Rośliny
Ciekawostki o gwieździe betlejemskiej
Jedna z najbardziej popularnych dekoracji bożonarodzeniowych
Choć powszechnie nazywana jest gwiazdą betlejemską, nie ma nic wspólnego z Betlejem ani koniunkcją Jowisza i Saturna na niebie. Jest rośliną pochodzącą z Meksyku, gdzie znana jest pod nazwą Flor de Nochebuena - Kwiat Bożego Narodzenia. Aztekowie nazywali ją Cuetlaxochitl, co oznaczało "gwiezdny kwiat". Dziś stała się symbolem Bożego Narodzenia, powszechnie gości w naszych domach, towarzysząc kolorowym choinkom.
1
Euphorbia pulcherima - wilczomlecz nadobny - powszechnie nazywana jest gwiazda betlejemską, poinsecją, poinsecją nadobną. Jest to gatunek krzewu z rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae).
2
Pochodzi z Meksyku i Gwatemali. Naturalnie gatunek występuje wzdłuż wybrzeża Pacyfiku w Meksyku i południowej Gwatemali. Rośnie w wilgotnych miejscach w zalesionych wąwozach i dolinach, i zrzucających liście w okresach suchych lasach monsunowych, a także w górskich lasach mglistych (niski las międzyzwrotnikowy), w zaroślach kserotermicznych. Często spotkać go można na zboczach, przydrożach, nad rzekami, na polanach i skrajach lasów. W XVI wieku Aztekowie przemieścili wilczomlecz w okolice obecnie istniejącego miasta Meksyk, gdzie występują dzikie rośliny. Większa częstość występowania tych roślin w pobliżu skupisk ludności wskazuje na to, iż są one pozostałością ogrodnictwa sprzed wieków.
3
W obszarze międzyzwrotnikowym gatunek ten uprawiany jest powszechnie w gruncie, jako roślina ozdobna. W Afryce, na Wyspach Kanaryjskich, w Indiach, na niektórych obszarach jest to gatunek inwazyjny.
4
W Meksyku istnieje legenda o gwieździe betlejemskiej. Idąca do kościoła biedna dziewczyna zerwała rosnącą przy drodze roślinę, aby przyozdobić ołtarz w dniu narodzin Jezusa. Nie było jej stać na ozdoby, więc pomyślała, że Jezusowi, dla którego nie mają znaczenia materialne wartości, a szczere chęci, przyjemność sprawi to, co dała natura. W pewnej chwili jednak zielone niepozorne liście rośliny zmieniły barwę na piękną czerwień. Od tego dnia roślina nosi nazwę Flor de Nochebuena - kwiat Bożego Narodzenia.
5
Wilczomlecz nadobny często nazywany jest też poinsecją. Nazwa ta pochodzi od nazwiska pierwszego ambasadora Stanów Zjednoczonych w Meksyku, Joela Robertsa Poinsetta. On jako pierwszy przywiózł ten gatunek do USA, a jako że był on nie tylko dyplomatą, ale też lekarzem, botanikiem i miłośnikiem roślin, wysłał do ogrodu botanicznego w Filadelfiii kilka roślin. Dla upamiętnienia jego osoby roślinom nadano nazwę poinsecja.
6
Joel Roberts Poinsett zmarł 12 grudnia 1851 roku - na jego cześć Kongres ustanowił 12 grudnia Dniem Poinsecji. Tego dnia ludzie na całym świecie kupują poinsecje i obdarowują nimi bliskich. Każdego roku w całej Europie sprzedaje się ponad 100 mln poinsecji, a co druga kupowana jest jako prezent. W Meksyku, także 12 grudnia, poinsecje zwyczajowo używane są jako ozdoba podczas Diade la Virgen de Guadalupe - święta z okazji wspomnienia liturgicznego Najświętszej Maryi Panny z Guadalupe.
7
Botaniczna nazwa "wilczomlecz" pochodzi od silnie drażniącego skórę białego soku, który wycieka z rośliny nawet przy najmniejszym skaleczeniu. Żartobliwie mówi się, że wilczomlecz nadobny jest najpiękniejszy z wilczomleczy.
8
Popularna nazwa "gwiazda betlejemska" pojawiła się ze względu na wygląd rośliny. Szczytowe podkwiatki (liść wyrastający na szypułce kwiatowej między kwiatem i węzłem, z którego wyrasta szypuła) wybarwiają się na czerwono i na tle zielonych liści, przy spojrzeniu z góry, wyglądają jak gwiazda.
9
Łacińska nazwa rodzajowa "Euphorbia"upamiętnia greckiego lekarza, Euphorbusa, który w I w. n.e. leczył władcę Mauretanii - Jubę II, mi.in. sokiem mlecznym roślin z rodzaju wilczomlecz. Nazwę gatunkową "pulcherima" nadał roślinie botanik niemiecki Carl Ludwig Willdenow.
10
Poinsecja jest rośliną wieloletnią, która do rozwoju i corocznego kwitnienia potrzebuje okresu spoczynku. Jest rośliną dnia krótkiego i aby zakwitła, potrzebuje przez około dwa miesiące przebywania w ciemności przez 8-16 godzin na dobę. Długość dnia i nocy jest różna w zależności od odmiany, stadium rozwoju i temperatury.
11
Kwitnienie poinsencji przypada na okres od listopada do stycznia. W ciągu jednego sezonu roślina może osiągnąć 2-3 m wysokości.
12
Poinsecja jest bardzo wrażliwa na niskie temperatury, źle znosi zimno. Najlepiej rośnie w jasnym miejscu, ale nie w bezpośrednim kontakcie z promieniami zimowego słońca, gdyż jej barwne przylistki zaczną tracić kolor. Lubi ciepłe miejsca (20-22 stopnie C), nie znosi przeciągów, a podlewania wymaga wówczas, gdy podłoże w doniczce lekko przeschnie.
13
Cechą charakterystyczą gwiazdy betlejemskiej są kolorowe przylistki (czerwone, różowe, żółte, kremowe i in.). Przylistki ułożone są w charakterystyczny kształt gwiazdy. Właściwe kwiaty są małe i niepozorne, ukryte wśród przylistków.
14
Znanych jest ponad sto odmian poinsecji. Najnowsze z nich posiadają nakrapiane lub karbowane liście.
15
Poinsecja, podobnie jak inne rośliny z rodziny wilczomleczowatych, zawiera znaczne ilości lateksu (koloidalny roztwór kauczuku). Muszą na niego uważać osoby z alergią, gdyż u 40% takich osób po zetknięciu z rośliną, wystepuje reakcja alergiczna (skórna lub astmatyczna). W roślinie stwierdzono również obecność dwóch białek alergennych. Rozpowszechniona jest także legenda o toksyczności rośliny, ale jest to tylko legenda, spożycie rośliny nie wiąże się z zatruciem. Mogą jedynie wystąpić zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nudności i wymioty, ale nie jest to działanie toksyczne.
16
Poinsecja, poza miejscem swojego naturalnego występowania, uprawiana jest jako kwiat doniczkowy i aby ograniczyć jej wrost, stosuje się różne substancje chemiczne. W strefie tropikalnej i subtropikalnej gatunek ten uprawiany jest jako ozdobna roślina ogrodowa. W swoim naturalnym siedlisku jest rośliną drewniejącą (krzew lub niskie drzewo) o wysokości 1-3 m wysokości, z pędami u nasady do 8 cm średnicy.
17
Poinsecja, oprócz walorów dekoracyjnych, pełni rolę rośliny leczniczej, kosmetycznej i barwierskiej. W Meksyku i Gwatemali sok mleczny z poinsecji uzywany był jako krem do golenia. W Gwatemali stosowano sok także jako lekarstwo na ból zębów i środek wymiotny. Na złagodzenie bólu robiono okłady z liści, a z podsadek uzyskiwano w okresie XIII-XVI wieku czerwony barwnik. Odwar z podsadek i kwiatów służy kobietom karmiącym jako substancja zwiekszająca laktację. Liściom poinsecji przypisuje się też działanie aborcyjne. Wyciągi alkoholowe z rośliny posiadają udowodnione działanie bakteriobójcze.
