Państwa
Ciekawostki o Chorwacji
Kraina tysiąca wysp
Chorwacja jest niewielkim krajem leżącym nad Morzem Adriatyckim, na pograniczu Europy Środkowej i Europy Południowej. Kiedyś stanowiła część Jugosławii, od 1991 roku jest państwem niepodległym. Jest to kraj o bogatej historii, której ślady spotkać można na każdym kroku, zwłaszcza w zabytkowych miastach, pełnych obiektów wpisanych na listę UNESCO, przyciągających licznych turystów. Jednak największą atrakcją Chorwacji jest wybrzeże Adriatyku, którego wody są czyste, silnie zasolone i ciepłe, a plaże, choć w większości żwirowe, kamieniste i skaliste, często i chętnie odwiedzane przez turystów z całej Europy.
1
W starożytności tereny obecnej Chorwacji zamieszkiwane były przez plemiona iliryjskie. Był to starożytny lud indoeuropejski zamieszkujący w okresie halsztackim (schyłek epoki brązu i wczesna epoka żelaza) zachodnie Bałkany.
2
Od I w. p.n.e. tereny te należały do Cesarstwa Rzymskiego. Rzymianie dokonali podziału Chorwacji na dwie prowincje: Dalmację i Panonię, a na początku VII w. na tych terenach osiedlili się Chorwaci (naród południowosłowiański). Wraz ze zdobyciem tych terenów przez Rzymian, zaczęło się szerzyć chrześcijaństwo w tej części Europy.
3
W X w. obie prowincje zjednoczyły się i powstało Królestwo Chorwacji. Pierwszym królem Chorwacji został Tomisław.
4
W 1102 roku Chorwacja została przyłączona do Węgier. W późniejszym okresie Chorwacja była pod panowaniem Habsburgów, a część ziem przypadła Turkom Osmańskim.
5
W XIX w. Chorwacja znalazła się w Cesarstwie Austriackim, a później w strefie wpływów Węgier. W części austriackiej pozostała Dalmacja, która cieszyła się autonomią, posiadając własny sejm.
6
Po I wojnie światowej Chorwacja weszła w skład Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, a w 1929 roku w skład Jugosławii. W czasie II wojny światowej faszystowskie ugrupowanie ustaszy przejęło władzę w państwie, ogłosiło niepodległość i powstało Niepodległe Państwo Chorwackie. Chorwacja była wówczas sprzymierzona z Niemcami.
7
Po II wojnie światowej Chorwacja została włączona do Jugosławii Josipa Broz-Tity. Broz-Tito z pochodzenia był Chorwatem.
8
Chorwacja w 1991 roku proklamowała niepodległość. Rozpoczęła się wówczas wojna z Jugosławią, a właściwie z Serbią, wspomaganą przez oddziały czarnogórskie. Do Chorwacji wkroczyły siły pokojowe ONZ, a trzy lata później, układem z Dayton, konflikt został zakończony.
9
W 2009 roku Chorwacja przystąpiła do NATO, a w lipcu 2013 stała się członkiem Unii Europejskiej. Chorwacja przystąpiła do UE jako 28 członek wspólnoty.
10
Chorwacja jest wielopartyjną republiką parlamentarną. Do 2000 roku była krajem autorytarnym, obecnie jest krajem demokracji parlamentarnej, opartej na podziale władzy. Na czele państwa stoi prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 5 lat.
11
Stolicą państwa i największym miastem Chorwacji jest Zagrzeb. Historycznie miasto wywodzi się od leżących na sąsiadujących ze sobą wzgórzach osad, Gradec i Kaptol, które stanowią zalążek dzisiejszej stolicy.
12
Największą turystyczną atrakcją Chorwacji jest wybrzeże Adriatyku o długości 5835 km. Z tego na linię brzegową wysp przypada 4058 km.
13
Chorwacja posiada 1185 wysp, z których większość jest fragmentami lądu. Wyjątek stanowią jedynie Brusnik i Jabuka, które mają pochodzenie wulkaniczne. Obie te wyspy są niewielkie i niezamieszkane, wieją na nich bardzo silne wiatry i brak tam wody pitnej. W pobliżu obu wysp nie działają kompasy, co jest rezultatem dużej ilości rud metalu, będących składnikiem skał, z których wyspy są zbudowane.
