Państwa
Ciekawostki o Bułgarii
Jeden z najstarszych europejskich krajów
Bułgaria to niewielki kraj w Europie południowo-wschodniej, niewiele większy od Islandii czy amerykańskiego stanu Tennessee. Jego powierzchnia jest bardzo urozmaicona topograficznie.
Znaleźć tam można równiny, płaskowyże, wzgórza, góry, kotliny, wąwozy i głębokie doliny rzek. Jest to kraj o bogatej, ciekawej historii ukrytej w wielu zabytkach, kraj dobrego wina, smacznego jedzenia i olejku różanego. To tu wynaleziona została cyrylica, która wciąż używana jest we wszystkich wschodniosłowiańskich językach. Tutaj ludzie żyją dłużej niż inne narody i stosują odmienny sposób wyrażania niektórych gestów w porównaniu z większością.
1
Bułgaria leży w południowo-wschodniej części Półwyspu Bałkańskiego, nad Morzem Czarnym. Od północy graniczy z Rumunią, od zachodu z Serbią i Macedonią, od południa z Grecją i Turcją, od wschodu z Morzem Czarnym.
2
Całkowita powierzchnia kraju wynosi 110 910 km2. W tym powierzchnia lądowa to 110 550 km2 i powierzchnia wodna - 360 km2.
Najniższym punktem kraju jest Morze Czarne - 0 m, a najwyższym - szczyt masywu Riła - Musała (2925 m n.p.m.), najwyższy szczyt Bułgarii, Europy Wschodniej i całego Półwyspu Bałkańskiego.
3
Zgodnie z konstytucją z 1991 roku Bułgaria jest republiką, w której głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach bezpośrednich na 5-letnią kadencję. Organem władzy ustawodawczej jest jest jednoizbowe, 240-osobowe Zgromadzenie Narodowe, wybierane na 4-letnią kadencję.
4
Stolicą kraju, a zarazem największym miastem Bułgarii jest Sofia, miasto położone w zachodniej części kraju, u stóp masywu Witoszy. Miasto leży nad rzeką Bojanską, która jest lewym dopływem rzeki Iskyr (prawy dopływ Dunaju). Sofia stanowi wydzielony obwód miejski, jest także ośrodkiem administracyjnym obwodu sofijskiego. W 2016 roku miasto liczyło ponad 1mln 290 tys. osób.
5
W Bułgarii znajduje się ponad 250 miast, wśród których jedynie stolica kraju jest miastem liczącym ponad milion mieszkańców. Do największych miast, oprócz Sofii, należą: Płowdiw, Warna, Burgas, Ruse, Stara Zagora, Plewen, Sliwen, Dobricz, Szumen i in.
6
W 2016 roku Bułgarię zamieszkiwało 7 061 000 osób. Większość ludności, ponad 72% zamieszkuje obszary miejskie. Główną grupą etniczną są Bułgarzy i stanowią ponad 84% populacji. Wśród mniejszości etnicznych znajdują się Turcy, Romowie, Rumuni i in.
7
Bułgaria jest tradycyjnie chrześcijańskim państwem od przyjęcia chrześcijaństwa jako religii państwowej w 865 roku. Dominującym wyznaniem jest Bułgarski Kościół Prawosławny. Chrześcijaństwo wyznaje ponad 60% ludności tego kraju. Katolicyzm przybył do Bułgarii w średniowieczu, a protestantyzm w XIX w. Według spisu powszechnego z 2011 roku ogólna liczba katolików w kraju wynosiła około 49 tys. i ponad 64 tys. protestantów. Większość mieszkańców wyznania rzymsko-katolickiego żyje w Płowdiw, jak również w niektórych wsiach w północnej Bułgarii. W Bułgarii istnieje także duża mniejszość muzułmańska licząca około 580 tys. wiernych, z czego większość to Turcy - islam swoje początki w Bułgarii ma w IX w.
