Ludzie
Ciekawostki o Bonie Sforzy
Ambitna władczyni
Bona Sforza zawsze budziła emocje i była przedmiotem różnych ocen. Była pierwszą królową na tronie Polski, która miała duży udział w rządzeniu, wywierając wpływ zarówno na politykę wewnętrzną jak i zagraniczną. Była kobietą inteligentną, wykształconą, energiczną i konsekwentnie realizującą swoje cele. Miała swoich przeciwników, którzy zarzucali jej intryganctwo, chciwość, a nawet trucicielstwo. Według niektórych była symbolem zła gubiącego Polskę. Nie ulega jednak wątpliwości, że za jej przyczyną wiele w ówczesnej Polsce zmieniło się na dobre.
1
Bona Sforza była polską królową, żoną Zygmunta I Starego. Była potomkinią potężnego rodu Sforza, który rządził Księstwem Mediolańskim od 1447 roku.
2
Urodziła się 2 lutego 1494 roku we włoskim mieście Vigevano. Była trzecim z czworga dzieci (miała dwie siostry i brata, który był najstarszy) Giana Galeazzo Sforza i jego żony Izabeli Aragońskiej (znanej także jako Izabela Neapolitańska). Gdy Gian Galeazzo miał siedem lat, zmarł jego ojciec (prawdopodobnie został otruty przez swego brata Ludovica) i jego małoletni syn został księciem Mediolanu. Jednak ze względu na jego młody wiek faktyczną władzę sprawował jego stryj Ludovico Sforza, zwany też "Il Moro".
3
Ze względu na fakt, że władzę w Mediolanie sprawował Lodovico, rodzina Bony została wysłana do Castello Visconteo w Pawii, gdzie jej ojciec zmarł. Matka Bony, Izabela Aragońska w 1500 roku opuściła Mediolan i udała się początkowo do Neapolu, później przebywała w Zamku Aragońskim na Ischii, by w 1502 roku osiąść W Castello Normanno-Svevo w Bari. Bona jako jedyna ze swojego rodzeństwa przeżyła i zamieszkała z matką w Bari.
4
W Bari Bona rozpoczęła intensywną edukację. Jej nauczycielami byli włoscy humaniści: Crisostomo Colonna i Antonio de Ferraris, którzy uczyli ją łaciny, literatury klasycznej, matematyki, historii, prawa, administracji państwowej, nauk przyrodniczych, teologii i geografii. Bona uczyła się także gry na różnych instrumentach, umiała znakomicie tańczyć i doskonale jeździła konno. Biegle władała językiem hiszpańskim i łaciną.
5
Matka dbając o jak najlepsze wykształcenie córki, myślała o jej przyszłym zamążpójściu. Brała pod uwagę najznakomitsze partie, między innymi takie jak książę Maksymilian Sforza, Giuliano de' Medici czy Ferdynand Habsburski, w ręce którego przeszło Święte Cesarstwo Rzymskie. Bona nawet darzyła nieukrywaną sympatią Ferdynanda, ale dzięki cesarzowi Maksymilianowi I w udziale przypadł jej owdowiały polski król - Zygmunt I Stary. Izabela Aragońska wysłała starego nauczyciela Bony, Cristosomo Colonnę i dyplomatę Zygmunta von Herbersteina do Wilna, aby przekonali Zygmunta I do wybrania (wśród kilku kandydatek) Bony. Przeważyły względy polityczne, Bona została królową Polski, potęgi ówczesnej Europy.
6
Traktat małżeński został podpisany w Wiedniu we wrześniu 1517 roku. Bona otrzymała pokaźny posag - 100 tys. dukatów i osobiste przedmioty warte 50 tys. dukatów, a także księstwo Bari i Rossano, które dziedziczyła po śmierci matki. Zygmunt natomiast nadał swojej przyszłej żonie miasta: Nowy Korczyn, Wiślica, Żarnów, Radomsko, Jedlnia, Kozienice, Chęciny i Inowrocław.
7
Aby sprowadzić Bonę do Polski, do Bari udał się arcybiskup krakowski, Jan Konarski. Ślub per procura odbył się 6 grudnia 1517 roku w Neapolu. Bona miała na sobie suknię z jasnoniebieskiej weneckiej satyny wartą prawdopodobnie około 7000 dukatów.
8
Podróż do Polski trwała ponad trzy miesiące. Bona i Zygmunt Stary spotkali się po raz pierwszy 15 kwietnia 1518 roku pod Krakowem.
