Miasta
Ciekawostki o Budapeszcie
Węgierski klejnot nad Dunajem
Budapeszt, największe miasto i stolica Węgier, jest jedną z najważniejszych metropolii europejskich. To ważny ośrodek kulturalny, naukowy, turystyczny i uzdrowiskowy, siedziba władz państwowych i Parlamentu. Jest to miejsce, do którego chętnie przybywają turyści, aby poczuć atmosferę królewskiego miasta, zażyć kąpieli w zabytkowych termach, gdzie Boby Fischer rozgrywał swoje partie szachowe, czy napić się kawy w słynnym New York Cafe, gdzie Molnar pisał "Chłopców z placu broni".
1
Budapeszt jest największym miastem i jednocześnie stolicą Węgier. Leży nad Dunajem, w północnej części kraju.
2
Pod względem zaludnienia jest ósmym, wśród stolic Europy, miastem. Budapeszt jest metropolią globalną, która powstała z przyłączenia do niego 23 okolicznych miejscowości. Metropolia podzielona jest na 23 dzielnice z własnymi zarządami, a całym miastem zarządza Samorząd Stołeczny.
3
Budapeszt należy do komitatu (jednostka administracyjna w węgierskim podziale administracyjnym) Pest. Jest to najlepiej rozwinięty region Węgier, ze znakomicie rozwiniętą infrastrukturą (autostrady, kolej), usługami i turystyką.
4
Obszar Budapesztu obejmuje 525 km2. Mieszka tam ponad 2 mln ludzi, co stanowi 20% populacji całego kraju. Przez miasto przepływa Dunaj na długości 28 km i dzieli miasto na dwie części: lewobrzeżny Peszt, położony na równinie (część Wielkiej Niziny Węgierskiej) i prawobrzeżną Budę, położoną na wzgórzach budańskich. Jednym ze wzgórz jest Góra Jana, której szczyt stanowi najwyższy punkt Budapesztu (527 m.n.p.m.), a na nim znajduje się Wieża Elżbiety, wieża widokowa z początków XX wieku.
5
Centrum Budapesztu leży na wysokości 105 m. Buda jest w większości złożona z osiedli mieszkaniowych o niskiej zabudowie, w tym wielu willowych. Peszt jest centrum administracyjnym, handlowym i przemysłowym, z wielkimi blokowiskami i kamienicami, parkami i centrami sportowymi.
6
Początki osadnictwa na terenie obecnego Budapesztu sięgaja II w. p.n.e. Tereny te zamieszkiwali wówczas Scytowie i Celtowie.
7
W I w. p.n.e. obszar obecnego Budapesztu został wcielony do Cesarstwa Rzymskiego. Rzymiane założyli osadę Aquincum i wybudowali w niej twierdzę Contra Aquincum. Aquincum stało się stolicą prowincji Pannonia Inferior, w której mieszkało 20 tys. mieszkańców. Do dziś zachowały się pozostałości rzymskiego miasta garnizonowego, obozowiska, wille, łaźnie i amfiteatr. Rzymianie zostali wyparci z tych terenów około V wieku przez Hunów. Prawdopodobnie nazwa prawobrzeżnej części Budapesztu pochodzi od imienia brata wodza Hunów Attyli - Budy, choć niektórzy twierdzą, że od słowiańskiego słowa, oznaczającego budynek.
8
Przodkowie dzisiejszych Węgrów - Madziarowie, przybyli w okolice Budapesztu w początkach X wieku i osiedlili się w Pannonii (później nazwanej Starą Budą - Obudą). W czasie powstania pogańskiego na wzgórzu budańskim śmiercią męczeńską zginął biskup Gerhard (Gellert) i od jego nazwiska wzgórze to nosi nazwę Wzgórze Gellerta.
9
W 1148 roku na lewym brzegu Dunaju powstał Peszt. Aby uchronić kraj przed najazdami obcych wojsk, król węgierski Bela IV nakazał wybudowanie licznych twierdz. Jedna z nich powstała na południe od Obudy, w miejscu dzisiejszego Wzgórza Zamkowego, a wokół powstało miasto Buda. Ze Wzgórza Zamkowego od XIII do XVI wieku władali węgierscy królowie.
10
Oba miasta, Buda i Peszt, rozwijały sie szczególnie za panowania Zygmunta Luksemburskiego i Macieja Korwina. Za panowania Zygmunta Luksemburskiego założony został uniwersytet (1395 rok), a za Macieja Korwina, pierwsza drukarnia (1473 rok). Miasta były znaczącym ośrodkiem handlu bydłem i winem. Okres bujnego rozwoju trwał prawie trzysta lat, został przerwany najazdem Turków.
