Ciekawostki o Kirunie

Leży w historycznej prowincji Laponia i jest największym miastem w jej szwedzkiej części. Północnolapońska nazwa miasta brzmi Giron, co oznacza pardwę (Lagopus) - ptaka z rodziny bażantów, należącego do rzędu kuraków. Pardwa widniej w herbie miasta.

Powierzchnia miasta wynosi 16,53 km2, w 2016 roku mieszkało tam niewiele ponad 17 tys. mieszkańców. Kiruna jest siedzibą gminy o tej samej nazwie i leży w najbardziej wysuniętym na północ szwedzkim hrabstwie i jednocześnie największym pod względem powierzchni, stanowiącym prawie jedną czwartą całkowitej powierzchni Szwecji - hrabstwie Norrbotten.

Badania archeologiczne wykazały, że region wokół Kiruny zamieszkany był od ponad 6000 lat. Mieszkająca tam rdzenna ludność Samów wiedziała, że region ten obfituje w rudę żelaza, która zgromadzona jest w dwóch wzgórzach: Kiirunavaara i Luossavaara. Pierwsze wzmianki o rudzie pochodzą dopiero z 1696 roku, ale dokładne zbadanie obu gór nastąpiło dopiero w 1736 roku. Sporządzono wówczas mapę okolicy, na której zaznaczono obie góry i nazwano je: Friedrichs Berg i Berg Ulrika Eleonora, odpowiednio na cześć panującego króla Fryderyka I i jego żony Ulriki Eleonory .

Nie rozważano jednak wtedy wydobycia rudy, gdyż teren ten był bardzo odległy i panujący tam klimat nazbyt surowy. Zgodnie też ze szwedzkim prawem, obowiązywał zakaz eksportu rudy, który uchylono dopiero w 1857 roku.

Utrudniało to produkcję z niej stali, gdyż do wytopu potrzebowała innych pieców. Trzeba było ją mieszać z rudą z kopalń ze środkowej Szwecji, a to mocno podnosiło koszty. Problem ten rozwiązano w 1878 roku, gdy Sidney Thomas opracował proces oddzielania fosforu od rudy - proces Thomasa.

Problemem był także transport, który odbywał się przy użyciu reniferów i koni. Angielska firma The Northern of Europe Railway Company zaproponowała budowę linii kolejowej z Luleå do norweskiego wybrzeża i otrzymała kontrakt. Linia kolejowa została później nazwana Malmbanan. Bankructwo angielskiej firmy na pewnym etapie budowy spowodowało, że inwestycja ta została odkupiona przez Szwedzkie Koleje Państwowe, które zajęły się transportem rudy. Wydobycie przejęła nowo założona spółka publiczna Gellivare Malmfält .

W 1908 roku osada stała się już mniejszym miastem, a czterdzieści lat później gmina Jukkasjärvi, na terenie której Kiruna leżała, została przemianowana na Kirunę i stała się pełnoprawnym miastem.

Od 1993 roku spotyka się tam parlamentarna reprezentacja najstarszego ludu Skandynawii, Samów - Sameting. Sameting to parlament Samów w Szwecji. Jako organ państwowy parlament Lapończyków ma uprawnienia do wdrażania polityki ustalonej przez szwedzki Riksdag i rząd. Liczy on sobie 31 członków wybieranych co cztery lata. Someting istnieje też w Finlandii i Norwegii.

W górach tych znajdują się bogate złoża rudy żelaza magnetytowego o zawartości żelaza od 60 do 70 %. Wydobywanie rudy odbywa się w złożach wulkanicznych, które biegną ukośnie pod miastem. Kopalnia Kiruna to największa i najnowocześniejsza podziemna kopalnia rudy żelaza na świecie. Jej właścicielem jest duża szwedzka firma wydobywcza, Luossavaara-Kiirunavaara AB (LKAB).

Kopalnia posiada złoże rudy o długości 4 km, grubości od 80 m do 120 m i głębokości sięgającej do 2 km. Od rozpoczęcia wydobycia w 1898 roku pozyskano ponad 950 mln ton rudy.

Postępujące wydobycie powoduje, że dzielnice miasta znajdujące się w obrębie kopalni stają się obszarami zagrożonymi zapadnięciem związanym z osiadaniem gruntu (subsydencja). Początkowo zamierzano przenieść centrum miasta w stronę Loussavaary i jeziora Luossajärvi, leżących na zachód od miasta. Przenosiny te rozpoczęły się w 2007 roku, ale ostatecznie trzy lata później zmieniono lokalizację na okolice Tuolluvaary.

