Ludzie

Ciekawostki o Tatarach

Znaleźliśmy 20 ciekawostek na temat Tatarów

Posłańcy na koniach

Tatarzy kiedyś stanowili część Imperium mongolskiego i z tego powodu nazywano ich Mongołami. Rozprzestrzenili się na wiele krajów trafiając także do Polski, gdzie ich nieliczni potomkowie mieszkają do dziś, głównie na Podlasiu. Jako jedyna w Polsce społeczność są muzułmanami i dzięki temu udało im się zachować odrębną kulturę i tożsamość. Na Boże Narodzenie ubierają choinkę i nie pielgrzymują do Mekki, kultywują endogamię i wykazują duże między sobą podobieństwo fizyczne. Przebywając na polskiej ziemi już ponad 600 lat są bardzo przywiązani do polskości, do języka polskiego i polskiej historii, w której oni sami mieli swój udział.
Tatarzy
1
Tatarzy są grupą ludów tureckich z Europy wschodniej oraz północnej Azji.
Ludy tureckie (turkijskie, turskie, turańskie) są rodziną ludów o wspólnym pochodzeniu i kulturze. Posługują się językami turkijskiej rodziny językowej (najliczniejsza rodzina wśród języków ałtajskich, obejmująca około 140-150 mln mówiących). Zamieszkują oni rozległe terytoria ciągnące się pasem od Azji Mniejszej przez Kaukaz, Azję Środkową i południową Syberię (Wielki Step), aż po Czukotkę oraz liczne terytoria w Europie Wschodniej, na Bliskim Wschodzie i w Chinach. Ludy tureckie liczą dziś około 150 mln ludzi.
2
Tatarzy wywodzą się z terenów północno-zachodniej Mongolii i rejonu Bajkału.
Weszli oni w skład imperium Czyngis-chana (chan Mongołów, założyciel imperium mongolskiego). Byli częścią wieloetnicznej armii mongolskiej i brali udział w wyprawach na Europę. Dzięki temu określenie "Tatarzy" stało się na zachodzie synonimem Mongołów.
3
Po rozpadzie imperium mongolskiego utworzyli szereg państw w jego zachodniej części.
Były to m.in. Złota Orda, Chanat Astrachański, Chanat Kazański, Chanat Syberyjski, Chanat Krymski.
4
Historycznie termin "Tatarzy" był stosowany do każdego, kto pochodził z rozległego lądu Azji Północnej i Środkowej, jak i utożsamiany z imperium mongolskim.
Początkowo etnonim "Tatar" odnosił się do konfederacji tatarskiej, składającej się z pięciu głównych konfederacji plemiennych (khanlig) na Wyżynie Mongolskiej w XII wieku. Konfederacja została włączona do imperium Mongołów, gdy Czyngis-chan zjednoczył różne plemiona stepowe.
5
Tatarzy rozsiani są po ogromnych obszarach, głównie byłego Związku Radzieckiego.
Dzielą się oni na kilka grup, które często bywają oddzielnymi narodami. Najliczniejszą grupę stanowią Tatarzy Kazańscy zwani Tatarami, zamieszkujący Tatarstan.

Drugą grupę stanowią Tatarzy Krymscy, którzy od XIII wieku zamieszkują Półwysep Krymski. W 1850 r. stanowili oni 77,7% ludności Krymu, dziś jednak liczba ta wynosi nieco ponad 10% mieszkańców półwyspu.
6
Tatarzy krymscy przybyli do Europy wraz z ekspansją Imperium mongolskiego.
Po rozpadzie Złotej Ordy utworzyli Chanat Krymski, obejmujący zasięgiem większość Krymu, południowe obszary dzisiejszej Ukrainy oraz część Kubani. Chanat wielokrotnie najeżdżał i łupił ościenne kraje - Polskę i Rosję, wciągając Turcję w wojny z sąsiadami. To właśnie z tymi Tatarami walczyli Polacy w XVI-XVII w.

W 1783 Chanat krymski został anektowany przez Rosję. Od tego momentu rozpoczął się stopniowy napływ osadników rosyjskich i ukraińskich, w wyniku czego w początkach XX w. Tatarzy stanowili już mniejszość na Krymie.

W 1944 roku pod zarzutem kolaboracji z III Rzeszą niemal cała ludność tatarska została deportowana z Krymu do Uzbekistanu. W 1989 roku nastąpił stopniowy powrót Tatarów na Krym, jednak do tej pory żyje w Uzbekistanie liczna społeczność krymskotatarska.
7
Obecnie na Krymie żyje ponad 270 tys. Tatarów.
Mniejsze grupy mieszkają też na Syberii. Wszyscy Tatarzy są potomkami plemion tworzących Złotą Ordę (historyczne państwo mongolskie, założone około 1240 r. w zachodniej części imperium Czyngis-chana przez jego wnuka Batu-chana).
8
Niewielkie społeczności Tatarów osiedliły się na Litwie i Białorusi, a także w Polsce.
Tatarzy, którzy pierwotnie osiedlili się na początku XIV w. w Wielkim Księstwie Litewskim, to mówiący po turecku Tatarzy Lipkowie. Zamieszkiwali oni okolice Wilna, Troków, Grodna i Kowna. Stamtąd rozprzestrzenili się na inne części Wielkiego Księstwa, które później stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1569 r.