14
Zasolenie Adriatyku wynosi przeciętnie 38,30 promila (Bałtyk średnio 7,8 promila). Dzięki tak wysokiemu zasoleniu możliwe jest pozyskiwanie soli morskiej metodą odparowywania wody w salinach. W Zatoce Stońskiej sól pozyskiwana jest już od XIII w. Tamtejsza warzelnia była jednym z filarów gospodarki Dubrownika.
15
Chorwacja leży w dwóch strefach klimatycznych: śródziemnomorskiej i kontynentalnej.
16
Wzdłuż wybrzeża ciągną się Góry Dynarskie, w skład których wchodzą pasma: Gorski Kotar, Kapela, Dinara, z najwyższym chorwackim szczytem - Dinarą (1831 m n.p.m.) i Velebit, który jest największym łańcuchem górskim w Chorwacji. UNESCO uznało Velebit za światowy rezerwat biosfery.
17
Góry Dynarskie to obszar krasowy, obfitujący w tysiące jaskiń, wywierzyska (źródło, samoczynny wypływ wody podziemnej na powierzchnię), jeziora, polja (zagłębienie o wyrównanym dnie) i rzeki podziemne.
18
Na terenie Chorwacji utworzono 8 parków narodowych, 10 parków przyrody i rezerwaty przyrodnicze - 32 leśne, dziewięć botanicznych i 16 ornitologicznych. W miejscowości Lun na wyspie Pag istnieje stanowisko dzikich oliwek.
19
Chorwacja posiada dwie strefy roślinne. Wyspy z roślinnością, tzw. twardolistną, zielone są tylko na wiosnę, wykorzystując zapasy wilgoci z gleby i powietrza. Latem roślinność ta zamiera, jakby była wypalona. Wzdłuż wybrzeża i na wyspach rosną także palmy, cyprysy, kaktusy, kasztany jadalne, figi, migdały, oliwki, granaty, cytryny, pomarańcze i winogrona.
20
Wyspa Hvar jest znanym ośrodkiem uprawy lawendy.
21
Atrakcją wyspy Cres są padlinożerne sępy płowe, które potrafią wypatrzyć padlinę nawet z odległości kilku kilometrów. Ich waga może dochodzic do 7 kg, a rozpiętość skrzydeł może przekraczać 2,5 m.
22
Czasami na chorwackie wody zapuszczają się niewielkie rekiny, a co kilka lat trafiają tu zbłąkane wieloryby. Stałymi mieszkańcami chorwackich wód są delfiny butlonose, które spotkać można w okolicy wysp Losinij i Cres.
23
Powierzchnia Chorwacji wynosi 56 542 km2, co stanowi mniej więcej powierzchnię łączną dwóch polskich województw: podlaskiego i mazowieckiego. Mieszka tam niespełna 4,5 mln osób, z czego ponad połowa w miastach. Poza granicami kraju żyje 2,5-3,5 mln Chorwatów.
24
W Chorwacji religią dominującą jest katolicyzm ( 76,8% mieszkańców to katolicy). Ziemie chorwackie zostały schrystianizowane wcześniej niż polskie. Za oficjalną datę przyjęcia chrześcijaństwa przez Chorwatów uznaje się rok 800, kiedy chrzest przyjął chorwacki książę Viseslav. Oprócz katolików w Chorwacji najwięcej jest wyznawców prawosławia.
25
Jan Paweł II trzykrotnie odwiedził Chorwację, ostatni raz w 2003 roku. Zawsze był bardzo serdecznie przyjmowany.
26
Stałym elementem dalmatyńskiego krajobrazu są gaje oliwne i figowce. Każda szanująca się rodzina posiada na terenie swojej posiadłości drzewka oliwne i sama dla siebie wytwarza z nich oliwę. Przez długie lata oliwa pochodząca z wybrzeża dalmatyńskiego, a zwłaszcza z jego południowej części, uważana była za najlepszą. Ostatnio dorównuje jej oliwa z Istrii, a zdaniem niektórych jest nawet lepsza.
