Ciekawostki o kopalni soli "Wieliczka"

Usytuowana jest w zachodniej części podkarpackich złóż solnych, których wiek oceniono na 14 mln lat. Złoża te powstały w miocenie, gdy zanikała Paratetyda (Morze Sarmackie) - nieistniejące morze w Europie środkowej i południowo-wschodniej sięgające wgłąb Azji Środkowej, które wyodrębniło się na skutek zmniejszajacego się połączenia z południową resztką Tetydy (Morzem Śródziemnym).

Gorący klimat i stale obniżające się dno, będące efektem powstawania Karpat, spowodowały wzmożoną sedymentację (gromadzenie osadów). Do głębi spływała najgęstsza solanka i tam zaczęła wytrącać się sól. Czas sedymentacji trwał 15-20 tysięcy lat. W południowej części Paratetydy doszło do uformowania się złoża bryłowego (zubrowego, od nazwiska geologa Rudolfa Zubera, który jako pierwszy sklasyfikował tę skałę osadową skaładającą się głównie z chlorku sodu), a w części północnej i środkowej powstało złoże pokładowe (warstwowe). Złoża te nasunęły się na siebie (bryłowe na pokładowe) podczas ostatnich ruchów górotwórczych Karpat.

Początki eksploatacji złoża sięgają epoki środkowego neolitu (3 tys. lat p.n.e.). Nasi przodkowie już w okresie prehistorycznym tworzyli instalacje służące do odparowywania solanki, co dokumentują liczne znaleziska archeologiczne. Ustawiali oni na wielkich paleniskach kilka, a później kilkanaście naczyń glinianych o wydłużonym kształcie, które zawierały roztwór naturalnie nasycony. W wyniku podgrzewania osiągano najpierw gęsty roztwór, a następnie zestaloną masę o dużej zawartości soli jadalnej.

Eksploatacja taka trwała 3-4 tys. lat, do czasu ustania naturalnych wypływów solanki na powierzchnię.

Pierwsze studnie drążono w leżącej nieopodal Wieliczki - Bochni. Wkrótce okazało się, że płytko zalegające złoża znajdują się również w Wieliczce. Zamiast studni pojawiły się szyby - pionowe drogi komunikacji z poziomymi wyrobiskami i chodnikami. Tak powstała pierwsza kopalnia soli.

Żupa to w dawnej Polsce określenie kopalni soli, która zwykle była w posiadaniu książąt lub królów. Warzelnia zaś, to zakład przemysłowy produkujący sól warzoną.
Żupy krakowskie zarządzane były przez żupnika (w polskim górnictwie solnym urzędnik zarządzający rejonem górniczym w imieniu właściciela) mianowanego przez króla. Pierwszym żupnikiem został w 1333 roku Francuz, Wojciech Porinus. Przedsiębiorstwo działało blisko 500 lat, do I rozbioru Polski w 1772 roku.

W żupie w Wieliczce pracowało wtedy około 2 tys. górników, a wydobycie przekraczało 30 tys. ton soli na rok.

Po I rozbiorze Polski uległa podziałowi na dwie oddzielne kopalnie soli: w Wieliczce i w Bochni.

Muzeum powstało z inicjatywy profesora szkoły średniej w Wieliczce, Alfonsa Długosza i mieści się w nieczynnej części jednej z najstarszych na świecie kopalni soli kamiennej. Prezentuje historię górnictwa soli, rozwój techniki kopalnianej, dzieje przemysłu solnego i historię miasta Wieliczka. Zbiory muzeum liczą około 20 tys. eksponatów. Muzeum wraz z całą kopalnią zostało wpisane w 1978 roku przez UNESCO na pierwszą Międzynarodową Listę Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego. Muzeum prezentuje dwie ekspozycje: podziemną i na powierzchni.

Oferowano tam proste zabiegi chirurgiczne, pomoc ofiarom wypadków, a także pomoc wdowom i sierotom po górnikach. W 1363 roku król Kazimierz III Wielki ufundował przy kopalni szpital prowadzony przez zakon św. Ducha. W 1697 roku posadę kopalnianego chirurga po raz pierwszy w Polsce objęła kobieta - Magdalena Bendzisławska.