Państwa
Ciekawostki o Węgrzech
Ojczyzna czardasza
Węgry to stosunkowo niewielkie państwo śródlądowe, położone w środkowej części Europy. Jest to kraj, w którym znajdują się największe na świecie, po Islandii, zasoby powierzchniowe wód termalnych. Biją tam wody lecznicze kilkuset ciepłych źródeł. Choć nieznane jest pochodzenie Madziarów, są oni narodem wyjątkowym, który szybko przejął wzorce zachodnioeuropejskiej kultury, zachowując wiele ze swojej odrębności.
1
Węgry są państwem śródlądowym leżącym w Europie Środkowej. Graniczą z Austrią, Chorwacją, Serbią, Słowenią, Ukrainą, Rumunią i Słowacją.
2
Stolicą Węgier jest Budapeszt, największe miasto kraju. Budapeszt leży nad Dunajem, drugą co do długości (po Wołdze) rzeką w Europie, w północnej części kraju. Formalnie miasto powstało w latach 1872-1873 z trzech połączonych ze sobą miast: Budy i Obudy na prawym brzegu Dunaju oraz Pesztu - na lewym brzegu. Jest jedną z największych środkowoeuropejskich metropolii, a także ósmym pod względem zaludnienia miastem wśród europejskich stolic. Stanowi wielki ośrodek kulturalny i naukowy. Jest ważnym centrum turystycznym i uzdrowiskowym, dzięki kompleksom balneologicznym. Jest niezwykle bogaty w atrakcje przyrodnicze (system jaskiń i podziemi we Wzgórzu Zamkowym), źródła, skupiska cennych roślin. W mieście znajduje się 837 zabytków architektury, 223 muzea i galerie sztuki, 40 teatrów, 6 sal koncertowych i Opera.
3
Powierzchnia Węgier wynosi 93 032 km2, co odpowiada około 1/3 powierzchni Polski. Liczba ludności w 2019 roku wynosiła 9,773 ml osób.
4
Węgrzy są narodem europejskim z grupy ludów ugrofińskich, zamieszkujący głównie własne państwo narodowe - Węgry. Obecnie jest ich około 14,5 mln, z czego przeważająca większość zamieszkuje Węgry - około 10 mln. Około 2,5 mln Węgrów tworzy mniejszości narodowe w krajach ościennych: Rumunii (Siedmiogród) -1,4 mln, Słowacji - 0,5 ml, Serbii (Wojwodina) - 0,3 mln, Ukrainie (Zakarpacie) - 165 tys., Austrii - 40 tys., Chorwacji - 14 tys. i Słowenii - 6 tys. Istnieje również liczna diaspora węgierska, głównie w Stanach Zjednoczonych, oraz w Europie Zachodniej, najwięcej w Niemczech i Wielkiej Brytanii. Na terenie Węgier mieszkają jeszcze Romowie, Niemcy, Słowacy, Rumuni, Chorwaci i in.
5
Od XI wieku Węgry były zdominowane przez chrześcijaństwo. Obecnie nie ma tam oficjalnej religii i zagwarantowana jest wolność religijna. Ponad połowa ludności należy do Kościoła Rzymskokatolickiego - większość z nich mieszka w zachodniej i północnej części kraju. Około 1/5 ludności jest wyznania kalwińskiego (skoncentrowana we wschodnich Węgrzech). Kolejną ważną mniejszość wyznaniową stanowią luteranie. Według badań z 2010 roku aż 81% Węgrów identyfikowało się z chrześcijaństwem (rzymscy katolicy stanowią 37,1%), a 18,6% nie było związane z żadną religią.
6
Węgry nie posiadają dostępu do morza - są państwem śródlądowym. Charakteryzują się nizinnym krajobrazem i ciepłym, umiarkowanym klimatem. Są nieomal w całości położone w nizinnej i równinnej Kotlinie Panońskiej - obszarze środkowej Europy ograniczonym od zachodu przez Alpy, od północy i wschodu przez Karpaty, a od południa przez Góry Dynarskie, wraz z ich przedgórzami, stanowiącym ogromne zapadlisko tektoniczne między Alpami i Karpatami. Wyjątek stanowią: Średniogórze Północnowęgierskie - należące do Karpat pasmo średnich gór z najwyższym szczytem Węgier - Kekes oraz Alpy Węgierskie na zachodniej granicy.
