Ciekawostki o lampie naftowej

Została wynaleziona w efekcie prac nad destylacją ropy naftowej.

Łukasiewicz był farmaceutą, który pracował w lwowskiej aptece "Pod Złotą Gwiazdą", należącą do Piotra Mikolascha, znanego lwowskiego przedsiębiorcy i farmaceuty.

W tym celu prowadzono badania nad ropą naftową, z której w wyniku jej destylacji uzyskano naftę. Nafta została po raz pierwszy wytworzona z naturalnego asfaltu przez Abrahama Gesnera, kanadyjskiego lekarza i geologa, uznawanego za jednego z ojców przemysłu petrochemicznego. Odkryty przez Gesnera produkt został opatentowany pod nazwą "kerosene" i głównie pod tą nazwą jest do dziś znany w Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Australii i Nowej Zelandii.

Sposób pozyskiwania nafty z ropy naftowej opracował jako pierwszy Filip Neriusz Walter, polski chemik specjalizujący się w chemii organicznej i chemii produktów naturalnych. Był też twórcą polskiego nazewnictwa chemicznego. Jako pierwszy wydestylował naftę z ropy naftowej i zbadał jej właściwości. Nafta stała się towarem powszechnego użytku, początkowo jako środek farmaceutyczny, aż do skonstruowania lampy naftowej. W 1847 roku rząd Francji przyznał mu za zasługi naukowe Krzyż Legii Honorowej.

Pierwsze informacje o jej użyciu pojawiają się już w IX wieku u perskiego lekarza, alchemika i filozofa Abu Bakra Muhammada ibn Zakarijja ar-Raziego, znanego również jako Rhazes. Był on jednym z najwybitniejszych lekarzy średniowiecznego świata islamu, autorem licznych dzieł medycznych, tłumaczonych także na łacinę. Opisał on jako pierwszy lecznicze zastosowanie nafty (stosuje się ją do dziś do leczenia zapalenia spojówek, sutków, małżowin usznych, w przypadku mdłości, choroby lokomocyjnej, halucynacji i in.).

Apteki posiadały ją w swoim asortymencie, posiadała ją również "Apteka Pod Złotą Gwiazdą", w której pracował Ignacy Łukasiewicz. Wówczas trzeba ją było sprowadzać z Włoch za niebagatelne kwoty. Łukasiewicz, aby obniżyć koszty, zaczął pracować nad ulepszeniem metod destylacji ropy naftowej sprowadzanej ze studni w Słobodzie Rungurskiej (wieś w Ukrainie).

Chłopi używali jej do leczenia fascjolozy (choroba pasożytnicza wywoływana przez motylicę wątrobową - Fasciola hepatica). Apteka zaczęła skupować ropę od ukraińskich chłopów i oczyszczoną sprzedawała jako lekarstwo, w cenie konkurencyjnej do włoskiej. Aptekarze (Mikolasch, Zeh i Łukasiewicz) zawiązali spółkę o kapitale 2500 guldenów, za którą kupili kilkanaście tysięcy garnców ropy i przystąpili do destylacji. Niestety okoliczne apteki nie były zainteresowane ich surowcem, gdyż preferowały specyfik włoski.

Otrzymana nafta doskonale się paliła, dlatego Łukasiewicz postanowił wykorzystać ją do oświetlania pomieszczeń.

Łukasiewicz użył lampy olejowej, która nie była przystosowana do nowego paliwa i lampa eksplodowała, a aptekarz cudem uniknął dotkliwego poparzenia. Łukasiewicz zwrócił się do lwowskiego blacharza Adama Bratkowskiego, który przerobił lampę olejową na taką, w której można było zastosować naftę. Z czasem skonstruowali właściwą lampę naftową.

Nafta nie dawała tak jasnego światła, jak dotychczas stosowany olej rzepakowy, jednak płomień był stabilny, a koszt eksploatacji zdecydowanie niższy.

31 lipca 1853 roku we Lwowie doktor Zaorski, chirurg, operował swojego pacjenta Władysława Holeckiego. Operacja odbyła się w nocy, w sali oświetlonej jednymi z pierwszych lamp naftowych Ignacego Łukasiewicza.

Wytwarzana z ropy naftowej nafta stała się popularnym paliwem oświetleniowym.

Pierwsze lampy naftowe zaświeciły we Lwowie już w marcu 1853 roku, a do powszechnego użytku weszły w latach 1860-1865.

Lampa ta była masywna, składała się z cylindrycznego blaszanego zbiornika na naftę. Służył on jako zabezpieczenie przed ewentualnym wybuchem paliwa. Na zbiornik założona była metalowa rura z okienkiem z miki i otworami zapewniającymi przepływ powietrza.

Zanurzony w zbiorniku knot otworem wyprowadzony był ponad zbiornik do metalowej rury. Wystający z rury knot w wyniku działania kapilarnego zapewniał dopływ nafty i powstawanie oparów, które się paliły.

Lampy ciągle były doskonalone, gdyż te pierwsze dostarczały niewiele światła. Przejęły też zewnętrzną budowę lamp olejowych z pierwszej połowy XIX wieku.

Należą do nich:

• lampa z płaskim knotem - spalająca naftę wciąganą przez knot w wyniku działania kapilarnego
• lampa z centralnym ciągiem (rurowy okrągły knot), której palnik wyposażony jest w wysoki szklany komin (300 mm lub wyższy), aby zapewnić silny ciąg. W palniku zastosowano knot z bawełny zwiniętej w tubę, zapewniającą "centralny ciąg".
• lampa płaszczowa, która jest odmianą lampy centralnego ciągu. Płaszcz to gruszkowata siatka z tkaniny umieszczona nad palnikiem. Płaszcz zawiera tor lub inne sole metali ziem rzadkich. Przy pierwszym użyciu tkanina wypala się, a sole metali przekształcają się w tlenki, pozostawiając bardzo delikatną strukturę, która żarzy się pod wpływem ciepła płomienia palnika. Lampy te są znacznie jaśniejsze niż płasko lub okrągło knotowe, wytwarzają bielsze światło i generują więcej ciepła. Lampy z płaszczem mogą być wyposażone w klosz, a kilka lamp w małym budynku może go ogrzać w chłodne dni.
• latarnia naftowa - lampa z płaskim knotem przeznaczona do użytku przenośnego i na zewnątrz. Istnieją trzy typy latarni: martwy płomień, gorący podmuch i zimny podmuch.

Jednak nadal są szeroko stosowane w obszarach bez oświetlenia elektrycznego. Koszty i zagrożenie związane z oświetleniem spalinowym są stałym problemem w wielu krajach.

Dym naftowy zawiera wysoki poziom szkodliwych cząstek stałych, a stosowanie nafty w gospodarstwach domowych wiąże się z wyższym ryzykiem raka, infekcji dróg oddechowych, astmy, gruźlicy, zaćmy i niekorzystnych wyników ciąży.