8
Bułgaria posiada urozmaiconą rzeźbę terenu. W jej krajobrazie przeważają obszary górzyste, które zajmują 60% powierzchni kraju. Średnia wysokość nad poziomem morza wynosi 470 m. Na północy kraju rozciąga się Równina Naddunajska, zwana też Niziną Naddunajską, której obszar ku wschodowi i południu przechodzi w obszary wyżynne: Łudogorię i Dobrudżę. Na południe od Niziny Naddunajskiej rozciąga się Wyżyna Północnobułgarska, która przechodzi łagodnie w łańcuch Bałkanów (Stara Płanina).
9
Na terytorium Bułgarii znajdują się trzy części Bałkanów: Bałkany Zachodnie, Bałkany Środkowe i Bałkany Wschodnie. W Bałkanach Środkowych wznosi się najwyższy szczyt Bałkanów - Botew o wysokości 2376 m n.p.m. Bałkany Wschodnie stanowią najniższą część bułgarskich Bałkanów.
10
Od strony południowej Bałkany opadają stromo i przechodzą w rozległe obniżenie, w którym znajduje się rozległa Nizina Górnotracka. Nizinę tę od zachodu i południa otaczają Rodopy. Na zachód od nich wznoszą się najwyższe w Bułgarii masywy Riły. Znajduje się tam najwyższy szczyt kraju - Musała.
11
Łańcuch Starej Płaniny dzieli Bułgarię na zlewiska Morza Czarnego i Morza Egejskiego. W zlewisku Morza Czarnego najdłuższą rzeką jest Dunaj (długość w granicach Bułgarii - 471 km), który jest rzeką graniczną z Rumunią, wraz z dopływami: Łom, Ogosta, Iskyr. Iskyr jest najdłuższą rzeką Bułgarii płynącą w całości w jej granicach. Największe rzeki zlewiska Morza Egejskiego to: Marica, Mesta, Kamczija i Struma.
12
W Starej Płaninie znajduje się największy wodospad w Bułgarii i zarazem największy w całych Bałkanach - Rajsko Pryskało (124,5 m). W górach Pirin i Riła znajduje się około 260 jezior pochodzenia polodowcowego.
13
Bułgaria posiada bardzo żyzne gleby, zwłaszcza na Nizinie Naddunajskiej, gdzie występują czarnoziemy leżące na lessach. 30% powierzchni kraju zajmują czarnoziemy, 29% gleby kasztanowe, 29% szare i brunatne gleby leśne.
14
Prawie 35% powierzchni kraju pokrywają lasy. Do wysokości 700-1000 m występują głównie lasy dębowe, do wysokości 1700-1800 m - lasy bukowe i bukowo-jodłowe, a w najwyższych piętrach gór do 2000-2300 m - lasy świerkowe, kosodrzewina i hale górskie. W rejonach Dobrudży występują zbiorowiska roślinności stepowej.
15
Bułgaria posiada około 170 gatunków roślin i 57 gatunków ślimaków, które są endemitami dla tego kraju. Jedynie w Bułgarii wśród ryb występują Cobitis rhodopensis (piskorzowate), Gobio kavatschevi oraz Alburnus mandrensis (karpiowate). Unikatowy dla tego państwa jest motyl Erebia orientalis i pasikonik Erebia orirentalis. Występują tam też endemiczne chrząszcze i pająki (kosarz Paralola buresi).
16
Na południu kraju żyją gatunki fauny regionu śródziemnomorskiego. Należą do nich jadowite pająki, żółwie greckie, pelikany (pelikan różowy i pelikan kędzierzawy), 16 gatunków węży (m.in. malpolon, ślepucha robakowata i zaskroniec rybołów) i żaby. W wodach przybrzeżnych Morza Czarnego i w rzekach żyje ponad 200 gatunków ryb.
17
Bułgaria powstała w 681 roku, założona przez Asparucha, chana protobułgarskiego. Powstało potężne państwo ze stolicą w Plisce (od 895 w Presławiu), które trwało w okresie 681-1018. Od 1018 r. tereny Bułgarii zostały podbite przez Bizancjum i pozostawały pod jego władzą do 1185 r.