7
Największe rzeki Węgier to Dunaj, jego lewostronny dopływ - Cisa i Drawa - prawostronny dopływ Dunaju. Terytorium Węgier należy do zlewiska Morza Czarnego i w całości położone jest w dorzeczu środkowego Dunaju. Długość Dunaju w granicach Węgier wynosi 420 km.
8
Węgry posiadają niewiele jezior a ich największym jeziorem jest Balaton. Balaton zwany też Jeziorem Błotnym jest jednocześnie największym jeziorem Europy Środkowej. Znajduje się ono w południowo-zachodnie części kraju, około 80 km od Budapesztu. Powierzchnia tafli jeziora liczy 592 km2, długość 77 km, a szerokość w części zachodniej - do 4 km, a w części wschodniej - do 14 km. Jest jeziorem płytkim, jego średnia głębokość wynosi około 3 m, a największą głębokość - 12,2 m - stwierdzono w tzw. Studni Tihańskiej u zakończenia półwyspu Tihany.
9
W mieście uzdrowiskowym Heviz, położonym na zachód od Balatonu, znajduje się największe naturalne jezioro termalne Europy - Heviz (Gyogy). Powierzchnia jeziora wynosi 4,4 ha, głębokość do 38,5 m, a temperatura wody waha się od 24 st. C zimą do 36 st. C latem. Jest ono zasilane przez źródło z wodą o temperaturze 39,8 st. C o wydajności 410 litrów na sekundę. Wysoka temperatura wody umożliwia uprawę tropikalnych lilii wodnych, sprowadzonych tam w XIX wieku z Indii. Woda z jeziora wykazuje działanie lecznicze. Na jego dnie zgromadzony jest torf oraz borowiny wydobywane do celów leczniczych.
10
Na Węgrzech znajduje się 10 parków narodowych o łącznej powierzchni 483 tys. ha. Najważniejsze spośród nich to Hortobagy, wpisany na listę światowego dziedzictwa kultury i przyrody UNESCO i Kiskunsagi, pomiędzy Dunajem a Cisą, gdzie jest chroniona częściowo zachowana puszta (bezleśna formacja roślinna typowa dla Wielkiej Niziny Węgierskiej, głównie doliny Cisy) z unikatową florą i fauną.
11
Lasy na Węgrzech zajmują 21,5% powierzchni kraju. Przeważająca formą leśną są lasy liściaste. Na południu Średniogórza Dunantul charakterystyczne są kasztany jadalne, oleandry i tamaryszki.
12
Węgry historyczne powstały w wyniku ekspansji węgierskich władców na sąsiednie tereny, głównie na południe. Ekspansja terytorialna Węgier rozpoczęła się za panowania Stefana I Świętego, który przyłączył zachodnią część Siedmiogrodu i tereny dzisiejszej Słowacji. Kolejni władcy podbojami włączali następne terytoria, min. Chorwację, która od 1102 roku była w unii personalnej z Węgrami. Przejściowymi lennami węgierskimi stały się również Serbia i Bułgaria. W kolejnych latach Węgry musiały bronić swoich południowych granic przed Turkami, którzy prowadzili ekspansję na Bałkanach.
13
Następstwem przegranej w 1526 roku bitwy pod Mohaczem była utrata niepodległości i podział kraju na trzy części. Część zachodnia przeszła we władanie Habsburgów, środkowa została włączona do Imperium Osmańskiego, a Siedmiogród stał się lennem Turcji.
14
W 1699 roku, na mocy traktatu w Karłowicach, całość dawnych Węgier znalazła się we władaniu Habsburgów. Pozostała w nim do końca I wojny światowej, po której przestały istnieć Austro-Węgry.
15
Terytorium dzisiejszych Węgier powstało w 1920 roku na mocy układu trianońskiego ( traktat pokojowy między Węgrami a państwami Ententy). Obejmowało ono większość obszaru etnicznych Węgier. Węgierskie władze nie mogły się pogodzić z postanowieniami traktatu, chciały jego rewizji i w związku z tym zawiązały sojusz z hitlerowską III Rzeszą i Włochami Mussoliniego. Państwa te pomogły Węgrom odzyskać część ich historycznego terytorium (południowe tereny Słowacji i część Rusi Zakarpackiej), a w czasie II wojny światowej jeszcze północny Siedmiogród. Ceną za to była współpraca wojskowa z III Rzeszą. Węgry do końca II wojny światowej pozostały w obozie państw Osi, które ostatecznie poniosły klęskę. Skutkiem przegranej było narzucenie przez Stalina granic ustalonych traktatem trianońskim.
