Ludzie
Ciekawostki o Bronisławie Piłsudskim
Starszy brat Marszałka
Bronisław Piłsudski, starszy brat Józefa Piłsudskiego, w Polsce jest mało znaną postacią, o której mało kto pamięta. Natomiast w Japonii stawia mu się pomniki i uznaje się go tam za bohatera narodowego. W młodości chciał być prawnikiem, ale los rzucił go na Sachalin, gdzie został wielkim etnografem. Jego dorobek naukowy był tak samo cenny, jak niepodległościowe dokonania jego brata, w cieniu którego zawsze pozostał.
1
Bronisław Piłsudski urodził się w 1866 roku w Zułowie na Litwie, w okręgu wileńskim, nad Merą. Urodził się w dworze Zułów, należącym do rodziny Piłsudskich. Dwór wniosła do małżeństwa w posagu matka Bronisława, Maria z Billewiczów Piłsudska, która pochodziła z jednej z najstarszych rodzin szlachty żmudzińskiej. Ojciec Bronisława, Józef Wincenty Piłsudski był uczestnikiem Powstania Styczniowego, pełnił urząd komisarza Rządu Narodowego.
2
Bronisław był trzecim w kolejności dzieckiem w rodzinie Piłsudskich. Miał dwie starsze siostry: Helenę i Zofię, ośmiu młodszych braci (Józefa, Adama, Kazimierza, Jana, Ludwika, Kacpra, Piotra, Teodora) i jedną młodszą siostrę Marię.
3
Jako młody chłopak, wraz z młodszym bratem Józefem uczęszczał do gimnazjum w Wilnie. Rodzina Piłsudskich zamieszkała w Wilnie w 1874 roku po pożarze dworu w Zułowie.
4
Dom Piłsudskich przepojony był tradycjami patriotycznymi, które szczególnie pielęgnowała matka. Dzieci odebrały staranne wykształcenie ucząc się historii Polski, czytając polską literaturę wieszczów, zwłaszcza tę zakazaną. Wychowywane były w duchu patriotyzmu z naciskiem na konieczność kontynuowania walki z wrogiem ojczyzny.
5
Bronisław już w gimnazjum, gdzie poddawano go intensywnej rusyfikacji, podjął działania przeciwdziałające temu. Razem z Józefem założył kółko samokształceniowe "Spójnia", w ramach którego sprowadzali z Warszawy polskie książki.
6
Po śmierci matki, Bronisław wyjechał do Petersburga, gdzie w 1886 roku zdał egzamin na bakałarza i wstąpił na Wydział Prawa miejscowego uniwersytetu. Szybko zaangażował się w działalność polityczną.
7
Wstąpił do organizacji rewolucjonistów "Narodnaja Wola" działającej w Imperium Rosyjskim, dążącej do obalenia caratu. W organizacji tej działał także starszy brat Lenina, Aleksander Uljanow.
8
Organizacja przygotowywała zamach na cara Aleksandra III, który został udaremniony. Po dekonspiracji spisku zarówno Bronisław Piłsudski jak i Aleksander Uljanow zostali skazani na karę śmierci. Uljanowa stracono, a Bronisławowi karę tę zamieniono na 15 lat katorgi i zesłanie na wyspę Sachalin.
9
Jako dwudziestoczterolatek znalazł się na Sachalinie (wyspa na Oceanie Spokojnym u wybrzeży Rosji), gdzie w 1891 roku poznał Lwa Sternberga, rosyjskiego etnografa. Sternberg był jednym z wczesnych aktywistów marksistowskich, zrzeszonych w "Narodniej Woli". Za udział w tej organizacji spędził trzy lata w więzieniu w Odessie, po czym został zesłany na 10 lat do karnej kolonii na Sachalinie. Przebywając na zesłaniu walczył o prawa zesłańców oraz ludności tubylczej, co spowodowało umieszczenie go w odległej kolonii w Wiachtu. Tam zaczął swoje pierwsze obserwacje Niwchów, Oroków i Ajnów. Był znaczącą postacią w nowo powstającej dziedzinie naukowej - etnografii. Po Rewolucji Październikowej w 1917 roku zorganizował centrum etnograficzne na Uniwersytecie Petersburskim.
10
Bronisław przebywając na Sachalinie zaczął interesować się kulturą autochtonicznych mieszkańców wyspy: Ajnów i Niwchów. Jako młody człowiek szybko nawiązał kontakt i znalazł wspólny język z dziećmi autochtonów. Zauważyli to ich rodzice i powierzyli mu nauczanie dzieci. Przy okazji nauczył się języka Niwchów.
11
W 1896 roku napisał pracę naukową o obserwacjach klimatycznych. Kontakty Bronisława z miejscowymi dziećmi, udzielane im lekcje, zwróciły na niego uwagę władz, które powierzyły mu funkcje administracyjne i badania meteorologiczne. Wysłano go na południową część wyspy, gdzie zetknął się z Ajnami. Ajnowie to lud należący do paleoazjatyckiej grupy językowej, przybyły do południowej części Sachalinu oraz na Wyspy Japońskie i Kurylskie ponad 6 tys. lat temu. Był ludem łowiecko-zbierackim. Obecnie zamieszkują głównie Hokkaido, stanowią mniejszość etniczną Japonii. Niewielka ich populacja żyje dziś jeszcze na Sachalinie.