27
Dalmacja słynie także ze swoich licznych winnic. Na większych wyspach, jak Brac, Hvar, Lastovo, Pasman, Ugljan czy Pag, tradycja uprawy winorośli i produkcji wina sięga starożytności. Z winogron produkuje się też rakiję, narodową chorwacką wódkę. Tradycja wytwarzania wina w Chorwacji jest bardzo stara. Obecność winorośli mieszkańcy tego kraju zawdzięczają Rzyminom, którzy zakładali winnice, wykorzystując klimat sprzyjający wzrostowi winogron. Większość terytorium kraju pokryta jest winnicami.
28
Urzędowym językiem w Chorwacji, od ogłoszenia w 1991 roku niepodległości, jest język chorwacki. Na obszarze Jugosławii obowiązywały języki: słoweński, macedoński i "jugosłowiański"(serbo-chorwacki). W rzeczywistości był to twór całkowicie sztuczny, stworzony z dwóch odrębnych języków: chorwackiego i serbskiego (języki te różnią się, np. pod względem fonetyki, morfologii, leksyki i słowotwórstwa).
29
Poza wybrzeżem najciekawszym miejscem w Chorwacji jest Park Narodowy Jeziora Plitwickie. Jest to ciąg niewielkich jezior o turkusowym kolorze, poprzegradzanych wapiennymi barierami, tworzącymi liczne małe wodospady. Park ma powierzchnię 19,5 ha, a jeziora zajmują zaledwie 1% obszaru. Reszta to porośnięte lasem wąwozy oraz pastwiska i łąki. Odkryto tu 20 jaskiń. Jezior jest 16, a wodospadów 92. Na terenie parku żyją niedźwiedzie.
30
Najlepszym punktem widokowym w Chorwacji jest wzgórze Srd, wznoszące się na wysokość 412 m n.p.m. Widać stąd Stari Grad, wyspę Lokrum, Wyspy Elafickie, Korculę, granicę z Bośnią i Hercegowiną, góry Czarnogóry aż po granicę z Albanią, a przy dobrej widoczności, kontury Włoch.
31
W Chorwacji można posłuchać koncertu granego przez fale na morskich organach. Znajdują się one niedaleko nowej przystanii w Zadarze. Wybrzeże ma tu kształt szerokich, długich na siedemdziesiąt metrów stopni schodzących do morza, w których są otwory. Dzięki nim można usłyszeć dźwięki podobne trochę do melodii wygrywanych na butelkach wypełnionych wodą. Pod schodami ukrytych jest 35 rur o różnej średnicy i długości. Zostały tak dobrane i ułożone, aby uderzające w nie fale wydawały dźwieki o różnych tonacjach. Ta morska muzyka jest niepowtarzalna, gdyż dźwięki wydawane przez organy zależą od tego, czy morze jest spokojne, czy wzburzone i jaki wieje wiatr.
32
Na zadarskiej promenadzie znajduje się pomnik Pozdrav Suncu, czyli okrąg o średnicy 22 metrów, ułożony z 300 specjalnych płyt pochłaniających promienie słoneczne, wmurowanych pomiędzy kamienie deptaka. Pod szklanymi płytami znajdują się moduły solarne. Po zmroku, zgromadzona w płytach energia słoneczna, uwalniana jest w postaci światła. W ten sposób oświetlone jest całe nabrzeże. W świetlny krąg wkomponowano imiona zadarskich świętych wraz z informacjami o dacie ich święta, długości dnia i położenia słońca.
33
Niewątpliwą atrakcją półwyspu Istria jest najmniejsze miasto świata, Hum. Był to otoczony murami obronnymi ważny punkt strategiczny przy granicy ziem należących do Habsburgów i Wenecji. W zbudowanych z kamienia domach mieszka dziś około 20 osób. Miejscowość znana jest dzięki zabytkom związanym z głagolicą (najstarsze znane pismo słowiańskie). Miasteczko wpisane jest do Księgi Rekordów Guinnessa.
34
Najstarszy teatr publiczny w Europie znajduje się w Hvarze. Powstał on w 1612 roku, przedstawienia wystawiano tu do 1796 roku, a po odrestaurowaniu w 1800 roku, odbywają się do dziś. Z obiektem związany był m.in. Hanibal Lucic, autor dramatu Robinja - pierwszego w języku chorwackim.
