmierzono poziom ciśnienia akustycznego przekraczający 230 dB (strzał armatni to około 150dB), co według niektórych teorii może ogłuszyć lub dezorientować ofiary.

Podczas nurkowania ograniczają swój metabolizm do minimum i dostarczają krew jedynie do najważniejszych narządów: serca, mózgu i rdzenia kręgowego. Dużą ilość tlenu potrafią magazynować we krwi i mięśniach.

Krew kaszalotów ma o 50% wyższą zawartość hemoglobiny niż u ludzi.

W szczególnych sytuacjach, gdy czują się zagrożone mogą przyspieszyć do 20 kilometrów na godzinę.

Zakład się, że zdrowe, dorosłe kaszaloty nie posiadają naturalnych wrogów, poza ludźmi. Osobniki młode (cielęta), chore, ranne mogą paść ofiarą orek lub większych rekinów.

Obecnie populację kaszalotów spermacetowych szacuje się od 1 miliona osobników do 360 000 tysięcy.

Samice stają się płodne w wieku około 9 lat (najstarsza zarejestrowana ciężarna samica miała lat 14). Ciąża trwa od 14 do 16 miesięcy i rodzi się jedno cielę. Samice rodzą raz na 4 do 20 lat. Laktacja trwa od 19 do 42 miesięcy, ale cielęta mogą niekiedy ssać do 13 lat.

Mleko kaszalotów posiada około 36% tłuszczu (mleko krowie 4%), ma konsystencję twarogu, co zapobiega jego rozpuszczeniu w wodzie. Wartość energetyczna tego mleka wynosi 3840 kcal/kg. Cielęta mogą ssać również od innych niż matka samic.

W lipcu rozdzielają się płciami. Samce mogą wówczas przebywać u wybrzeży Norwegii, a samice w rejonach Morza Karaibskiego. Tworzą niewielkie stadka, pływając razem. Co 45 do 55 minut wynurzają się nad powierzchnię wody, aby zaczerpnąć oddechu, wyrzucając przy tym strumień rozgrzanego powietrza na wysokość około jednego metra. Po kilkudziesięciu oddechach zanurzają się ponownie.

 Noszą miano "inżynierów ekosystemów morskich". Kiedy wypływają na powierzchnie, wydalają bogate w składniki odżywcze odchody. Bogate w żelazo odchody sprzyjają rozwojowi fitoplanktonu, co przynosi korzyści morskiemu łańcuchowi pokarmowemu i pochłania dwutlenek węgla. Dzięki odchodom wielorybów odbywa się obieg składników odżywczych, a zwłaszcza cyrkulacja azotu w oceanie.

Powstanie on u zachodnich wybrzeży karaibskiej wyspy Dominiki w tej części akwenu, gdzie przychodzą na świat i żerują te morskie ssaki. Chroniony obszar zajmie 788 kilometrów kwadratowych (prawie połowa powierzchni Londynu).