11
W 1525 roku Turcy zdobyli miasto i rozpoczął się okres okupacji tureckiej, trwający ponad 160 lat. Najeźdźcy zniszczyli znaczną część miasta, większość kościołów przekształcili na meczety albo zburzyli, wiele budynków zostało zdewastowanych, bądź przekształconych na ich potrzeby. Wybudowali jedynie kilka tradycyjnych łaźni, z których część przetrwała do dziś.
12
Wyzwolenie spod tureckiej okupacji nastąpiło w 1686 roku działaniami wojsk habsburskich. Trójmiasto (Obuda, Buda i Peszt) szybko się odbudowało i zaczęło rozwijać. Główne urzędy węgierskie zostały przeniesione z Bratysławy do Budy, a miasta liczyły około 40 tys. obywateli. Powstał też wtedy pierwszy most łańcuchowy przez Dunaj, który połączył Budę z Pesztem. Most nosi nazwę od nazwiska modernizatora miasta i inicjatora jego budowy - Stefana Szechenyiego. Buda stała się centrum administracyjnym i wojskowym, zaś Peszt, typowym miastem handlowym, a z czasem ośrodkiem akademickim i naukowym.
13
W czasie rewolucji węgierskiej (1848-1849) Trójmiasto zjednoczyło się w jedno miasto. Po stłumieniu powstania odwołano jednak to połączenie, a na Wzgórzu Gellerta wybudowano cytadelę, która miała stanowić ostrzeżenie dla mieszkańców.
14
Po utworzeniu Austro-Węgier doszło do ponownego połączenia Obudy, Budy i Pesztu i 1 stycznia 1873 roku powstał Budapeszt. W 1900 roku Budapeszt był większy od Rzymu, Madrytu, Lizbony, Amsterdamu, Neapolu i Hamburga.
15
Z okazji milenium Węgier w 1896 roku powstały najsłynniejsze budowle budapeszteńskie.
- Parlament - jeden z symboli stolicy Węgier i całego kraju, jest jednym z największych gmachów parlamentów narodowych na świecie, a w momencie jego pierwszego posiedzenia w 1896 roku był największym tego typu budynkiem na świecie.
- Pierwsza linia metra w Europie kontynentalnej
- Dworzec kolejowy Nyugati - wtedy największy dworzec kolejowy w Europie
- Największy port rzeczny na Dunaju
16
Szczególnie intensywnie rozwijał się Peszt, konkurując z Wiedniem. Powstawały szerokie bulwary, parki, a liczba mieszkańców powiększyła się dwudziestokrotnie w XIX wieku. Społeczeństwo było wielokulturowe, mieszkali tu, obok Węgrów, Żydzi, Niemcy, Słowacy.
17
Po I wojnie światowej i rozpadzie Austro-Węgier rządy objęli komuniści, a terytorium państwa zmniejszyło się o prawie 2/3. Budapeszt stał się nieproporcjonalnie dużym miastem w porównaniu do powierzchni kraju, ale mimo tego cały czas się rozrastał. Liczba mieszkańców w 1930 roku przekroczyła milion.
18
W czasie II wojny światowej miasto bardzo ucierpiało. Wycofująca się w 1944 roku armia niemiecka wysadziła wszystkie mosty na Dunaju i przez sześć miesięcy broniła się na jego prawym brzegu. Większość Żydów z Budapesztu została wywieziona do Auschwitz-Birkenau.
19
W 1956 roku Budapeszt stał się ośrodkiem rewolucji przeciw władzy komunistycznej. Powstanie zostało krwawo stłumione przez radzieckie czołgi.
20
W 2006 roku przed gmachem telewizji publicznej doszło do starć pomiędzy demonstrantami a policją, w wyniku których rannych zostało około 150 osób. Powodem starć był skandal polityczny wokół socjalistycznego premiera Węgier Ferenca Gyurcsanya.
21
Budapeszt posiada wiele atrakcji przyrodniczych. Znajdują się tam jaskinie, m.in. system jaskiń i podziemi we Wzgórzu Zamkowym, źrodła i skupiska okazów flory. Dolomitowe Wzgórze Gellerta, wznoszące się 140 m ponad poziom Dunaju, posiada liczne jaskinie i źródła termalne. Góra Gellerta jest częścią łańcucha wzgórz dolomitowych, do którego należy też Orla Góra, na szczycie której znajduje się rezerwat przyrody.
22
Budapeszt jest jedyną stolicą Europy Środkowej, która posiada liczne źródła termalne. Wody termalne i mineralne eksploatowane są tam od końca XIX wieku. Znajduje się tam około 400 źródeł z wodami magnezowymi oraz około 80 źródeł termalnych i innych mineralnych, głównie siarczanowych. Temperatura źródeł termalnych wynosi 50-70 stopni C. Źródła w Budzie tryskają samoczynnie, a na Wyspie Małgorzaty i w Peszcie są wiercone.
