Ciekawostki o trzewikodziobie

Jest jedynym przedstawicielem tej rodziny.

Początkowo trzewikodzioby zaliczane były do bocianowych (Ciconiiformes). Bazując jednak na podobieństwach anatomicznych stwierdzono, że trzewikodziobom bliżej do pelikanowatych (Pelecanidae) - badania DNA jednoznacznie potwierdziły, że należą one do rzędu pelikanowych (Pelecaniformes).

Zamieszkują głównie wschodnią i tropikalną strefę Afryki. Występują od Sudanu Południowego i południowo-zachodniej Etiopii przez Ugandę po południowo-wschodnie Kongo i północną Zambię. Najwyższe natężenie trzewikodziobów występuje w Sudanie i Zambii. Poza sezonem lęgowym można spotkać te ptaki także w Republice Środkowoafrykańskiej.

Powodem przemieszczania się tych ptaków bywa też zakłócenie ich naturalnych siedlisk przez człowieka.

Ptaki te preferują tereny o zróżnicowanej roślinności, a w szczególności obszary na których występuje papirus, trzciny i pałka wodna. Zdarza się, że trzewikodzioby żerują na polach ryżowych w Sudanie i innych zalanych plantacjach roślin. Lubią otoczenie słabo natlenionych wód, gdyż łatwiej im wtedy polować na ryby pływające tuż pod powierzchnią wody.

Polują tylko na określony rodzaj zwierząt, którym są ryby dwudyszne o długości od 15 do 50 cm i masie około 500 g. Dzięki temu ptaki te unikają konkurencji. Niekiedy też, gdy nadarza się okazja, polują także na żaby, młode krokodyle, żółwie, małe ssaki oraz mięczaki. Nie pogardzą też padliną.

Znają dobrze jezioro czy inny zbiornik wodny, po którym się poruszają, dzięki czemu wiedzą, gdzie przebywają ryby o określonej porze dnia. Trzewikodziób cierpliwie brodzi w wodzie albo spokojnie stoi i czeka, aż ryba sama do niego podpłynie. Gdy ryba się zbliży, ptak rzuca się na nią, rozkładając skrzydła. Rozłożone nagle skrzydła oszałamiają na chwilę rybę, a trzewikodziób w tym czasie ją łapie, miażdży swoim potężnym dziobem i połyka.

Większą ilość polujących ptaków można zaobserwować jedynie wtedy, gdy zbiornik wodny wysycha i pozostaje z niego jedynie małe bajorko pełne uwięzionych ryb.

Najbardziej charakterystyczną częścią jego ciała jest gruby, szeroki dziób, przystosowany do poszukiwania pożywienia w mule. Dziób ten wyglądem przypomina drewniany but. Ma on wydłużony, szeroki kształt i haczykowate zakończenie ułatwiające łapanie śliskiego pokarmu. Kolor dzioba jest żółtawy z drobnymi, ciemniejszymi plamami.

Jego tułów jest masywny, a nogi długie i cienkie. Szyja jest smukła i choć wydaje się długa, w rzeczywistości jest krótsza, niż u innych ptaków brodzących (czapla, żuraw).

Oczy mają barwę żółtawą lub szaro-białą.

Grzbiet i szyja pokryta jest niebiesko-szarymi piórami z zielonkawym połyskiem, natomiast spodnia część ciała ma zwykle jaśniejszą barwę. Głowa jest na ogół ciemniejsza niż reszta ciała, a na jej tyle znajduje się pęk sterczących piór.

Samce są większe i mają dłuższe, masywniejsze dzioby.

Długość jego ciała wynosi (od ogona do dzioba) od 100 do 140 cm.
Wysokość ptaka w kłębie - od 110 do 140 cm, choć zdarzają się okazy osiągające nawet 150 cm.
Rozpiętość skrzydeł wynosi od 230 do 260 cm
Waga: od 4 do 7 kg, przy czym samiec średnio waży 5,5 kg, a samica średnio 4,9 kg.

Łączą się w luźne grupy tylko wtedy, gdy brakuje pożywienia i zmuszone są do żerowania obok siebie. W okresie lęgowym tworzą monogamiczne pary, razem budują gniazdo, wysiadują jaja i dbają o potomstwo.
Prowadzą nocny tryb życia.

Zwykle znajduje się ono na pływającej roślinności albo na trawie na suchym lądzie, w niedostępnym dla drapieżników miejscu.
Samica składa od 1 do 2 jaj, a okres ich wysiadywania wynosi 30 dni. Po wykluciu rodzice dostarczają im pożywienie nawet 6 razy dziennie. Młode pokrywają się piórami w pełni dopiero po 60 dniach, a umiejętność lotu zdobywają po około 112 dniach od wyklucia się. Pełny okres lęgowy wynosi 140-145 dni, dopiero wtedy młode opuszczają gniazdo, choć przez jakiś czas powracają do niego na odpoczynek. Młode początkowo karmione są częściowo strawionym pokarmem, z czasem zjadają rybę w całości.

Polega ono na eliminowaniu słabszych osobników przez silniejsze rodzeństwo w celu usunięcia konkurencji pokarmowej. Gdy rodzice wyklutych piskląt trzewikodziobów oddalają się od gniazda w celu poszukiwania jedzenia, silniejszy osobnik zaczyna atakować brata, wydziobując jego upierzenie, a nawet raniąc go. Rodzice po powrocie do gniazda zatrzymują w nim osobnika silniejszego, słabszy jest usuwany i musi sobie radzić sam - najczęściej nie przeżywa.
Zachowanie takie występuje także u niektórych gatunków ptaków szponiastych, m.in u orlika krzykliwego, orlika grubodziobego, bielika czy pustułki.
Zachowanie takie występuje również u niektórych gatunków ryb, np. u rekina tawrosza piaskowego - jest to tzw. kanibalizm prenatalny.

Klekoczą, gdy czują się zagrożone albo na powitanie w gnieździe.
Podczas polowania podstawowymi zmysłami wykorzystywanymi przez te ptaki są wzrok i słuch.
Aby zwiększyć pole widzenia, trzewikodziób trzyma głowę prawie pionowo, równolegle do piersi - czasami sprawiają przez to wrażenie stojącego człowieka.

Globalna populacja trzewikodziobów w 2002 roku szacowana była na 5000-8000 osobników. Ich populacja zagrożona jest działalnością człowieka (nadmierne nawadnianie, wypalanie traw, wypas bydła, rybołówstwo, osuszanie bagien i in.). Ponad to ptaki te łapane są w celach konsumpcyjnych. Jaja i pisklęta przeznacza się do konsumpcji bądź na sprzedaż do ogrodów zoologicznych i dla kolekcjonerów.

Cena jednego osobnika wynosi od 10 do 20 tysięcy dolarów. Niestety w niewoli ptaki te nie rozmnażają się.

Wśród niektórych afrykańskich plemion zakazane jest polowanie na te ptaki. Są one też przedmiotem przesądów - jeden z nich mówi, że samo wspomnienie nazwy tego ptaka podczas wyprawy łódką, może wywołać burzę.