Działała ona w latach 1907-1961 i 1984-1993. Sieć składała się z linii miejskich i linii przemysłowych na terenie kopalni. Tramwaje miejskie poruszały się po torach o szerokości 1000 mm, a przemysłowe 1435 mm. W maju 1984 roku została otwarta linia muzealna na trasie Ön – Mannskapshuset, którą zlikwidowano w 1993 roku.

Panuje tam klimat arktyczny z krótkimi, chłodnymi latami i długimi, mroźnymi zimami. Pokrywa śnieżna utrzymuje się zwykle od końca września do połowy maja, choć opady śniegu mogą tam występować przez cały rok. Chociaż zimy w Kirunie są bardzo mroźne, są jednak mniej dotkliwe niż zimy w podobnych szerokościach geograficznych w Ameryce Północnej i na Syberii. Natomiast lata w Kirunie są chłodniejsze niż na tych obszarach. Noc polarna trwa tam przez 22 dni, od 11 grudnia do 1 stycznia. Białe noce trwają od początku maja do początku sierpnia.

Najniższą potwierdzoną temperaturę w historii Kiruny zarejestrowano w pobliskiej stacji pogodowej i wynosiła ona  -43,3°C w styczniu 1999 roku. Najcieplejszym miesiącem zarejestrowanym przez stację był lipiec 2018 roku, ze średnią temperaturą wynoszącą 24,3°C.

W lipcu 1945 roku stacja pogodowa zarejestrowała temperaturę 31,6°C, co było rekordem wszechczasów.

W pobliżu miasta znajdują się dwie góry: Kiirunavaara i Luossavaara. Kirunavaara jest czynną kopalnią, głównym zasobem gospodarczym miasta. Luossavaara jest dawną kopalnią, wyeksploatowaną, która teraz wykorzystywana jest jako stok narciarski.

W nieużywanych już podziemnych chodnikach  znajduje się muzeum kopalni, a w niektórych chodnikach uprawiane są grzyby shiitake.

Jest to małe jezioro o powierzchni 1,1 km2.  Nazwa jeziora wywodzi się od dużej liczby pstrągów żyjących w jego wodach. Pierwotne zasoby składały się z okonia, pstrąga i szczupaka, ale obecnie są one mocno uszczuplone i zawierają jedynie okonie. W wyniku wydobycia rudy zniknęły tarliska naturalnych populacji pstrąga potokowego. Wprowadzono jednak inne gatunki ryb, w tym sieję, lipień, golec, pstrąg tęczowy i plamkę. Każdej zimy na lodzie na jeziorze organizowane są zawody wędkarstwa podlodowego.

W latach 2007-2008 przedsiębiorstwo wydobywcze LKAB opróżniało południową część jeziora, aby umożliwić wydobycie rudy żelaza na torfowisku. Tereny te obecnie są bagnami.

Masyw Kebnekaise ma dwa główne szczyty. Zlodowaciały szczyt południowy był kiedyś najwyższy i znajdował się na wysokości 2120 m n.p.m., ale w ciągu ostatnich 50 lat zmniejszył się o 24 metry. Północny szczyt pozbawiony lodu o wysokości 2096,8 m n.p.m. jest najwyższym szczytem. Leży w szwedzkiej Laponii, na zachód od Kiruny. Z centrum miasta można Kebenkaise zobaczyć.

15 marca 2012 roku na zachodnim, zaśnieżonym zboczu góry rozbił się wojskowy samolot RNoAF Lockheed Martin C-130J Super Hercules. W wyniku katastrofy zginęło pięciu norweskich oficerów.

W swojej historii posiada ona epizod bycia na liście największych miast świata pod względem powierzchni. Obowiązujące wówczas prawo dopuszczało możliwość uznania za powierzchnie miasta również tych terytoriów, które znajdowały się poza obszarem miasta i były niezabudowane (w tym przypadku większość terytorium). Po reformie gmin w latach 70. XX wieku zmieniono prawo, które uznaje za miasto de facto jedynie obszar zabudowany.

Jest ono najbardziej wysuniętym na północ lotniskiem Szwecji. Leży około 10 km na wschód od centrum miasta. Port lotniczy Kiruna jest wybranym miejscem docelowym projektu Spaceport Szwecja.

Spaceport Szwecja to firma, która planuje uczynić Kirunę głównym europejskim portem kosmicznym do osobistych lotów suborbitalnych w celach turystyki kosmicznej, badań, edukacji oraz centrum innowacji międzybranżowych. Firma powstała w styczniu 2007 roku, a jej działalność rozpoczęła się od podpisania umowy z Virgin Galactic (amerykańska firma zajmująca się lotami kosmicznymi, założona przez Richarda Bransona). Na mocy umowy stwierdzono, że Spaceport Szwecja będzie pierwszym portem kosmicznym poza Stanami Zjednoczonymi, którego Virgin Galactic mogłaby używać do kampanii lotniczych.

