Piękne białe antylopy o szlachetnej głowie i pięknych oczach z długimi lekko zakrzywionymi rogami. Znakomicie przystosowane do życia na pustyni w wysokiej temperaturze przy niewielkiej ilości wody, licznie zamieszkiwały tereny Azji Zachodniej. Z powodu intensywnych polowań prawie wyginęły. Uratowane niemalże cudem, dzięki zachowawczej hodowli z kilkoma pozostałymi okazami.
Oryks jest ssakiem z podrodziny antylop (Antilopinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae). Obejmuje gatunki występujące w Afryce i na Półwyspie Arabskim. Współcześnie, oprócz oryksa arabskiego występują następujące gatunki: oryks pręgoboki, oryks frędzlouchy, oryks południowy, oryks szablorogi i oryks gallarum.
Wizerunki oryksów odnaleziono w Sakkarze, na fasadzie kaplicy grobowca urzędnika z królewskiej kancelarii w czasach panowania jednego z pierwszych faraonów VI dynastii, usytuowanego obok najstarszej piramidy świata. Głowa boga Setha (młodszy brat Ozyrysa) przedstawiana była jako połączenie oryksa, osła i szakala.
Istnieją sugestie, że zwierzę to mogło być pierwowzorem starożytnej legendy o jednorożcu. Oryks ma jednolite białe umaszczenie a widziany z profilu oraz pewnej odległości, mógł zostać wzięty za stworzenie z pojedynczym rogiem - jego dwa rogi wydają się być jednym. Według innej koncepcji, jeżeli straci jeden z rogów z jakiegokolwiek powodu - róg ten już nigdy nie odrośnie. W pochodzącym z 1486 r. starodruku “Peregrinatio in terram sanctam”, opisującym pielgrzymkę przez Egipt i górę Synaj do Jerozolimy, znajdują się drzeworyty przedstawiające zwierzęta, które napotkano podczas podróży – krokodyle, wielbłądy i jednorożca – najprawdopodobniej oryksa.
Jest zwierzęciem, którego wysokość sięga 80 - 100 cm (w kłębie), a waga 70 kg. Ma masywne ciało, grubą szyję i cienkie, wysokie nogi. Jego umaszczenie jest mleczne, prawie świetlistobiałe, z ciemnymi plamami na głowie i nogach oraz ciemną, delikatną pręgą z boku ciała. Z czaszki wyrastają mu imponujące, lekko zakrzywione, czarne rogi o długości do 60 cm. Na środku szyi, od karku wyrasta mu krótka, stojąca grzywa. Ogon oryksa jest długi i puszysty, przypomina koński, z tą różnicą, że włos wyrasta ze środka ogona. Piękne oczy oryksa były inspiracją dla wielu poetów świata arabskiego.
Miejscem ich żerowania są pustynie skaliste i kamieniste tereny piaszczyste, wydmy i ubogie stepy. Prowadzą dzienny tryb życia, zwykle w stadzie do kilkunastu osobników.
W walce z wilkami sprzyjają oryksom trudne dla tego drapieżnika warunki, w jakich oryksy zamieszkują.
Żywią się przede wszystkim trawą, ponadto owocami, bulwami, pędami, pąkami innych roślin, korzeniami i ziołami.
Znoszą długotrwałe susze, bardzo wysokie temperatury i silne wiatry. Mogą przetrwać susze trwające nawet do 6 miesięcy (dla porównania - wielbłąd obejdzie się bez wody przez około 2 tygodnie). Swoje potrzeby są w stanie zaspokajać zlizując rosę z futer zwierząt swojego stada.
Gdy temperatura wzrasta ponad 40 stopni C, oryks nie poci się, nie traci wilgoci, aby się ochłodzić. Temperatura jego ciała wzrasta ponad 45 stopni C, a mózg chłodzony jest krwią, która przechodzi przez sieć naczyń krwionośnych (sieć dziwna), tworzących system w rodzaju chłodnicy samochodowej. Ponadto oryks potrafi kontrolować pracę nerek.
Oryksy mają niesamowite zdolności wykrywania wilgoci. Gdy stwierdzą, że w pobliżu znajduje się zbiornik, mogą iść w jego kierunku przez kilka kilometrów. Gdy uznają, że wkrótce na danym obszarze pojawią się opady atmosferyczne, przemieszczają się do tego miejsca. Są najbardziej aktywne rano, a za dnia chowają się w cieniu.