9
Ślub i koronacja odbyły się 18 kwietnia 1518 roku w katedrze wawelskiej, uroczystości weselne trwały przez cały tydzień. Bona miała wówczas 24 lata, była młodą, urodziwą blondynką posiadającą regularne rysy twarzy. Jej jasne włosy pięknie kontrastowały z niemal czarnymi tęczówkami oczu. Była osobą energiczną o jasno sprecyzowanych poglądach i wyznaczonych celach. Wielu poetów poświęciło jej swoje dzieła literackie.
10
Od początku pobytu w Polsce Bona próbowała zdobyć silną pozycję polityczną i zaczęła tworzyć krąg zwolenników. Już w 1519 roku papież Leon X, z którym Bona utrzymywała przyjacielskie stosunki jeszcze z czasów włoskich, nadał jej przywilej nadania ośmiu beneficjów w pięciu polskich katedrach: w Krakowie, Gnieźnie, Poznaniu, Włocławku i Fromborku. Później przywilej ten został rozszerzony do 15 beneficjów. Przywilej ten pozwolił jej uzyskać poparcie różnych urzędników. Miała swoich trzech najbardziej zaufanych zwolenników: Piotra Kmitę Sobieńskiego, Andrzeja Krzyckiego i Piotra Gamrata. Bona otwarcie angażowała się w różne sprawy państwowe i choć para królewska nie zgadzała się w wielu sprawach krajowych i zagranicznych, małżeństwo się wspierało i było partnerskie.
11
Bona bardzo szybko odnalazła się w odmiennej kulturze północy i zadomowiła się na polskim dworze. Szybko została matką, co sprzyjało ugruntowaniu jej pozycji. Stała się w Polsce prekursorką nowożytnego myślenia o polityce, podejmowała własne niezależne decyzje i niejednokrotnie zastępowała męża w jego królewskich obowiązkach. Wywarła ogromny wpływ na rozwój polskiej kuchni, mody oraz sztuki.
12
Królowa Bona zdawała sobie sprawę, że do wzmocnienia władzy konieczna jest niezależność finansowa, dlatego dążyła do zgromadzenia jak największego majątku dynastycznego. Do 1524 roku Bona posiadała, jako nadania królewskie, księstwa pnińskie i kobryńskie, dobra sieluckie, i bardzo duży pas puszczy w okolicach Narwi . Dążyła do rewindykacji królewszczyzn na Podlasiu. Skupiała liczne posiadłości na Litwie, a w latach 1536-1546 przejęła nadzór nad komorami celnymi na terenie całego Wielkiego Księstwa Litewskiego, co przyniosło ogromne dochody.
13
Królowa Bona urodziła sześcioro dzieci. Najstarsza była Izabela Jagiellonka, później urodził się Zygmunt II August, następnie Zofia Jagiellonka, Anna Jagiellonka, Katarzyna Jagiellonka i Olbracht Jagiellończyk. Ostatnie dziecko, drugi syn Olbracht urodził się przedwcześnie, w wyniku upadku królowej z konia. Dziecko zmarło, a królowa Bona już nie mogła mieć więcej dzieci.
14
Chcąc zapewnić ciągłość dynastii Jagiellonów na tronie polskim, Bona postanowiła zmusić szlachtę i magnatów do koronacji małoletniego Zygmunta II Augusta. Przy ogromnym sprzeciwie szlachty udało się tego dokonać w 1530 roku.
15
Królowa odegrała kluczową rolę w zawieraniu sojuszy dla Polski. Oprócz dobrych stosunków z Watykanem starała się utrzymywać poprawne relacje z Imperium Osmańskim (szczególnie dobre relacje miała z Rokselaną, żoną sułtana osmańskiego Sulejmana Wspaniałego). Uważa się, że dzięki dobrym relacjom między królowymi, Polska została uratowana przed atakiem armii osmańskiej podczas wojen włoskich.
16
Mimo rodzinnego pokrewieństwa, Bona była przeciwniczką Habsburgów. Opowiadała się za przyłączeniem Śląska do Korony w zamian za jej dziedziczne księstwa Bari i Rossano, ale Zygmunt Stary nie wyraził na to zgody.
17
Wprawdzie Zygmunt Stary był zwolennikiem odrodzenia klasycznej starożytności, królowa Bona przyczyniła się do rozwoju polskiego renesansu. Sprowadzała z Włoch znanych artystów, architektów i rzeźbiarzy. Jej najbardziej znanym zaangażowaniem artystycznym była rozbudowa Pałacu Wielkich Książąt Litewskich w Wilnie oraz budowa Zamku Ujazdowskiego.