W 2015 roku Spaceport Szwecja zdobył nagrodę Kiruna Lapland Award za wysiłki na rzecz ustanowienia komercyjnych lotów kosmicznych w Kirunie w szwedzkiej Laponii.

Na terenie gminy Kiruna znajduje się też stacja ESTRACK Kiruna należąca do Europejskiej Agencji Kosmicznej ESA - europejska sieć śledzenia przestrzeni kosmicznej, składająca się szeregu naziemnych stacji. Czterdzieści kilometrów na wschód od miasta znajduje się Centrum Kosmiczne Esrange - poligon rakietowy i ośrodek badawczy, który stanowi bazę dla m.in badań naukowych z użyciem balonów na dużych wysokościach, badań zorzy polarnej, wystrzeliwania rakiet sondujących i in.

Jest to tymczasowy hotel zbudowany ze śniegu i rzeźbionych bloków lodu i musi być odbudowywany co roku. Klienci hotelu muszą być przygotowani na spanie w łózkach ze śniegu lub lodu, ale w cieple futer, koców, śpiworów zaprojektowanych tak, aby wytrzymały ekstremalne temperatury. Temperatura w pokoju hotelowym jest poniżej zera, ale jest znacznie wyższa niż na zewnątrz.

Pobyt w takim hotelu jest drogi, ponieważ ceny za noc wahają się od około 300 do 3000 dolarów. Hotele lodowe istnieją też w innych krajach, m.in w Norwegii, Japonii, Kanadzie, Finlandii.

Jest to największy europejski festiwal śnieżny, który odbywa się w ostatni weekend stycznia i trwa sześć dni. Festiwalowi towarzyszy tematyka zimy i kosmosu; można powozić psimi zaprzęgami, prowadzić skuter śnieżny i obserwować gwiazdy i zorzę polarną, która w tym czasie pojawia się szczególnie często.

Najważniejszym wydarzeniem festiwalu jest konkurs rzeźbienia w lodzie. Każdy z uczestników konkursu ma do dyspozycji 3 m2 bloku lodu, z którego wyrzeźbić może oryginalne dzieło. Wystawa rzeźb ma miejsce w pobliżu ratusza.

Kiruna kyrka jest kościołem szwedzkiego kościoła ewangelicko-luterańskiego. Jego architektem był Gustaf Wickman, a wzniesiono go w latach 1909-1912. Kościół położony jest w parku krajobrazowym, w którym rosną przede wszystkim brzozy omszone i jarzębina. Park, nazywany lasem kościelnym, otoczony jest niskim, kamiennym murem, poza którym usytuowane jest krematorium oraz miejsce, w którym rozsypuje się prochy zmarłych.

Kiruna kyrka należy do największych konstrukcji drewnianych w Szwecji i najbardziej znanych budynków szwedzkiej architektury narodowej romantyzmu. W kościele tym odbył się chrzest dzieci Michała Wiśniewskiego i Marty Mandrykiewicz (Mandaryny), którzy w 2003 roku pobrali się w Kirunie. Ich wesele odbyło się w Ice Hotelu.

Złoża metali ziem rzadkich, czyli grupa 17 pierwiastków (m.in. ceru, lantanu i neodymu) znajdują się na obszarze o nazwie Per Geijer. Ich występowanie w okolicach Kiruny znane było już wcześniej, ale dopiero niedawno oszacowano wielkość złóż. Na dotychczasowo przebadanej niewielkiej powierzchni znajduje się około miliona ton.

LKAB informuje, że w Europie nie prowadzi się wydobycia metali ziem rzadkich, a pierwiastki konieczne do transformacji energetycznej importowane są z Chin. 

Anomalia magnetyczna polega na lokalnych różnicach między ziemskim polem magnetycznym w danym miejscu, a jego wartością teoretyczną, wyliczoną na podstawie położenia biegunów magnetycznych na Ziemi. Za anomalie lokalne uznaje się te, których obszar zawiera się w granicach od stu do kilku tysięcy kilometrów kwadratowych. Występujące w nich zmiany pola magnetycznego zazwyczaj nie przekraczają 10%. Wiążą się one z występowaniem dużych pokładów minerałów magnetycznych (rudy żelaza) na znacznych (ponad 1 km) głębokościach.

Tego typu anomalie występują nie tylko w okolicach Kiruny, ale też w okolicach Kurska w Rosji czy Krzemianki w okolicach Suwałk w Polsce.