W każdym stadzie jest jeden dominujący samiec, poza nim są inne, niedojrzałe samce oraz samice. Wewnątrz stada oryksy zachowują się spokojnie, ale nie dotyczy to sezonu godowego, który trwa od maja do grudnia. Wtedy często dochodzi do pojedynków ze względu na samicę. Walki odbywają się przy użyciu rogów - rzadko kończą się rozlewem krwi. Ciąża samic trwa 240 dni, rodzi się jedno ciele, które matka karmi przez 2,5 miesiąca. Dojrzałość płciową oryksy uzyskuj w wieku 2,5 - 3,5 lat. Żyją do ponad 20 lat.
Przez wieki oryksy były elementem środowiska, które rdzennym mieszkańcom umożliwiało przetrwanie. Wykorzystywano je w ograniczonym zakresie - tylko od czasu do czasu polowali na nie Beduini - dzięki czemu ich populacja utrzymywała się na stałym poziomie.
Na oryksy polowano intensywnie ze względu na mięso, a także jako trofeum. W latach 30 XX wieku popularną rozrywką bogatych książąt arabskich były polowania na oryksy z użyciem pojazdów mechanicznych. Budowa nowych dróg pozwalała myśliwym dotrzeć do obszarów wcześniej niedostępnych, ponadto broń myśliwska stała się bardziej zaawansowana - bezpośrednio z samochodu jeden myśliwy mógł strzelać do kilku oryksów jednocześnie. Także nadmierny wypas zwierząt gospodarskich w naturalnym środowisku oryksów oraz ich odławianie do prywatnych kolekcji przyczyniały się do wymierania gatunku. Doprowadziło to do tego, że w 1930 r. nie było już oryksów na terytorium, na którym obecnie znajduje się Izrael.
W 1962 r. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody, Światowy Fundusz Ochrony Przyrody i inne instytucje zaproponowały plan ratowania oryksów. Plan nazwany został “Oryks”. Ogrody zoologiczne w Los Angeles i Phoenix stworzyły z dziewięciu oryksów złowionych na arabskiej pustyni Rub al-Khali i kilku innych z Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu i londyńskiego zoo, tzw. “Światowe Stado” i rozpoczęły program hodowlany. Hodowla przebiegała pomyślnie, oryksy trafiały też do innych ogrodów zoologicznych, gdzie również były hodowane. Dało to początek nowym grupom hodowlanym na Półwyspie Arabskim.
Oryks arabski przywrócony został w Omanie, Izraelu, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Syrii, Jordanii, Katarze i Bahrajnie. Obecnie w Jordanii, Zjednoczonych Emiratach Arabskich i Izraelu znajdują się grupy lęgowe tych oryksów. Całkowita populacja gatunku przekroczyła już 2000 i groźba wyginięcia oryksa arabskiego jako gatunku już nie istnieje. Ponadto w niewoli żyje około 6000 osobników.
W ogrodzie zoologicznym w Rijadzie, 3 dorosłe samce przetrzymywane są w pomieszczeniu i wypuszczane na zewnątrz tylko w okresie godowym. Zauważono, że gdy pojawią się pracownicy ogrodu, np. w celu wyczyszczenia wybiegu lub złożenia karmy, samiec oryksa od razu udaje się w to miejsce z wyraźnie agresywnymi zamiarami. Takie zachowanie oryksów utrudnia trzymanie dużej ich liczby na ograniczonych obszarach ogrodu zoologicznego, a przebywanie samców przez większą część roku w pomieszczeniach, bez bezpośredniego dostępu do światła słonecznego, nie jest dla tych zwierząt korzystne. Z tych względów, ośrodki badawcze na ogół nie trzymają dorosłych samców i przeprowadzają sztuczne zapłodnienie samic. Jednocześnie zauważono, że na dużych obszarach samce, trzymając się stada, z reguły nie atakują ludzi.
Wpisanie na listę światowego dziedzictwa UNESCO wiąże się z pewnymi zobowiązaniami państwa, które zgłaszają kandydaturę. UNESCO zastrzega sobie prawo do skreślenia obiektu z listy, jeżeli te zobowiązania nie zostały dochowane lub obiekt stracił swoją wartość. Po raz pierwszy skorzystano z tego prawa w 2007 r, właśnie w przypadku rezerwatu oryksa arabskiego, w związku z decyzją władz Omanu o zmniejszeniu obszaru rezerwatu o 90 procent. Ponadto populacja oryksów arabskich na tym terenie zmniejszyła się z 450 do 65 sztuk, co świadczyło o braku właściwego zarządzania obszarem przez lokalne władze.
