Ciekawostki o Andrzeju Wajdzie

Urodził się 6 marca 1926 roku w Suwałkach. Jego ojciec Jakub Wajda był zawodowym wojskowym, a matka, Aniela z domu Białowąs była nauczycielką. Miał brata Leszka.
Rodzina wkrótce przeprowadziła się z Suwałk do Radomia, co związane było awansem ojca na stopień kapitana.

W 1938 roku wstąpił do harcerstwa do 20. Radomskiej Drużyny Harcerskiej, gdzie wkrótce został zastępowym.
Tydzień po wybuchu II wojny światowej, po wkroczeniu 8 września 1939 roku Niemców do Radomia, miasto znalazło się w granicach Generalnego Gubernatorstwa.
Zgodnie z polityką okupanta Polacy nie mogli pobierać nauki w szkołach średnich, dlatego Wajda nie mógł podjąć nauki w gimnazjum, zdecydował się kontynuować naukę w siódmej klasie szkoły powszechnej. Ukończył ją w 1940 roku.

Wtedy to wraz z 72 Pułkiem Piechoty ojciec opuścił Radom by wziąć udział w przygotowaniach do obrony Polski przed niemiecką inwazją. W kwietniu 1940 roku trafił do niewoli sowieckiej i zginął w Katyniu. Rodzina przez długi czas nie była tego świadoma.

Aby utrzymać rodzinę, razem z bratem podjął pracę w Landwirtschaft Zentrale jako magazynier, a następnie tragarz i pomocnik bednarza.

Okresowo pobierał nauki w szkole malarskiej w Krakowie.

Gdy w 1943 roku dowiedział się, że koledzy z podziemia padli ofiarą zasadzki zorganizowanej przez radomskie Gestapo, ukrywał się w Krakowie, aż do wiosny 1944 roku. Dowiedział się wówczas, że jego koledzy z konspiracji zostali zamordowani, wrócił do Radomia, gdzie zapisał się do Koedukacyjnego Gimnazjum i Liceum dla Dorosłych "Przyszłość".

W 1946 roku zapisał się do Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Zanim rozpoczął studia, postanowił wcześniej odwiedzić swojego byłego nauczyciela, Wiktora Langera. Ten jednak został kilka dni wcześniej aresztowany przez UB, a Wajda w wyniku zasadzki trafił do Komendy Wojewódzkiej Urzędu Bezpieczeństwa. Dzięki koneksjom swojego stryja Gustawa, udało mu się wyjść na wolność i rozpocząć studia.

Zaczynając studia Wajda posiadał już kilka własnych prac malarskich, m.in. namalowane w 1943 roku "Przedmieście Krakowa". Z wczesnego okresu studiów pochodzą m.in. takie obrazy jak: "Mózg hydraulika", "Las w górach", "Wschodnie miasto" i "Rajski ptak".
Dołączył też do Grupy Samokształceniowej prowadzonej przez malarza, historyka sztuki, pracownika dydaktycznego ASP - Andrzeja Wróblewskiego.

Razem z Konradem Nałęckim (późniejszym reżyserem m.in. serialu "Czterej pancerni i pies") podjął studia na reżyserii w Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi. Studia te ukończył w 1953 roku, ale dyplom otrzymał dopiero w 1960 roku, gdyż nie wykonał wcześniej pracy dyplomowej.

Pełnometrażowym debiutem fabularnym Wajdy było "Pokolenie" na podstawie powieści Bohdana Czeszki. Film ten powstał na porzuconym projekcie Forda. Wajda nawiązywał w nim do własnych doświadczeń z okresu wojny i pokazywał przemianę bohaterów spowodowaną wojennymi wydarzeniami. Film został dobrze przyjęty przez anglojęzycznych krytyków, a z czasem został uznany przez nich za pierwszą część jego trylogii wojennej.

Film ten, ze względu na swój nowatorski styl otrzymał Srebrną Palmę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes. 
"Kanał" i jego kolejny film "Popiół i diament" według Jerzego Andrzejewskiego, który powstał w 1958 roku, zapoczątkowały słynny nurt nazwany "polską szkołą filmową", w którym podejmowano debatę nad narodową martyrologią i romantycznym heroizmem.
Nagroda w Cannes zwróciła uwagę świata na polską kinematografię.

Film nie został dopuszczony do konkursu głównego Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Wenecji. Mimo to poza konkursem zdobył nagrodę Międzynarodowej Federacji Krytyków Filmowych - film uznano za arcydzieło kinematografii.

Film wzbudził burzliwą dyskusję i spotkał się z negatywnym odzewem ze strony krytyków polskich.

Zaczął też tworzyć za granicą. W 1962 roku w Jugosławii nakręcił "Powiatową Lady Makbet", której treścią były losy zesłańców syberyjskich. Film ten zyskał w Jugosławii status klasycznego dzieła rodzimego kina.

Tematem filmu są losy polskich szwoleżerów u boku Napoleona. W "Popiołach" główną rolę zagrał Daniel Olbrychski, który stał się jednym z wieloletnich współpracowników reżysera.

Film został wyprodukowany w Wielkiej Brytanii i Jugosławii i okazał się wielką klęską artystyczną reżysera.

Był to film, którym reżyser chciał złożyć hołd tragicznie zmarłemu aktorowi, Zbigniewowi Cybulskiemu - jego śmierć w 1967 roku była wstrząsem dla Wajdy. Film ten stanowił przełom w karierze filmowej reżysera.