18
Gdy w 1548 roku zmarł Zygmunt I Stary, jego następcą został Zygmunt II August. Królowa Matka była wówczas skonfliktowana z synem (powodem była Barbara Radziwiłłówna) i po śmierci męża przeprowadziła się z córkami na Mazowsze. Pozostała tam przez osiem lat.
19
Po ośmiu latach pobytu na Mazowszu, Bona postanowiła opuścić Polskę i powrócić do Bari. Prze 38 lat pobytu w Polsce, Bona zgromadziła ogromny majątek, który (majątek ruchomy) zabrała ze sobą do Bari, gdzie formalnie odziedziczyła po matce tytuł księżnej.
20
Królowa Bona zmarła w Bari 19 listopada 1557 roku, w wieku 63 lat. Zmarła w wyniku otrucia, którego dokonał jeden z jej najbardziej zaufanych współpracowników - Jan Wawrzyniec Pappacoda. Zabójstwo zlecili Habsburgowie, którzy chcieli dokonać sfałszowania testamentu królowej. Uniknęli w ten sposób spłaty pożyczki w kwocie 430 tys. dukatów, której Bona udzieliła niegdyś księciu Albie. W późniejszym okresie Polska starała się o odzyskanie dóbr przejętych za sprawą sfałszowanego testamentu, jednak próby te nie powiodły się.
21
Życzeniem królowej było, aby została pochowana w Neapolu, jednak pochowano ją w bazylice św. Mikołaja w Bari. Uroczystości pogrzebowe nie należały do hucznych, a sam nagrobek był bardzo skromny. Dopiero córka Bony, Anna Jagiellonka zleciła włoskiemu architektowi Santiemu Gucci zaprojektowanie okazałego nagrobka w stylu manierystycznym, który przetrwał do dziś.
22
Królowa Bona bardzo dużą wagę przywiązywała do otaczającej ją przyrody. Drwalom nakazywała pracować tak, aby ich praca nie wpływała w sposób destrukcyjny na puszczę.
23
Wbrew panującej opinii, to nie Bona wprowadziła do polskiej kuchni włoszczyznę. Zanim w naszym kraju pojawiła się królowa Bona, przybywali tu już wcześniej włoscy imigranci, którzy przywieźli ze sobą takie warzywa jak kalafior, sałata czy kapusta. Królowej Bonie zawdzięczać możemy natomiast wprowadzenie do naszej kuchni przypraw korzennych, włoskich makaronów i wina, które z czasem zaczęło wypierać powszechny w ówczesnej Polsce miód pitny.
24
Miała natomiast duży wpływ na modę panującą na dworze królewskim. Do jej przybycia, damy na dworze Jagiellonów ubierały się w kreacje skrzętnie zasłaniające całe ciało. Bona natomiast uwielbiała głębokie dekolty, które Polki uznawały za nieprzyzwoite, ale z czasem się do nich przekonały.
25
Dzięki królowej Bonie wielu młodych Polaków miało szansę na zagraniczne studia. Królowa zagospodarowała ogromne połacie nieużytków, rozbudowała wiele miast, z jej inicjatywy wybudowano wiele mostów, młynów i tartaków.
26
Bona Sforza umarła w bólu i upokorzeniu i po śmierci została odarta z resztek ludzkiej godności. Po śmierci ciało jej potraktowano tak, jakby była żebraczką, a nie władczynią. Niedbale wycięto jej wnętrzności i wrzucono je do przypadkowych, popękanych naczyń. Same zwłoki umieszczono w prostej sosnowej trumnie pozbawionej krzyża. O ciało władczyni nikt nie dbał, bo włoski dwór zorganizowany przez jej mordercę, Jana Wawrzyńca Pappacodę rozpierzchł się na wieść o jej śmierci. Ciało porzucono w zamkowej kaplicy, gdzie omal nie spłonęło, gdyż ktoś przewrócił lichtarz ze świecami. Później trumna została przeniesiona do zakrystii kościoła św. Mikołaja. Przez długie lata doczesne szczątki Bony uchodziły za rodzaj jarmarcznej atrakcji (papież ją ekskomunikował jako sojuszniczkę skłóconych z nim Habsburgów i stanowczo sprzeciwił się katolickiemu pochówkowi). Księża pokazywali wybranym gościom szczątki Bony, a oni dziwili się, że zgniła jej tylko jedna warga. Dopiero jej córka, Anna Jagiellonka, cztery dekady później zapewniła matce godny pochówek.