35
Jednym z najbardziej charakterystycznych zabytków Dalmacji jest malutki kościółek św. Mikołaja, na wzgórzu obok Ninu. Na trawiastym wzgórzu z pojedynczą pinią, stoi malutki przedromański kościółek z XI w. Uwagę zwraca nietypowa ośmiokątna wieża z blankami. Na wzgórzu prawdopodobnie znajdowało się kiedyś grodzisko przedhistoryczne.
36
Na wyspie Brac, nieopodal osady Murvica znajduje się Smocza Jaskinia. Jest to grota pokryta dziwacznymi płaskorzeźbami (m.in. zwierzęta, anioły i smok z rozdziawioną paszczą), wykonanymi prawdopodobnie przez XV-wiecznego mnicha.
37
Na wyspie Dugi Otok, najdalej wysuniętym w morze elemencie potrójnego pierścienia wysp, na zachód od Zadaru, znajduje się słynne słone jezioro Mir. Jego powierzchnia wynosi 0,23 km2, a maksymalna głębokość 5,8 m. Jezioro połączone jest z morzem podwodnymi kanałami. Dno jeziora pokrywa muł o leczniczych właściwościach, a woda jest znacznie cieplejsza niż w morzu.
38
W pobliżu Dubrownika znajduje się znakomita atrakcja dla doświadczonych nurków, którzy mogą obejrzeć wrak statku handlowego. Statek w 1943 roku wpadł na minę i zatonął. Wokół statku, który spoczywa na głębokości 23-55 m, widać jeszcze resztki ładunku.
39
W Katedrze Wniebowzięcia NMP w Dubrowniku, w ołtarzu głównym podziwiać można dzieło Tycjana "Wniebowzięcie Maryi". Można tam zobaczyć również kilka obrazów malarzy związanych z Rafaelem. W kościele pochowany jest także matematyk i astronom Rudjer Boskovic. W skarbcu katedry do 1667 roku przechowywano prawdopodobnie najcenniejszy zbiór sztuki sakralnej w Europie. Część skarbów przepadła podczas trzęsienia ziemi. Katedra, jak i cały Dubrownik, posłużyły za scenerię w serialu "Gra o Tron".
40
W Dubrowniku mieszkał i tworzył Ivan Gundulic, żyjący na przełomie XVI i XVII w. autor poematu "Osman", w którym opisał m. in. bitwę pod Chocimiem i polskie zwycięstwo.
41
Kamieniarz z wyspy Rab, Marin Biza (św. Maryn) jest założycielem San Marino. Wyemigrował on na przełomie III i IV w. na Półwysep Apeniński, gdzie pracował m. in. przy budowie murów obronnych miasta Arminum (Rimini). Prześladowany za wyznawanie religii chrześcijańskiej ukrył się w jaskini, u podnóża góry Titano. Do pustelnika dołączyli wkrótce inni uciekinierzy. Niedługo potem zbudowali kościół, wokół którego na początku IV w. powstało miasto-państwo, San Marino.
42
Na wyspie Krk znajduje się Baszczański Szlak Głagolicki - trzydzieści cztery kamienne pomniki z głagolickimi napisami. W kościele św Łucji z XI/XII w., w poblizu wsi Jurandvor odnaleziono słynną Płytę z Baski. Jest to jeden z najcenniejszych zabytków chorwackiego pisma głagolickiego, kamienna płyta fundacyjna.
43
Na Istrii, przepływająca niedaleko Buzetu rzeka Mirna jest osią krainy zwanej "królestwem trufli". Trufle są trudne do znalezienia, rosną pod ziemią. Dlatego szuka się ich przy pomocy psów (we Francji i Włoszech - tresowanych świń). Największa jak dotąd trufla świata, wpisana do Księgi rekordów Guinnessa, ważyła 1,31 kg, została znaleziona w listopadzie 1999 roku w okolicach Buzetu przez Giancarlo Zigante, któremu pomogła suka Diana.
