Technologia
Ciekawostki o lampie naftowej
Polski wynalazek
Lampa naftowa to wynalazek genialnego farmaceuty, naszego rodaka, Ignacego Łukasiewicza. Jako pracownik apteki sprzedający naftę w celach medycznych, swoją determinacją i wnikliwą pracą spowodował zmianę jej zastosowania na poza farmaceutyczne. Wynaleziona przez Łukasiewicza lampa naftowa szybko stała się popularna i dostępna. Użycie nafty do oświetlenia otworzyło drogę do poszukiwania dalszych zastosowań ropy naftowej i w tym sensie twórcę lampy naftowej można uważać za pioniera przemysłu naftowego.
1
Lampa naftowa jest rodzajem urządzenia oświetleniowego wykorzystującego naftę jako paliwo. Została wynaleziona w efekcie prac nad destylacją ropy naftowej.
2
Pierwszą lampę naftową skonstruował w 1853 roku Polak - Ignacy Łukasiewicz. Łukasiewicz był farmaceutą, który pracował w lwowskiej aptece "Pod Złotą Gwiazdą", należącą do Piotra Mikolascha, znanego lwowskiego przedsiębiorcy i farmaceuty.
3
W pierwszej połowie XIX wieku prowadzono intensywne próby otrzymania paliwa wydajniejszego i tańszego niż dotychczas stosowane różne gatunki olejów i ich mieszanin. W tym celu prowadzono badania nad ropą naftową, z której w wyniku jej destylacji uzyskano naftę. Nafta została po raz pierwszy wytworzona z naturalnego asfaltu przez Abrahama Gesnera, kanadyjskiego lekarza i geologa, uznawanego za jednego z ojców przemysłu petrochemicznego. Odkryty przez Gesnera produkt został opatentowany pod nazwą "kerosene" i głównie pod tą nazwą jest do dziś znany w Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Australii i Nowej Zelandii.
Sposób pozyskiwania nafty z ropy naftowej opracował jako pierwszy Filip Neriusz Walter, polski chemik specjalizujący się w chemii organicznej i chemii produktów naturalnych. Był też twórcą polskiego nazewnictwa chemicznego. Jako pierwszy wydestylował naftę z ropy naftowej i zbadał jej właściwości. Nafta stała się towarem powszechnego użytku, początkowo jako środek farmaceutyczny, aż do skonstruowania lampy naftowej. W 1847 roku rząd Francji przyznał mu za zasługi naukowe Krzyż Legii Honorowej.
4
Nafta, czyli jedna z lżejszych (0,78-0,81 g/cm3) frakcji ropy naftowej, jest niemal równie stara jak medycyna. Pierwsze informacje o jej użyciu pojawiają się już w IX wieku u perskiego lekarza, alchemika i filozofa Abu Bakra Muhammada ibn Zakarijja ar-Raziego, znanego również jako Rhazes. Był on jednym z najwybitniejszych lekarzy średniowiecznego świata islamu, autorem licznych dzieł medycznych, tłumaczonych także na łacinę. Opisał on jako pierwszy lecznicze zastosowanie nafty (stosuje się ją do dziś do leczenia zapalenia spojówek, sutków, małżowin usznych, w przypadku mdłości, choroby lokomocyjnej, halucynacji i in.).
Apteki posiadały ją w swoim asortymencie, posiadała ją również "Apteka Pod Złotą Gwiazdą", w której pracował Ignacy Łukasiewicz. Wówczas trzeba ją było sprowadzać z Włoch za niebagatelne kwoty. Łukasiewicz, aby obniżyć koszty, zaczął pracować nad ulepszeniem metod destylacji ropy naftowej sprowadzanej ze studni w Słobodzie Rungurskiej (wieś w Ukrainie).
5
Sytuacja uległa zmianie, gdy do apteki Łukasiewicza przyszedł Żyd, który zaproponował sprzedaż butelki ropy pochodzącej z okolic Borysławia, gdzie chłopi zbierali ją z zagłębień oraz stawów. Chłopi używali jej do leczenia fascjolozy (choroba pasożytnicza wywoływana przez motylicę wątrobową - Fasciola hepatica). Apteka zaczęła skupować ropę od ukraińskich chłopów i oczyszczoną sprzedawała jako lekarstwo, w cenie konkurencyjnej do włoskiej. Aptekarze (Mikolasch, Zeh i Łukasiewicz) zawiązali spółkę o kapitale 2500 guldenów, za którą kupili kilkanaście tysięcy garnców ropy i przystąpili do destylacji. Niestety okoliczne apteki nie były zainteresowane ich surowcem, gdyż preferowały specyfik włoski.
6
Łukasiewicz jednak nie zaprzestał prób destylacji i trafił w końcu na właściwą frakcję odbieraną w temperaturze 250-350 stopni C, pozbawioną lekkich benzyn i ciężkich węglowodorów. Otrzymana nafta doskonale się paliła, dlatego Łukasiewicz postanowił wykorzystać ją do oświetlania pomieszczeń.
7
Pierwsza próba zastosowania nafty do oświetlenia zakończyła się niemalże tragicznie. Łukasiewicz użył lampy olejowej, która nie była przystosowana do nowego paliwa i lampa eksplodowała, a aptekarz cudem uniknął dotkliwego poparzenia. Łukasiewicz zwrócił się do lwowskiego blacharza Adama Bratkowskiego, który przerobił lampę olejową na taką, w której można było zastosować naftę. Z czasem skonstruowali właściwą lampę naftową.
Nafta nie dawała tak jasnego światła, jak dotychczas stosowany olej rzepakowy, jednak płomień był stabilny, a koszt eksploatacji zdecydowanie niższy.
8
W rozpropagowaniu wynalazku pomógł Łukasiewiczowi szpital Ojców Pijarów we Lwowie. 31 lipca 1853 roku we Lwowie doktor Zaorski, chirurg, operował swojego pacjenta Władysława Holeckiego. Operacja odbyła się w nocy, w sali oświetlonej jednymi z pierwszych lamp naftowych Ignacego Łukasiewicza.
Wytwarzana z ropy naftowej nafta stała się popularnym paliwem oświetleniowym.
9
Lampa naftowa była bardziej wydajna od świec i tańsza w eksploatacji od olejów i oświetlenia gazowego. Pierwsze lampy naftowe zaświeciły we Lwowie już w marcu 1853 roku, a do powszechnego użytku weszły w latach 1860-1865.
10
Po nieudanej pierwszej próbie zastosowania nafty w nieprzystosowanej konstrukcyjnie lampie olejowej, Łukasiewicz wraz z blacharzem Bratkowskim skonstruował prototyp lampy naftowej. Lampa ta była masywna, składała się z cylindrycznego blaszanego zbiornika na naftę. Służył on jako zabezpieczenie przed ewentualnym wybuchem paliwa. Na zbiornik założona była metalowa rura z okienkiem z miki i otworami zapewniającymi przepływ powietrza.
Zanurzony w zbiorniku knot otworem wyprowadzony był ponad zbiornik do metalowej rury. Wystający z rury knot w wyniku działania kapilarnego zapewniał dopływ nafty i powstawanie oparów, które się paliły.
Lampy ciągle były doskonalone, gdyż te pierwsze dostarczały niewiele światła. Przejęły też zewnętrzną budowę lamp olejowych z pierwszej połowy XIX wieku.