W XVII w. w Rzeczypospolitej mieszkało około 15 tys. Tatarów w 60. wsiach z meczetami. Wszystkim osadnikom tatarskim (okryci oni byli sławą zdolnych wojowników) nadano status szlachty - była to tradycja, która przetrwała do końca XVIII w.
9
Liczne przywileje królewskie, a także autonomia wewnętrzna nadana przez monarchów, pozwalały Tatarom na przestrzeni wieków zachować religię, kulturę i tradycje.
Tatarzy w XIV wieku przyjęli sunnicką wersję islamu. Tatarska wersja islamu różni się nieco od dominującej na Bliskim Wschodzie (głównie ze względu na długotrwałe wpływy katolicyzmu). Pozwolono im zawierać związki małżeńskie z chrześcijanami, co było wówczas rzadkością w Europie. Konstytucja 3 Maja z 1791 r. nadała Tatarom reprezentację w polskim Sejmie.

Chociaż do XVIII w. Tatarzy przyjęli lokalny język, przetrwała religia islamska i wiele tradycji tatarskich (np. składanie ofiar z byków w ich meczetach podczas głównych świąt religijnych). Doprowadziło to do powstania charakterystycznej kultury muzułmańskiej, w której elementy muzułmańskiej ortodoksji zmieszane z tolerancją religijną tworzyły stosunkowo liberalne społeczeństwo - np. kobiety u Tatarów Lipka tradycyjnie miały takie same prawa i status jak mężczyźni i mogły uczęszczać do szkół.
10
W okresie międzywojennym (1920-1939) w Polsce mieszkało około 5500 tatarów, a o niepodległość walczył oddział kawalerii tatarskiej.
Tatarzy zachowali swoją tożsamość kulturową i utrzymywali szereg organizacji tatarskich, m.in. archiwum tatarskie i muzeum w Wilnie.

W czasie II wojny światowej społeczność ta poniosła duże straty, które spotęgowały się jeszcze zmianą granic w 1945 roku. W ich wyniku duża część społeczności tatarskiej znalazła się w Związku Radzieckim.

Szacuje się, że obecnie w Polsce mieszka około 3000 Tatarów, z czego  około 500 zadeklarowało narodowość tatarską. Na terenie naszego kraju znajdują się dwie wioski tatarskie - Bohoniki i Kruszyniany, oraz miejskie gminy tatarskie w Warszawie, Gdańsku, Białymstoku i Gorzowie Wielkopolskim.

Tatarzy w Polsce mają czasami muzułmańskie nazwisko z polską końcówką (np. Ryzwanowicz). Bardziej zasymilowani Tatarzy przyjmują niekiedy nazwisko Tatara lub Tataranowicz lub Taterczyński, co dosłownie oznacza "syn Tatara".

Niewielka społeczność polskojęzycznych Tatarów osiedliła się na Brooklynie w Nowym Jorku na początku XX w.
11
Nazwa "tatar" z języka tureckiego i perskiego oznacza "posłaniec na koniu".
Sami siebie nazywali ludem Tatarlar, co w uszach Europejczyków brzmiało jak Tartar, czyli według mitologii greckiej najmroczniejsza część piekieł. Mordując, łupiąc i paląc, najeźdźcy ze wschodu zachowywali się tak, jakby rzeczywiście przybywali z piekła.
12
Tatarzy mieli opinię zdolnych wojowników.
Wojsko tatarskie stanowiła prawie wyłącznie jazda, której specyficzna taktyka doprowadzona była do perfekcji. Tatarzy dosiadali konia na krótkich strzemionach, gdyż było to odpowiednie do konnego łucznictwa. Poza tym jeździec mógł sobie pozwolić na przeskoczenie na luźnego, nieobciążonego konia (luzaka), którego prowadził za uzdę.