16
Po zakończeniu II wojny światowej Węgry należały do tzw. bloku wschodniego, będącego pod kontrolą ZSRR. Od 1945 do 1992 roku na terytorium Węgier stacjonowały oddziały Armii Radzieckiej. Wojska te sprawowały kontrolę nad krajem, a w 1956 roku zostały użyte do stłumienia powstania na Węgrzech i w 1968 roku do stłumienia antysowieckich wystąpień w Czechosłowacji.
17
W 1955 roku Węgry zostały członkiem ONZ i Układu Warszawskiego. W 1990 roku nastąpiła na Węgrzech zmiana ustrojowa, kraj uniezależnił się od Związku Radzieckiego. W 1999 roku Węgry przystąpiły do NATO, a w 2004 roku do Unii Europejskiej.
18
W 2011 uchwalono nową konstytucję, w której odwołano się do wartości narodowych, Korony św. Stefana oraz do wartości chrześcijańskich. Zmieniono nazwę państwa z Republiki Węgierskiej na Węgry. Obecnie Węgry są demokracją parlamentarną.
19
Stosunki panujące pomiędzy Polską a Węgrami sięgają średniowiecza - państwa te od długiego czasu łączy bliska przyjaźń. Prezydent Polski Bronisław Komorowski podejmując uroczystym obiadem prezydenta Węgier, Pala Schmitta Powiedział: "Mało jest w historii przykładów tak długiego, bezkonfliktowego współistnienia dwóch narodów". Węgierski gość zripostował "Przyjaźń polsko-węgierska jest wieczna". Uchwałą Senatu i Sejmu RP z 2016 roku, rok 2016 został ustanowiony Rokiem Solidarności Polsko-Węgierskiej. W 2007 roku parlament węgierski przyjął deklarację uznającą dzień 23 marca Dniem Przyjaźni Polsko-Węgierskiej.
20
Istniej też historyczne przysłowie mówiące o zażyłej przyjaźni i pokrewieństwie narodu polskiego i węgierskiego, występujące zarówno w języku polskim, jak i węgierskim. Brzmi ono w skrócie "Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki", a pełna wersja "Polak, Węgier , dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki, oba zuchy, oba żwawi, niech im Pan Bóg błogosławi".
21
Narodowym tańcem węgierskim jest czardasz. Jest to taniec pochodzenia węgierskiego, przyjęty i spopularyzowany przez Romów. Pochodzi z Siedmiogrodu. Znane czardasze komponowali: Johann Strauss -syn, Ferenc Liszt, Vittorio Monti.
22
Do najpopularniejszych kurortów uzdrowiskowych na Węgrzech należy Hajduszoboszlo. Miasto położone jest w północno-wschodniej części Wielkiej Niziny Węgierskiej, w krainie hajduków (rozbójnik uznawany za bohatera). W 1925 roku odkryto tam wody geotermiczne o temperaturze 70 st. C i w tym samym roku rozpoczęto eksploatację zdrowotnych źródeł. Unikalny skład wody sprawia, że pobyt w tym miejscu sprzyja leczeniu wielu schorzeń.
23
Na Węgrzech występuje bardzo charakterystyczna rasa świń - jest to węgierska świnia domowa mangalica. Hodowana jest tam od XIX wieku w rożnych odmianach, a od 1974 roku ustawowo chroniona. Mangalica powstała ze skrzyżowania powszechnych wcześniej ras świń bakonyi i szalontai oraz dzika. Swoje rozpowszechnienie zawdzięczają temu, że były niewymagające, zdolne do całorocznego chowu na pastwisku i temu, że zachowały szereg cech dzika. Mangalica charakteryzuje się dużą zawartością tłuszczu. Świnie te mają długą, kręconą sierść o jedwabistym połysku, przypominającą wyglądem wełnę owczą. Mięso mangalicy stało się surowcem dla hiszpańskiej szynki serrano.