Były to m.in. "Krajobraz po bitwie", "Brzezina" (nagrodzona Złotym Medalem na MFF w Moskwie), "Piłat i inni", "Wesele", przy produkcji którego brał udział nowo stworzony przez Wajdę Zespół Filmowy "X", "Ziemia obiecana". 
"Ziemia obiecana", według niektórych krytyków okrzyknięta została najlepszym polskim filmem wszech czasów. Film otrzymał Grand Prix na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz Złoty Medal na MFF w Moskwie. Film był nominowany do Oscara, ale w Stanach Zjednoczonych został źle przyjęty, spotkał się z oskarżeniem o antysemityzm i nie doczekał się tam premiery kinowej. "Ziemia obiecana" stała się jednym z najmniej lubianych filmów polskich w Stanach Zjednoczonych.

Wyrazem tego było powstanie filmu "Człowiek z marmuru". Władze nie zamierzały dopuścić do publikacji filmu, stało się jednak inaczej, dzięki wstawiennictwu Józefa Tejchmy (członek Biura Politycznego KC PZPR) i poważaniu, jakim cieszył się reżyser wśród nomenklatury. Premiera filmu miała miejsce w 1976 roku. Film otrzymał nagrodę FIPRESCI na MFF w Cannes. Film ten stanowi manifest kina moralnego niepokoju.

W 1981 roku reżyser ponownie zajął się tematyką polityczną. Z inspiracji robotników "Solidarności" rozpoczął zdjęcia do filmu "Człowiek z żelaza", który opisywał przebieg wydarzeń z sierpnia 1980 roku. W filmie, obok aktorów wystąpił Lech Wałęsa i Anna Walentynowicz. Film został entuzjastycznie przyjęty, a francuski krytyk Michel Perez określił go nawet mianem kamienia milowego w historii kina. Film nominowany był do Oscara i uhonorowany Złotą Palmą w Cannes.

W latach 90. powstał czarno-biały film "Korczak", "Pierścionek z orłem w koronie", nakręcony w Japonii film "Nastazja", "Wielki tydzień", "Panna Nikt". W 1998 roku powstała ekranizacja narodowej epopei Adama Mickiewicza "Pan Tadeusz". Film zdobył sześć Orłów podczas drugiego rozdania Polskich Nagród Filmowych w 2000 roku.

Andrzej Wajda chciał w ten sposób uczcić pamięć swojego ojca, jeńca obozu w Starobielsku, zamordowanego w Charkowie. Film zdobył osiem Orłów, w tym dla najlepszego filmu, został też nominowany do Oscara.

Ostatnim filmem reżysera były "Powidoki" z 2016 roku. Film inspirowany życiem malarza Władysława Strzemińskiego został wybrany na polskiego kandydata do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego.

Wystawiał sztuki w teatrach gdańskich, warszawskich, krakowskich i za granicą. Pełnił też przez rok funkcję dyrektora artystycznego Teatru Powszechnego w Warszawie.

Nie otrzymał jednak legitymacji partyjnej, a jego deklaracja została zapomniana w obliczu fuzji Polskiej Partii Robotniczej z Polska Partią Socjalistyczną. Od tego momentu pozostawał jako bezpartyjny. Swoje relacje z komunistyczną władzą starał się ustawiać tak, aby zapewnić sobie swobodę twórczą i nie być posądzanym o kolaborację. Od momentu ukazania się "Człowieka z marmuru" zaczął bardziej angażować się politycznie wspierając działalność opozycyjną, w tym wydarzenia sierpnia 1980 roku.

Był członkiem komitetu organizacyjnego IV Kongresu Kultury Polskiej, zainicjowanego przez środowisko NSZZ "Solidarność". Kongres, który miał trwać od 11 do 13 grudnia został przerwany wprowadzeniem stanu wojennego.

Wszedł w skład Komisji do spraw Upamiętnienia Ofiar Represji Okresu Stalinowskiego.
W 1989 roku z inicjatywy Lecha Wałęsy znalazł się wśród kandydatów do parlamentu rekomendowanych przez Komitet Obywatelski "Solidarność", którego był członkiem. Wystartował w wyborach parlamentarnych do Senatu i w głosowaniu z 4 czerwca 1989 roku otrzymał największą liczbę głosów w okręgu, z którego kandydował (suwalskie). Uzyskał mandat i wszedł w skład Senatu I kadencji, należąc do Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.
W 2010 i 2015 roku poparł Bronisława Komorowskiego jako kandydata na prezydenta RP, a w 2011 Platformę Obywatelską w wyborach krajowych.
Był w Komitecie Wspierania Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie.

Pierwszą żoną była artystka Gabriela Obremba, którą poznał w czasie studiów na ASP w Krakowie. Druga żona to Zofia Żuchowska, też artystka z ASP. Trzecią żoną była aktorka Beata Tyszkiewicz, z którą reżyser posiada córkę Karolinę. Czwarty związek małżeński, który trwał do śmierci reżysera, Andrzej Wajda zawarł z Krystyną Zachwatowicz.

W 2001 roku wraz z reżyserem Wojciechem Marczewskim założył w Warszawie Mistrzowską Szkołę Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy.

Został odznaczony najważniejszymi orderami krajowymi (Order Orła Białego w 2011 roku) oraz kilkunastoma orderami zagranicznymi, na Litwie, Ukrainie, we Francji, w Japonii.
Otrzymał sześć tytułów doktora honoris causa czołowych polskich uczelni, został też honorowym obywatelem kilku największych polskich miast (Łodzi, Gdyni, Radomia, Warszawy, Wrocławia, Opola, Gdańska i in.)

Zdobył bardzo wiele różnych znaczących nagród filmowych. Jego filmy rekomendował światowej publiczności Martin Scorsese w serii pokazów pt. "Polska odyseja filmowa Martina Scorsese".

Zmarł w wyniku powikłań związanych z zapaleniem płuc. Urna z jego prochami została złożona na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie.