Ciekawostki o Jeziorze Łabędzim

Libretto stworzyli Władimir Biegiczew i Wasilij Gelcer, za choreografię odpowiadał Wentzel Reisinger. 

Pierwszy spektakl zagrano na deskach teatru Bolszoj w Moskwie. Nie okazał się sukcesem i nic nie wskazywało, by miał zostać w przyszłości jednym z najlepiej znanych dzieł baletowych.  

Petipa, wraz z Lwem Iwanowem odpowiadali za choreografię stworzoną na potrzeby premiery petersburskiej. Zmianom uległo też libretto, zmodyfikowane przez Modesta Czajkowskiego, brata Piotra, odpowiadającego za oprawę muzyczną spektaklu.

Balet wystawiono 15 stycznia 1895 roku w Petersburgu i dopiero wtedy odniósł sukces, który zagwarantował mu popularność na deskach teatrów innych państw.

Libretto odpowiadało wersji petersburskiej, choreografię stworzył Raffaele Grassi.

Grassi urodził się 25 listopada 1848 roku w Neapolu. Był zdolnym, odnoszącym liczne sukcesy choreografem, co sprawiło, że naczelstwo Warszawskich Teatrów Rządowych zwróciło się do niego z propozycją objęcia funkcji dyrektora baletu Teatru Wielkiego, którą przyjął. Pełnił ją w latach 1892-1902, łącząc ją z funkcją dyrektora warszawskiej szkoły baletowej.

Główną rolę żeńską, Odettę/Odylię, zagrała mediolańska primabalerina Cecylia Cerri.

Był to pierwszy balet skomponowany przez rosyjskiego kompozytora, stworzony na zamówienie moskiewskiego teatru w latach 1875/1876.

Spektakl oddaje założenia romantyzmu - tematem przewodnim jest tragiczna miłość, pojawiają się motywy nadprzyrodzone.

Historia toczy się w bliżej nieokreślonym zakątku Niemiec. Odetta, zaczarowana przez złego czarnoksiężnika Rothbarta, wiedzie życie pod postacią łabędzia, jako królowa stada. Zygfryd jest księciem, którego czeka wybranie kandydatki na swoją żonę podczas nadchodzącego balu. W akcie I książę wraz z przyjaciółmi postanawiają zapolować na łabędzie i wyruszają nad jezioro.

Uznaje się go za jeden z najwybitniejszych pokazów choreografii. To właśnie z tego aktu pochodzi najsłynniejsze na świecie pas de quatre (taniec czworga) - taniec czterech łabędziątek.

Pojawienie się baletu divertissement łączy się z dorobkiem Mariusa Petipy, który odpowiadał za stworzenie choreografii do aktów I i III. Ten rodzaj widowiska obfituje w popisy taneczne oraz tańce ludowe, które zaobserwować można właśnie w akcie III. Są to: czardasz (taniec węgierski), taniec hiszpański, taniec neapolitański i polski mazurek. 

Po raz pierwszy w 1950 roku Konstantin Sergiejew wystawił nową wersję baletu dla Baletu Maryjskiego, mieszając ze sobą wersję Biegiczewa i Gelcera z tą stworzoną przez Petipę i Iwanowa. Zmieniono zakończenie na zwieńczone szczęśliwym życiem Odetty i Zygfryda. W sowieckiej Rosji, jak również w Chinach często decydowano się na modyfikację zakończenia na szczęśliwe.

W tej wersji książę Zygfryd walczy z czarnoksiężnikiem i zostaje pokonany, co sprawia, że Odetta jest zabrana siłą przez Złego Ducha, który zniszczył jej życie.

Z kolei w wersji z 2010 roku, wystawionej przez Narodowy Balet Kanady, podczas walki ginie zarówno Zygfryd, jak i Rothbart, a Odetta pozostaje sama.

Za przykład może służyć wersja New York City Ballet z 2006 roku, w której zdrada Zygfryda skazuje Odettę na resztę życia pod postacią łabędzia, jednak kochankowie nie łączą się ze sobą w akcie śmierci, lecz zostają rozdzieleni. Królowa Łabędzi odpływa, a książę zostaje sam.

Autorem nowego libretto jest Paweł Chynowski. Spektakl zawiera jedynie trzy akty oraz prolog i epilog. Opowiada o romansie przyszłego cara Rosji, Mikołaja II z tancerką baletową Matyldą Krzesińską.

Matylda Krzesińska była Polką, jednak urodziła się w Petersburgu, 31 sierpnia 1872 roku, tam też trafiła na scenę. Była drugą po Pierinie Legnani tancerką petersburską, która otrzymała tytuł primaballerina assoluta. Przyszłego cara Rosji poznała, mając 17 lat. Para spotykała się ze sobą, jednak w 1894 roku carewicz oficjalnie zaręczył się z Alicją Heską.

W polskiej wersji to Krzesińska pełni rolę czarnego łabędzia. Historia kończy się szczęśliwie, gdy carewicz łączy się z ukochaną Alix.

Wiele teatrów zrezygnowało z wystawiania rosyjskich baletów, w tym Jeziora Łabędziego i Dziadka do Orzechów. W tym samym czasie Narodowy Balet Ukrainy ruszył w światową trasę, wystawiając, m.in. ten spektakl. Spotkało się to z komentarzami i niezrozumieniem ze strony niektórych miłośników baletu. Ukraińska wersja opiera się na libretto prowadzącym do szczęśliwego zakończenia, stąd część widzów próbuje interpretować to jako symboliczny przekaz, że Zły Duch (Rosja) zostaje finalnie pokonany przez dobro. Nie zostało to jednak oficjalnie potwierdzone.

Jednym z najsłynniejszych, który przyniósł odgrywającej główną rolę kobiecą Natalie Portman pierwszego w życiu Oscara, nosi tytuł Czarny Łabędź i opowiada historię solistki baletowej, która musi odkryć w sobie mroczną stronę, potrzebną do autentycznego odegrania roli czarnego łabędzia w nadchodzącej premierze Jeziora Łabędziego. Personifikacją prawdziwego czarnego łabędzia w oczach bohaterki jest jej rywalka z zespołu, sportretowana przez Milę Kunis. Dziewczyna w końcu wydobywa z siebie mroczną część osobowości i perfekcyjnie odgrywa rolę zarówno białego, jak i czarnego łabędzia, jednak prowadzi to do tragedii i zatracenia się w meandrach własnego umysłu.

Rydman stworzył widowisko w stylu tańca ulicznego/nowoczesnego, oparte na Jeziorze Łabędzim, zatytułowane Swan Lake Reloaded. Opowiada o uzależnionych od heroiny prostytutkach (łabędziach), zrzeszonych wokół ich alfonsa - Rothbarta. Oryginalna muzyka Piotra Czajkowskiego została tu połączona ze współczesnymi gatunkami, takimi jak hip hop i techno.

W 1999 roku powstała powieść fantasy o tytule Czarny Łabędź, skupiająca się wokół osoby Odylii.

W listopadzie 2016 roku francuska autorka Charlotte Gastaut wydała ilustrowaną książkę dla dzieci, opowiadającą klasyczną treść baletu.

Interesuje Cię sztuka baletowa? Zerknij na nasz artykuł o historii baletu.