Początkowo wszyscy dysponowali łukami (często po kilka), szablami, byli opancerzeni wraz z końmi w wytrzymałe zbroje lamelkowe z rogowych i skórzanych łusek. Dysponowali też jazdą ciężką. W późniejszym okresie (po zajęciu przez Rosję większości terenów Złotej Ordy) uzbrojenie to zmieniło się na uboższe (łuki refleksyjne, szable tylko u najbogatszych, masałaki oraz arkana).
13
Wojska tatarskie trudno było pokonać ze względu na stosowaną przez nie specyficzną taktykę.
Tatarzy podejmowali walkę tylko wtedy, gdy mieli wielokrotną przewagę liczebną lub gdy byli do niej zmuszeni, np. obawiając się utraty zagrabionych łupów i jasyru (wziętych do niewoli).
14
Tatarzy stanowili jedyne ogniwo łączące Rzeczpospolitą ze światem islamu i kulturą orientu.
Materialnym śladem ich obecności na ziemiach polskich jest Szlak Tatarski obejmujący Białystok, Sokółkę Bohoniki, Kruszyniany, Krynki i Supraśl.

Szlak liczy 150 km, jest dowodem na to, że przez 400 lat żyli obok siebie katolicy, żydzi, prawosławni i muzułmanie.
15
Etnologowie wyodrębnili zespół pewnych cech zwanych "tatarskością".
"Tatarskość" polega m.in. na kultywowaniu endogamii, czyli zwyczaju zawierania małżeństw w obrębie własnej społeczności, podobieństwie fizycznym (lekko skośne oczy, wydatne kości policzkowe, śniada cera, krepa sylwetka) oraz silna wiara w pochodzenie od wspólnych przodków.

Kolejnym elementem tożsamości tatarskiej (tożsamości Lipków) jest przywiązanie do polskości - przyjęcie języka polskiego, jako swego ojczystego, utożsamianie się z polską historią i kultywowanie pamięci o udziale tatarskich żołnierzy w najważniejszych konfliktach zbrojnych Rzeczpospolitej (m.in. Bitwa pod Grunwaldem).
16
Najważniejszymi świętami Tatarów polskich są Ramadan Bajram i Kurban Bajram.
Pierwsze z nich przypada na zakończenie Ramadanu i jest świętem dziękczynienia, któremu towarzyszy zwyczaj spożywania tradycyjnych słodyczy oraz wręczania sobie podarunków.

Najważniejszym świętem kalendarza muzułmańskiego jest Kurban Bajram. W czasie tego święta ojciec rodziny składa w ofierze rytualnie zabite zwierzę (owcę, barana, krowę). Święto to upamiętnia ofiarę Abrahama i jego posłuszeństwo wobec Boga.
17
Tatarzy modlą się w meczetach.
W Polsce istniej ich pięć, dwa znajdują się na terenie tatarskiej enklawy w Bohonikach i Kruszynianach. Najstarszy jest meczet w Kruszynianach, pierwsze wzmianki o nim pochodzą z XVIII w. Budynek jest w kolorze zielonym (kolor islamu).
18
Cmentarze muzułmańskie nazywają się mizary.
Na Szlaku Tatarskim znajdują się dwa - w Bohonikach i Kruszynianach. Tatarskie mizary, podobnie jak tatarskie meczety, tylko częściowo spełniają wytyczne zawarte w Koranie, a częściowo odzwierciedlają wpływy tradycji katolickiej.

Każda mogiła składa się z dwóch kamieni - większy zaznacza wezgłowie, mniejszy umiejscowiony jest u stóp. Wszystkie zwrócone są w stronę Mekki.

Obecne mogiły maja już bardziej chrześcijańską formę - przykryte są dużym kamiennym nagrobkiem z półksiężycem u szczytu wezgłowia. Czasami zdarza się też podobizna zmarłego na nagrobku, co jest bardzo nietypowe, a nawet sprzeczne z muzułmańskimi zasadami.
19
Obecnie w Polsce można zobaczyć tatarską jurtę (namiot pokryty skórami, zwykle jelenimi lub wojłokiem), jedynie jako atrakcję turystyczną, w której mieści się gospoda w Kruszynianach.
Właściciele krzewią tatarską tradycję, historię i kuchnię., która poleca typowe tatarskie potrawy, jak pierekaczewnik, kołduny, babka ziemniaczana, trybuszok. Na deser podaje się czak czak lub chałwę.
20
Sporo sławnych osób ma lub miało tatarskie korzenie.
Należą do nich m.in. Charles Bronson, który pochodził od litewskich Lipków, Henryk Sienkiewicz - jego ojciec był potomkiem Lipków, Magdalena Abakanowicz - pochodziła ze szlacheckiej rodziny o tatarskiej proweniencji.
Lubisz ciekawostki?

