Rośliny
Ciekawostki o barszczu Sosnowskiego
Kłopotliwy dar radzieckich naukowców
Barszcz Sosnowskiego to okazała roślina, wyglądem przypominająca wyrośnięty koper. Kiedyś budziła wielkie nadzieje radzieckich naukowców jako znakomita pasza dla zwierząt. Rosnącą naturalnie na Kaukazie roślinę introdukowano m.in. na teren Polski i zanim przekonano się o jej toksycznych właściwościach, zdążyła rozprzestrzenić się w niekontrolowany sposób. Już w latach 80-tych, w Polsce i innych krajach zaniechano uprawy barszczu Sosnowskiego i rozpoczęto zwalczanie jego istniejących stanowisk.
1
Barszcz Sosnowskiego jest rośliną zielną z rodziny baldaszkowatych. Jej nazwa pochodzi od nazwiska rosyjskiego botanika, badacza flory Kaukazu, Dmitrija Iwanowicza Sosnowskiego, który dokonał jej klasyfikacji w 1944 roku, a opisana została przez gruźińską i radziecką botaniczkę w 1970 roku.
2
Naturalnie roślina występuje w centralnej i wschodniej części gór Kaukazu, na całym Zakaukaziu i w północno-wschodniej części Turcji. W 1947 roku gatunek ten trafił do północno-zachodniej Rosji. Tam poddano go kilkuletniej hodowli mającej na celu polepszenie jej cech dziedzicznych i wytworzenie lepszych jakościowo i plenniejszych odmian, a wkrótce rozpowszechniono ją do różnych krajów bloku wschodniego.
3
Do Polski barszcz Sosnowskiego trafił pod koniec lat 50-tych jako dar radzieckich naukowców z Wszechzwiązkowego Instytutu Uprawy Roślin w Leningradzie.
4
Barszcz Sosnowskiego jest byliną monokarpiczną (zakwita raz w ciągu swego cyklu rozwojowego), o łodydze osiągającej wysokość nawet do 4 m. Kwiaty tej rośliny zebrane są w gęste, duże baldachy, o średnicy do 150 cm. Na jednej roślinie może znajdować się około 20 tys. kwiatów, a czasami nawet 50 tys.
5
We wszystkich częściach rośliny znajduje się olejek eteryczny zawierający m.in. związki kumarynowe (furanokumaryny). Związki te pełnią funkcję obronną przed owadami i patogenami. Ich zapach jest wyczuwalny, zwłaszcza po roztarciu liści.
6
Zawarte w roślinie furanokumaryny stanowią zagrożenie dla człowieka. W kontakcie ze skórą i w obecności światła słonecznego, szczególnie ultrafioletowego, powodują fotodermatozę (oparzenia II i III stopnia). Objawy pojawiają się już po kilkunastu minutach od kontaktu, a największa wrażliwość ujawnia się w ciągu 30 min do 2h. Intensywność reakcji jest osobnicza, ale nasila się w wysokich temperaturach i wysokiej wilgotności, np. silnego spocenia.
7
Po kontakcie z rośliną objawy nasilają się w ciągu 24 h. Pojawia się zaczerwienienie skóry, pęcherze z płynem surowiczym, a stan zapalny utrzymuje się około trzech dni. Po tygodniu miejsca podrażnione ciemnieją i stan taki może utrzymywać się przez kilka miesięcy, a wrażliwość tych miejsc na światło ultrafioletowe może utrzymywać się nawet przez kilka lat.
8
Odkryto także działanie kancerogenne (rakotwórcze) i teratogenne (działające na organizm w okresie płodowym, mogące skutkować wadami wrodzonymi) furanokumaryn na organizm ludzki.
9
Rośliny te mogą podobnie działać na zwięrzeta hodowlane, powodując stan zapalny układu pokarmowego, krwotoki wewnętrzne i biegunkę. Jednak toksyczność furanokumaryn jest mniejsza w przypadku spożycia ich z pokarmem, niż przy bezpośrednim oddziaływaniu na skórę wystawioną na słońce.
10
Barszcz rozmnaża się wyłącznie z nasion. Nie rozmnaża się wegetatywnie, choć posiada zdolność regeneracji po uszkodzeniu rośliny, skoszony, odrośnie.
11
Barszcz Sosnowskiego wytwarza bardzo dużo nasion, a jesienią, w pobliżu roślin macierzystych, w tzw. glebowym banku nasion, znajduje się średnio około 7 tys. nasion na m2. Nasiona w momencie rozsiewania mają niedojrzały zarodek i wymagają okresu przelegiwania. Aby zarodek stał się aktywny konieczna jest stratyfikacja (w tym wypadku czynnikiem jest temperatura od 2-5 stopni C przez 60-90 dni).
12
Barszcz Sosnowskiego jest mrozoodporny, może przetrwać spadek temperatury do - 25 st. C, a jesli przykryje go śnieg, to nawet do - 45 st. C.
13
Barszcz Sosnowskiego jest rośliną miododajną. Duża liczba wytwarzanych kwiatów, a także odkryte, łatwo dostępne krążki miodnikowe ( organy gruczołowe roslin wytwarzające nektar) powoduje, że wydajność miodowa tego gatunku wynosi 300kg/ha. Dzięki temu roślina ta była promowana także przez pszczelarzy, co przyczyniło się do rozpowszechnienia gatunku.
14
Jako roślina paszowa barszcz uprawiany był w Polsce najchętniej na Podhalu, Podkarpaciu i Przedgórzu Sudeckim Po zaniechaniu upraw, barszcz rozprzestrzeniał się samoistnie po całym obszarze kraju. Barszcz jest na tyle ekspansywny, że zagraża gatunkom rodzimym i siedliskom przyrodniczym. Ewentualna uprawa tego gatunku w Polsce wymaga zezwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.
15
Już w XIX wieku barszcz Sosnowskiego sadzony był w europejskich parkach i ogrodach jako roślina dekoracyjna, jako roślinna osobliwość. Wraz ze świadomością zagrożeń, moda na stosowanie tej rośliny do nasadzeń ozdobnych znacznie spadła.