18
W latach 1186-1398 istniało drugie państwo Bułgarów, po czym jego terytorium stało się częścią Imperium Osmańskiego. 3 marca 1878 r. po klęsce Turcji w wojnie z Rosją podpisano traktat pokojowy w San Stefano, który przewidywał utworzenie Wielkiej Bułgarii, w granicach której miały się znaleźć oprócz Bułgarii, Tracja i Macedonia bez Salonik. W związku z tym faktem 3 marca, dzień zakończenia wielowiekowej tureckiej okupacji ziem bułgarskich, jest świętem narodowym tego kraju.
19
Bułgaria uzyskała niepodległość w 1878 roku jako Księstwo Bułgarii. Pierwszym władcą Księstwa Bułgarii był Aleksander I Battenberg. Pełnię niepodległości państwo uzyskało w 1908 roku, po oficjalnym przyłączeniu Rumelii Wschodniej (dawne państwo autonomiczne na Bałkanach) jako Cesarstwo Bułgarii, a jego władca ogłosił się carem.
20
Do I wojny światowej Bułgaria przystąpiła po stronie państw centralnych (Cesarstwo Niemiec, Królestwo Włoch i C.K. Austro-Węgry). W II wojnie światowej opowiedziała się (m.in. wraz z Węgrami, Rumunią i Finlandią) po stronie państw Osi. W przeciwieństwie do innych państw Osi nie wzięła udziału w agresji na ZSRR w 1941 roku.
21
W 1944 roku Bułgaria została zajęta przez Armię Czerwoną. Poskutkowało to obaleniem monarchii (ostatnim carem Bułgarii był Symeon II) i ustanowieniem republiki ludowej w 1946 roku, po czym władzę w kraju objęła Bułgarska Partia Komunistyczna. Masowe demonstracje w 1989 roku wpłynęły na utworzenie demokratycznej republiki parlamentarnej, a pierwsze wolne wybory odbyły się tam 13 października 1991 roku.
22
W latach 2001-2005 premierem republiki został były car Symeon II. Był to pierwszy w historii państw Europy Wschodniej przypadek, gdy monarcha obalony przez reżim komunistyczny został premierem powstałej później republiki. Symeon II jest też jedynym na świecie monarchą, któremu udało się drogą demokratyczną odzyskać władzę w republice.
23
W 2007 roku Bułgaria została członkiem Unii Europejskiej. Bułgaria należy do najbiedniejszych krajów Unii Europejskiej, jej gospodarka jest krucha, ponieważ ponad 41% ludności zagrożone jest ubóstwem. Kraj ten cały czas czyni starania, by zostać członkiem strefy Schengen. Od 2004 roku Bułgaria jest członkiem NATO.
24
Bułgaria od okresu średniowiecza (XIII, XIV w.) znana jest ze swoich ikon. Bułgarzy stworzyli jedną z najbardziej znaczących szkół artystycznych wschodniego chrześcijaństwa - tzw. tyrnowską szkołę malarską.
25
Posiada również starą i bogatą tradycję śpiewu chóralnego. Jednym z najbardziej znanych bułgarskich średniowiecznych twórców jest Joan Kukuzel, twórca tzw. nowobizantyjskiego zapisu nutowego. Znanymi współcześnie śpiewakami bułgarskimi należącymi do światowej czołówki, często występującymi w najlepszych operach całej Europy są m.in. Boris Christow, Nikołaj Giaurow czy Nikoła Giuzelew.
26
Najbardziej znanym współczesnym bułgarskim artystą jest Christo Jawaszew. Jest on twórcą wielu spektakularnych happeningów, wśród których najbardziej kontrowersyjnym było "zapakowanie" w folię gmachu Reichstagu w Berlinie i Pont Neuf w Paryżu.