Podobne tematy

26 ciekawostek o Romach
26 ciekawostek o Romach
Cyganie
Romowie to naród nieterytorialny, nie roszczący sobie prawa do żadnego terytorium. Pochodzą z terytorium Indii i obecnie, tworząc diasporę, zamieszkuj ...
22 ciekawostki o Aborygenach australijskich
22 ciekawostki o Aborygenach australijskich
"Ci, którzy byli tu od początku"
Są najstarszą na świecie grupą etniczną, najstarszą cywilizacją. We współczesnym świecie Aborygeni są postrzegani jako naturalna część krajobrazu Aust ...
17 ciekawostek o Indianach
17 ciekawostek o Indianach
Rdzenni Amerykanie
Indianie powszechnie kojarzą się z pióropuszami i tomahawkami, kowbojskimi filmami i książkami Karola Maya. Mało kto kojarzy, że ludzie ci na kontynen ...
16 ciekawostek o ryżu
16 ciekawostek o ryżu
Podstawa wyżywienia jednej trzeciej ludności świata
Ryż jest jedną z najstarszych roślin uprawnych świata. Jego ojczyzną są Chiny, gdzie został udomowiony, a stamtąd rozprzestrzenił się na cały świat. Z ...
15 ciekawostek o dżakfrutach
15 ciekawostek o dżakfrutach
Owoce drzewa bochenkowego
Te dziwne, niezbyt urodziwe owoce z Indii są tak naprawdę bardzo mało znane. Jedli je tylko niektórzy, tylko wtedy, gdy nie mieli nic innego do wyboru ...
13 ciekawostek o Mount Everest
13 ciekawostek o Mount Everest
Odkryty przez zachodnią cywilizację dopiero w XIX wieku
Mount Everest jest najwyższym szczytem Ziemi, tworzy potężny masyw podcięty lodowcami z trzech stron. Leży na granicy Nepalu i Chin i nosi również naz ...
21 ciekawostek o Elbrusie
21 ciekawostek o Elbrusie
Najwyższa góra Kaukazu, najwyższa góra Rosji i najwyższa góra Europy
Elbrus jest starym stratowulkanem o niemal symetrycznej budowie. Uznaje się go za uśpiony, gdyż od około dwóch tysięcy lat nie odnotowano jego erupcji ...
18 ciekawostek o Sumerach
18 ciekawostek o Sumerach
Tajemniczy lud starożytności
Wiemy o nich niewiele, jednak to, co udało nam się ustalić, przyprawia o zawrót głowy. Lud niewiadomego pochodzenia, który stworzył cywilizację będącą ...

Najnowsze tematy

13 ciekawostek o śniegu
13 ciekawostek o śniegu
Biały puch zimowego krajobrazu
Śnieg, biały puch zimowego krajobrazu, jest nie tylko jednym z najbardziej uroczych zjawisk atmosferycznych, ale także małym cudem przyrody. Opadając ...
12 ciekawostek o Święcie Dziękczynienia
12 ciekawostek o Święcie Dziękczynienia
Najbardziej wyczekiwane święto rodzinne w Stanach Zjednoczonych
Święto Dziękczynienia to tradycyjne amerykańskie święto obchodzone w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Jego korzenie sięgają 1621 roku, kiedy grupa an ...
19 ciekawostek o kaszalocie spermacetowym
19 ciekawostek o kaszalocie spermacetowym
Jedno z najważniejszych zwierząt dla morskich ekosystemów
W głębiach oceanów, tam gdzie światło słoneczne traci swe znaczenie, króluje jedne z najbardziej majestatycznych i enigmatycznych mieszkańców mórz - k ...
14 ciekawostek o chałwie
14 ciekawostek o chałwie
Jedna z najstarszych słodkości na świecie
Chałwa to popularny wyrób cukierniczy występujący w różnych kulturach, zwłaszcza na Bliskim Wschodzie, w Azji Środkowej, Bałkanach i krajach basenu Mo ...
15 ciekawostek o zimorodku zwyczajnym
15 ciekawostek o zimorodku zwyczajnym
Symbol szczęścia
Zimorodek zwyczajny (Alcedo atthis) to ptak o niezwykłym wyglądzie, który przyciąga uwagę ornitologów i miłośników ptaków na całym świecie. Ten mały p ...
22 ciekawostki o Panamie
22 ciekawostki o Panamie
Państwo łączące Amerykę Północną z Ameryką Południową
Panama to kraj położony w samym sercu Ameryki Centralnej, łączący Amerykę Północną z Południową, a także kultury, historie i krajobrazy obu kontynentó ...
11 ciekawostek o Parku Narodowym Komodo
11 ciekawostek o Parku Narodowym Komodo
Jeden z nowych siedmiu cudów świata
Park Narodowy Komodo (Taman Nasional Komodo) to położony w Indonezji obszar chroniony. Jest jednym z pięćdziesięciu parków narodowych tego kraju, znaj ...
17 ciekawostek o hienie cętkowanej
17 ciekawostek o hienie cętkowanej
Śmiejąca się hiena
Hiena cętkowana jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych zwierząt Afryki, znanym również jako hiena śmiejąca się. Jest największym żyjącym członkiem ...

Podobne tematy