12
Przełomowym wydarzeniem w życiu Bronisława Piłsudskiego było spotkanie z Lwem Sternbergiem, któremu zaczął pomagać w jego badaniach nad miejscowymi ludami. To właśnie Sternberg wprowadził Piłsudskiego w tajniki etnografii.
13
Po 10 latach zesłania, władze zdecydowały o zamianie reszty wyroku na nakaz osiedlenia się bez prawa opuszczania rosyjskiego Dalekiego Wschodu. Od carskiej akademii nauk otrzymał propozycję rozpoczęcia badań nad kulturą Ajnów, Niwchów, Oroków i Mangunów.
14
Już jako wolny człowiek osiedlił się w wiosce Ai, gdzie zakochał się i ożenił z Shinhinchou, krewną wodza Bafunke Kimury. Z tego związku na świat przyszedł jego syn Sukezo i córka Kyo. Prowadził cały czas badania lokalnej społeczności, zdobył jej zaufanie, wniknął w sachalińskie plemiona.
15
Bronisław Piłsudski został członkiem plemienia Ajnów. Był dla tego ludu nauczycielem, lekarzem, ich przedstawicielem wobec władz. Rozpowszechniał oświatę zakładając na wyspie biblioteki.
16
Jego największym osiągnięciem było ocalenie języka Ajnów przed wymarciem, poprzez zarejestrowanie go i stworzenie słownika. Było to możliwe dzięki współpracy z innym zesłańcem, pisarzem Wacławem Sieroszewskim, z którym w 1903 roku udał się na Hokkaido, aby badać kulturę Ajnów.
17
Efektem tego wyjazdu są nagrania dźwiękowe mowy i pieśni plemienia, utrwalone na 100 woskowych wałkach, które obecnie można oglądać w Centrum Kultury i Techniki "Manggha" w Krakowie. Piłsudski pozostawił też bogate opisy kultury i obyczajów sachalińskich plemion, spisał wiele podań i legend, a także zrobił około 300 fotografii przedstawicieli ludności etnicznej żyjącej na tym terenie.
18
Po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej, aby uniknąć wcielenia do armii rosyjskiej, Piłsudski wyjechał do Japonii. Jego żona w tym czasie spodziewała się drugiego dziecka. W Japonii zaprzyjaźnił się z japońskim pisarzem i poetą Shimelem Futabateiem. Znajomość ta była początkiem powstania Towarzystwa Japońsko-Polskiego i początkiem pierwszej wymiany kulturalnej między oboma krajami.
19
Z Japonii udał się do Stanów Zjednoczonych, stamtąd do Europy Zachodniej, by w końcu dotrzeć na ziemie polskie. W 1906 roku zamieszkał w Krakowie, pomieszkiwał również we Lwowie, gdzie dorywczo pracował. W końcu wyjechał do Zakopanego, gdzie zajął się badaniami etnograficznymi Podhala.
20
Wybuch I wojny światowej skłonił go do opuszczenia Polski. Przez Austrię dotarł do Szwajcarii, gdzie włączył się w nurt działalności niepodległościowej, a następnie, pod koniec 1917 roku, do Paryża.
21
Nigdy więcej nie zobaczył już swojej rodziny, na wyjazd której razem z nim, nie zgodziły się władze plemienne. Doskwierająca samotność wywoływała u niego stany depresyjne. Podejmował próby sprowadzenia rodziny, ale mu się to nie udało.
22
Zdiagnozowana przez doktora Józefa Babińskiego depresja, ataki paniki i lęku były prawdopodobnie przyczyną jego utonięcia w Sekwanie. Nie wiadomo, czy była to śmierć samobójcza, czy nieszczęśliwy wypadek.
23
Został pochowany w maju 1918 roku na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem. Do dziś znajduje się tam jego grób.
24
Obecnie w Japonii mieszka kilkunastu potomków Bronisława Piłsudskiego. Jego wnuk (syn Sukezo) - Kazuyasu Kimura mieszka i pracuje w Jokohamie, ma żonę i trzy córki. Jest właścicielem firmy FC Engineering w Jokohamie. Potomkowie Kyo (córki Bronisława) mieszkają na Hokkaido.
25
Rękopisy i fotografie wykonane przez Bronisława Piłsudskiego, cała jego spuścizna znajduje się w Zbiorach Specjalnych Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie.
26
W 2013 roku w japońskim mieście Shiraoi na Hokkaido odsłonięto pomnik Bronisława Piłsudskiego. Znajduje się on w tamtejszym muzeum Ajnów, gdzie w 1903 roku Piłsudski prowadził badania etnograficzne.
27
Powstał również biograficzny film o Bronisławie Piłsudskim "Orzeł i Chryzantema" w reżyserii Jacka Wana. W filmie mowa jest m.in. o Kazuyoshi Kimura, który był już dorosłym mężczyzną, gdy w 1984 roku dowiedział się, że jego dziadkiem jest Bronisław Piłsudski, wielki etnograf.
28
Postać Bronisława Piłsudskiego była też inspiracją do napisania przez Zygmunta Miłoszewskiego książki "Kwestia ceny". Jego bohater wzorowany na etnografie nosi nazwisko Benedykt Czerski.
