Ciekawostki o Budapeszcie

Leży nad Dunajem, w północnej części kraju.

Budapeszt jest metropolią globalną, która powstała z przyłączenia do niego 23 okolicznych miejscowości. Metropolia podzielona jest na 23 dzielnice z własnymi zarządami, a całym miastem zarządza Samorząd Stołeczny.

Jest to najlepiej rozwinięty region Węgier, ze znakomicie rozwiniętą infrastrukturą (autostrady, kolej), usługami i turystyką.

Przez miasto przepływa Dunaj na długości 28 km i dzieli miasto na dwie części: lewobrzeżny Peszt, położony na równinie (część Wielkiej Niziny Węgierskiej) i prawobrzeżną Budę, położoną na wzgórzach budańskich. Jednym ze wzgórz jest Góra Jana, której szczyt stanowi najwyższy punkt Budapesztu (527 m.n.p.m.), a na nim znajduje się Wieża Elżbiety, wieża widokowa z początków XX wieku.

Buda jest w większości złożona z osiedli mieszkaniowych o niskiej zabudowie, w tym wielu willowych. Peszt jest centrum administracyjnym, handlowym i przemysłowym, z wielkimi blokowiskami i kamienicami, parkami i centrami sportowymi.

Tereny te zamieszkiwali wówczas Scytowie i Celtowie.

Rzymiane założyli osadę Aquincum i wybudowali w niej twierdzę Contra Aquincum. Aquincum stało się stolicą prowincji Pannonia Inferior, w której mieszkało 20 tys. mieszkańców. Do dziś zachowały się pozostałości rzymskiego miasta garnizonowego, obozowiska, wille, łaźnie i amfiteatr. Rzymianie zostali wyparci z tych terenów około V wieku przez Hunów. Prawdopodobnie nazwa prawobrzeżnej części Budapesztu pochodzi od imienia brata wodza Hunów Attyli - Budy, choć niektórzy twierdzą, że od słowiańskiego słowa, oznaczającego budynek.

W czasie powstania pogańskiego na wzgórzu budańskim śmiercią męczeńską zginął biskup Gerhard (Gellert) i od jego nazwiska wzgórze to nosi nazwę Wzgórze Gellerta.

Aby uchronić kraj przed najazdami obcych wojsk, król węgierski Bela IV nakazał wybudowanie licznych twierdz. Jedna z nich powstała na południe od Obudy, w miejscu dzisiejszego Wzgórza Zamkowego, a wokół powstało miasto Buda. Ze Wzgórza Zamkowego od XIII do XVI wieku władali węgierscy królowie.

Za panowania Zygmunta Luksemburskiego założony został uniwersytet (1395 rok), a za Macieja Korwina, pierwsza drukarnia (1473 rok). Miasta były znaczącym ośrodkiem handlu bydłem i winem. Okres bujnego rozwoju trwał prawie trzysta lat, został przerwany najazdem Turków.

Najeźdźcy zniszczyli znaczną część miasta, większość kościołów przekształcili na meczety albo zburzyli, wiele budynków zostało zdewastowanych, bądź przekształconych na ich potrzeby. Wybudowali jedynie kilka tradycyjnych łaźni, z których część przetrwała do dziś.

Trójmiasto (Obuda, Buda i Peszt) szybko się odbudowało i zaczęło rozwijać. Główne urzędy węgierskie zostały przeniesione z Bratysławy do Budy, a miasta liczyły około 40 tys. obywateli. Powstał też wtedy pierwszy most łańcuchowy przez Dunaj, który połączył Budę z Pesztem. Most nosi nazwę od nazwiska modernizatora miasta i inicjatora jego budowy - Stefana Szechenyiego. Buda stała się centrum administracyjnym i wojskowym, zaś Peszt, typowym miastem handlowym, a z czasem ośrodkiem akademickim i naukowym.

Po stłumieniu powstania odwołano jednak to połączenie, a na Wzgórzu Gellerta wybudowano cytadelę, która miała stanowić ostrzeżenie dla mieszkańców.

W 1900 roku Budapeszt był większy od Rzymu, Madrytu, Lizbony, Amsterdamu, Neapolu i Hamburga.

Powstawały szerokie bulwary, parki, a liczba mieszkańców powiększyła się dwudziestokrotnie w XIX wieku. Społeczeństwo było wielokulturowe, mieszkali tu, obok Węgrów, Żydzi, Niemcy, Słowacy.

Budapeszt stał się nieproporcjonalnie dużym miastem w porównaniu do powierzchni kraju, ale mimo tego cały czas się rozrastał. Liczba mieszkańców w 1930 roku przekroczyła milion.