44
Przepływająca przez stolicę Istrii - Pazan rzeka Pazincica, kończy bieg w Jamie Fojba, zwanej także Pazińską Jamą, głęboką na 120 m. Dalej płynie około 100 m pod miastem, tworząc dwa podziemne jeziora połączone syfonem. Podczas obfitych opadów deszczu, syfon nie może pomieścić całej napływającej wody, wówczas w Jamie Fojba tworzy się jezioro, długie nawet na 2 km. Jezioro powstaje niezwykle rzadko; zaobserwowano je w latach 1883, 1896, 1930, 1935, 1961, 1964, 1974, 1993 i ostatnio w 2002 roku.
45
Przypuszcza się, że krawat (ozdoba męskiego stroju) pochodzi właśnie z Chorwacji. Wprawdzie najdawniejsze ślady wczesnych form krawata odnaleziono w grobowcu pierwszego cesarza chińskiego Qin Shi Huanga, a żołnierze jego Terakotowej Armii mają zawiązane chusty na szyjach, to miano tej części garderoby nadał w 1660 roku król Francji Ludwik XIV. Gdy dokonywał przeglądu swych wojsk, między innymi również regimentu najemników chorwackich, zwrócił uwagę na kolorowe jedwabne chusty w pułku kawalerii noszone przez chorwackich oficerów i nadał tej formacji miano Royal Cravattes. Później krawat wszedł również na stałe do stroju króla, a pieczę nad królewskimi cravattes sprawował tzw. cravatier.
46
W środkowej Dalmacji, w Parku Narodowym Krka, znajdują się ruiny elektrowni wodnej, zbudowananej w 1895 roku. Elektrownia wodna "Krka", to drugie tego typu rozwiązanie w skali całego świata, starsza od niej była jedynie elektrownia wodna na Niagarze, powstała z inicjatywy Nikoli Tesli. Dziś pierwsza elektrownia wodna w Chorwacji już nie funkcjonuje, jednak ze względu na jej znaczenie dla światowej historii techniki, prowadzone są prace konserwatorskie. Niedaleko pierwszej elektrowni wodnej działa obecnie wybudowana niedługo po niej "Jaruga"- hydroelektrownia, która z powodzeniem działa do dziś, stanowiąc ewenement na skalę europejską.
47
Chorwacja, a właściwie Dubrownik, który w tamtych czasach był państwem niezależnym, jako pierwszy uznał formalnie Stany Zjednoczone jako naród, gdy te ogłosiły niepodległość.
48
Co roku w Rijece hucznie obchodzony jest karnawał, jeden z pięciu najpopularniejszych na świecie, dzięki czemu Rijeka stała się głównym centrum karnawałowym Chorwacji. W ostatnią niedzielę karnawału odbywa się słynna maskarada. Tzw. straszne maski w wesołym zgiełku odganiają siły zła.
49
Najbardziej oddalone od stałego lądu wyspy Chorwacji tworzą archipelag Palagruza, w skład którego wchodzi m.in. Vela Palagruza i Mala Palagruza. Na skalistej Vela Palagruza, długiej na około 1400 m i szerokiej na około 300 m wznosi się latarnia morska z 1875 roku, jeden z największych tego typu obiektów na Adriatyku. Jedynymi mieszkańcami wyspy są; obsługa latarni i pracownicy miejscowej stacji meteorologicznej. Wyspa i jej okolice są rezerwatem przyrody. Występuje to ponad 200 gatunków roślin i ponad sto zwierząt, w wiekszości endemitów. Według legendy na Plagaruzy pochowano jednego z bohaterów Odysei, greckiego żołnierza Diomedosa, który po wojnie trojańskiej popłynął na Adriatyk i walczył z Llirami. Po śmierci bohatera Zeus zamienił jego przeciwników w ptaki, które do dziś strzegą jego grobu.
50
Przez miasteczko Senj przebiega 45. równoleżnik, tzw. Suncanik. Ma tę samą szerokość geograficzną, co Nowy Jork. Miasteczko ma najchłodniejszy klimat na wybrzeżu Adriatyku. Od 2001 roku Senj jest miastem partnerskim polskiego Wielunia.
51
Narodowym kwiatem Chorwacji jest irys.
52
Mieszkańcy miasteczka Ludbreg uznali je za centrum świata. Informuje o tym kolorowa mozaika na rynku, na środku której umieszczono metalową płytę z napisem Ludberg - Centrum Mundi.