27
Apostołami Bułgarii są św. Cyryl i św. Metody, którzy w IX w. prowadzili misje chrystianizacyjne, m.in. na ziemiach zamieszkanych przez Słowian. Bracia uprościli i zmodyfikowali 38-literowy alfabet oddający dźwięki występujące w języku staro-cerkiewno-słowiańskim, zwany głagolicą. Jest to najstarsze znane pismo słowiańskie. Głagolica była pismem fonetycznym, które ostatecznie ukształtowało się do 863 roku. W okresie późniejszym stopniowo zastępowana była cyrylicą (jej powstanie przypisuje się uczniom Cyryla i Metodego), która była pismem alfabetycznym, służącym do zapisu języków wschodniosłowiańskich, większości południowosłowiańskich i in. Do XII w. cyrylica rozprzestrzeniła się z Bułgarii na tereny Serbii i Rusi Kijowskiej.
28
Bułgaria jest największym światowym producentem olejku różanego i lawendowego, które są szeroko stosowane w przemyśle perfumeryjnym. Ich olejek różany wykorzystywany jest m.in. w produkcji słynnych Chanel No.5. Bułgarskie róże są już od XVIII w. towarem eksportowym Bułgarii. W czerwcu w miejscowości Kazanłyk odbywa się Festiwal Róż, w czasie którego najpiękniejszym dziewczętom nadaje się tytuł "Carica Roza". Bułgaria produkuje też wysokiej jakości tytoń orientalny (turecki).
29
Bułgaria słynie z pięknych czarnomorskich plaż i kurortów, które przyciągają tam turystów, głównie z Rumunii, Grecji, Niemiec, Rosji i Turcji - w 2016 roku kraj odwiedziło 8,252 mln osób. W celu promowania turystyki powstał tam w 1966 roku bułgarski ruch narodowy - 100 Turystycznych Miejsc Bułgarii. W ramach tego programu wyselekcjonowano miejsca o znaczeniu kulturowym i historycznym, od miejsc historycznych i pomników, po sanktuaria archeologiczne i architektoniczne, muzea, klasztory, a także parki narodowe, szczyty górskie i inne zjawiska geologiczne. Obecnie na liście światowego dziedzictwa UNESCO w Bułgarii znajduje się 9 miejsc (7 dziedzictwa kulturowego i 2 dziedzictwa przyrodniczego). Na liście oczekujących na nominację znajduje się 13 obiektów.
30
Bułgaria jest ojczyzną jogurtów. W 1905 roku bułgarski mikrobiolog Stamen Grigorov odkrył bułgarską odmianę bakterii, której do dziś używa się przy produkcji jogurtów na całym świecie. Szacuje się, że jogurty o bułgarskim rodowodzie spożywa nawet 2 mld osób rocznie. Ponoć posiadają one niezwykłe właściwości uzdrawiające i odmładzające.
31
Nikogo nie dziwi widok stulatka w tym kraju - Bułgarzy żyją dłużej niż inne narody. Według naukowców jest to zasługa niskiego poziomu stresu, regularnej aktywności fizycznej i bakterii zawartych w bułgarskich jogurtach. Bułgarzy używają jogurtów praktycznie do wszystkiego - jako napoju orzeźwiającego z wodą i z lodem, mleczną przekąskę, a także przyprawę do wielu potraw.
32
Mieszkańcy Sofii wywalczyli rekord świata w biesiadowaniu przy najdłuższym stole. W biesiadzie przy stole o długości niemal 400 metrów wzięło udział 3000 ucztujących, którzy wypili 500 litrów rakiji, osiągając w ten sposób rekord Guinnessa.
33
Bułgaria jest trzecim w Europie krajem pod względem wartości zabytków archeologicznych. Kraj ten słynie z ogromnej ilości świątyń (monastyrów) - największy i najsłynniejszy z nich to Monastyr Rilski, położony u stóp masywu Riła. Jako jeden z najstarszych europejskich krajów Bułgaria może poszczycić się niezwykłym dorobkiem kulturalnym. Przykładem może być założona 3000 lat temu osada Nessebar, która jest rezerwatem architektonicznym i archeologicznym, a znajdujące się tam zabytki wpisane są na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
34
Bułgarzy, gdy mówią nie, kiwają głową na tak i odwrotnie. Gesty te wykonują odwrotnie niż większość ludzi na świecie - ktoś, kto nie zna tej symboliki, może poczuć się zagubiony.