Wycofująca się w 1944 roku armia niemiecka wysadziła wszystkie mosty na Dunaju i przez sześć miesięcy broniła się na jego prawym brzegu. Większość Żydów z Budapesztu została wywieziona do Auschwitz-Birkenau.

Powstanie zostało krwawo stłumione przez radzieckie czołgi.

Powodem starć był skandal polityczny wokół socjalistycznego premiera Węgier Ferenca Gyurcsanya.

Znajdują się tam jaskinie, m.in. system jaskiń i podziemi we Wzgórzu Zamkowym, źrodła i skupiska okazów flory. Dolomitowe Wzgórze Gellerta, wznoszące się 140 m ponad poziom Dunaju, posiada liczne jaskinie i źródła termalne. Góra Gellerta jest częścią łańcucha wzgórz dolomitowych, do którego należy też Orla Góra, na szczycie której znajduje się rezerwat przyrody.

Wody termalne i mineralne eksploatowane są tam od końca XIX wieku. Znajduje się tam około 400 źródeł z wodami magnezowymi oraz około 80 źródeł termalnych i innych mineralnych, głównie siarczanowych. Temperatura źródeł termalnych wynosi 50-70 stopni C. Źródła w Budzie tryskają samoczynnie, a na Wyspie Małgorzaty i w Peszcie są wiercone.

Rocznie Budapeszt odwiedza ponad 2 mln turystów, z czego większość stanowią turyści zagraniczni.

Działa tam wiele znanych w Europie bibliotek naukowych, posiadających unikatowe zbiory. Biblioteka Państwowa im. Szechenyiego, mieszcząca sie w Zamku Królewskim, posiada rękopisy, pochodzące sprzed chwili wynalezienia druku.

Jej rektorem był Ferenc Liszt, węgierski kompozytor i pianista, jedna z najwybitniejszych postaci romantyzmu w muzyce. Był też wybitnym filozofem, pisał eseje i artykuły, działał na arenie politycznej. Był aktywnym propagatorem kultury polskiej, zaprzyjaźnionym, m.in z Fryderykiem Chopinem, Adamem Mickiewiczem, Juliuszem Słowackim, Julianem Ursynem Niemcewiczem, Henrykiem Wieniawskim, Juliuszem Kossakiem.

Należą do nich: Zamek Królewski w Budzie, brzeg Dunaju, aleja Andrassyego (reprezentacyjna aleja, łącząca Plac Elżbiety z Placem Bohaterów, wzdłuż której wznoszą sie eklektyczne neorenesansowe budynki, m.in. gmach opery węgierskiej), pierwszy odcinek budapeszteńskiego metra - linia M1 i Plac Bohaterów.

Do najbardziej znanych należą: Most Łańcuchowy, Most Małgorzaty (łączy bulwar św. Stefana w Peszcie i bulwar Małgorzaty w Budzie z Wyspą Małgorzaty), Most Wolności (najkrótszy most nad Dunajem w Budapeszcie), Most Elżbiety (jeden z najbardziej rozpoznawalnych mostów Budapesztu, łączy V dzielnicę Pesztu z I dzielnicą w Budzie).

Wiele łaźni i pijalni stanowi zabytek architektoniczny i atrakcję turystyczną. Największy kompleks term i basenów w Europie znajduje się w Łaźni Szechenyiego (podobno w latach 80. w obłokach pary w tej łaźni chował się Bobby Fischer i rozgrywał swoje partie szachowe). Jedną z najstarszych łaźni jest Łaźnia św. Łukasza, wspominana już w dokumentach z czasów cesarza Klaudiusza. Łaźnia Gellerta pochodzi z XIII wieku, a Łaźnia Rudas jest łaźnią turecką.

Jest to także miejsce koronacji królów Węgier.

Może ona pomieścić do 8500 wiernych.

W budynku tym mieli siedzibę węgierscy faszyści (strzałokrzyżowcy), a następnie AVO - stalinowska służba bezpieczeństwa. Muzeum dokumentuje zbrodnie totalitaryzmu i upamiętnia ofiary rewolucji 1956 roku.

Jest to polski kościół i Dom Polski w dzielnicy Kobanya, Pomnik Męczenników Katynia, pomnik Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły, dziecięca zbroja króla Polski Zygmunta Augusta w Muzeum Narodowym, pomnik Józefa Bema przy Moście Małgorzaty, popiersie marszałka Piłsudskiego w parku Gesztenyes i wiele innych.

Loża ta istnieje do dziś i mogą z niej korzystać tylko najwyżej postawieni węgierscy politycy, czy eksponowani goście. Podobno Sisi uwielbiała przeglądać się w ogromnym lustrze na szczycie schodów, ze względu na jego właściwości wyszczuplające.