23
W Budapeszcie posiada siedzibę połowa ze wszystkich firm zagranicznych, działających na Węgrzech lub firm węgierskich z udziałem zagranicznym.
24
Prężnie rozwija się tam branża turystyczna i hotelarstwo. Rocznie Budapeszt odwiedza ponad 2 mln turystów, z czego większość stanowią turyści zagraniczni.
25
W Budapeszcie znajduje sie 837 zabytków architektury, 223 muzea i galerie sztuki, 40 teatrów i 6 sal koncertowych oraz Opera. Działa tam wiele znanych w Europie bibliotek naukowych, posiadających unikatowe zbiory. Biblioteka Państwowa im. Szechenyiego, mieszcząca sie w Zamku Królewskim, posiada rękopisy, pochodzące sprzed chwili wynalezienia druku.
26
W Budapeszcie znajduje się Uniwersytet Muzyczny im. Franciszka Liszta, założony w 1875 roku jako Akademia Muzyczna. Jej rektorem był Ferenc Liszt, węgierski kompozytor i pianista, jedna z najwybitniejszych postaci romantyzmu w muzyce. Był też wybitnym filozofem, pisał eseje i artykuły, działał na arenie politycznej. Był aktywnym propagatorem kultury polskiej, zaprzyjaźnionym, m.in z Fryderykiem Chopinem, Adamem Mickiewiczem, Juliuszem Słowackim, Julianem Ursynem Niemcewiczem, Henrykiem Wieniawskim, Juliuszem Kossakiem.
27
Wiele zabytków w Budapeszcie wpisanych jest na listę światowego dziedzictwa kultury. Należą do nich: Zamek Królewski w Budzie, brzeg Dunaju, aleja Andrassyego (reprezentacyjna aleja, łącząca Plac Elżbiety z Placem Bohaterów, wzdłuż której wznoszą sie eklektyczne neorenesansowe budynki, m.in. gmach opery węgierskiej), pierwszy odcinek budapeszteńskiego metra - linia M1 i Plac Bohaterów.
28
Budapeszt słynie z pięknych mostów. Do najbardziej znanych należą: Most Łańcuchowy, Most Małgorzaty (łączy bulwar św. Stefana w Peszcie i bulwar Małgorzaty w Budzie z Wyspą Małgorzaty), Most Wolności (najkrótszy most nad Dunajem w Budapeszcie), Most Elżbiety (jeden z najbardziej rozpoznawalnych mostów Budapesztu, łączy V dzielnicę Pesztu z I dzielnicą w Budzie).
29
Budapeszt posiada 10 łaźni leczniczych i wiele pijalni wód mineralnych. Wiele łaźni i pijalni stanowi zabytek architektoniczny i atrakcję turystyczną. Największy kompleks term i basenów w Europie znajduje się w Łaźni Szechenyiego (podobno w latach 80. w obłokach pary w tej łaźni chował się Bobby Fischer i rozgrywał swoje partie szachowe). Jedną z najstarszych łaźni jest Łaźnia św. Łukasza, wspominana już w dokumentach z czasów cesarza Klaudiusza. Łaźnia Gellerta pochodzi z XIII wieku, a Łaźnia Rudas jest łaźnią turecką.
30
Jednym z miejsc spoczynku węgierskich władców jest jeden z najważniejszych i najbardziej znanych kościołów węgierskich, gotycki kościół Macieja pw. Najświętszej Maryi Panny. Jest to także miejsce koronacji królów Węgier.
31
Największym kościołem stolicy Węgier jest bazylika św. Stefana, znajdująca się przy placu św. Stefana. Może ona pomieścić do 8500 wiernych.
32
W Budapeszcie znajduje się też Muzeum Terroru. W budynku tym mieli siedzibę węgierscy faszyści (strzałokrzyżowcy), a następnie AVO - stalinowska służba bezpieczeństwa. Muzeum dokumentuje zbrodnie totalitaryzmu i upamiętnia ofiary rewolucji 1956 roku.
33
W stolicy Węgier znajduje się bardzo wiele poloniców. Jest to polski kościół i Dom Polski w dzielnicy Kobanya, Pomnik Męczenników Katynia, pomnik Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły, dziecięca zbroja króla Polski Zygmunta Augusta w Muzeum Narodowym, pomnik Józefa Bema przy Moście Małgorzaty, popiersie marszałka Piłsudskiego w parku Gesztenyes i wiele innych.
34
W Węgierskiej Operze Państwowej swoją lożę posiadali Franciszek Józef i Elżbieta Bawarska - Sisi. Loża ta istnieje do dziś i mogą z niej korzystać tylko najwyżej postawieni węgierscy politycy, czy eksponowani goście. Podobno Sisi uwielbiała przeglądać się w ogromnym lustrze na szczycie schodów, ze względu na jego właściwości wyszczuplające.
