Państwa
Ciekawostki o Czechach
Nasz południowy sąsiad
Czechy to niewielki, wyżynno-górzysty kraj w Europie Środkowej, którego powierzchnia wynosi blisko 79 tys. km2. Mieszka tam niewiele ponad 10,5 mln ludzi, którzy w dużej mierze nie identyfikują się z żadną religią. Jest to kraj o wysoko rozwiniętej gospodarce rynkowej i dużej innowacyjności. W świecie znany z produkcji tramwajów, broni palnej, płyt winylowych i szybko działającego internetu. Smakoszy przyciąga czeskie piwo oraz knedliki, amatorów zabytków - wspaniałe zamki i pałace, a miłośników sportów zimowych - góry, mimo iż stanowią tylko 4% powierzchni kraju.
1
Czechy są śródlądowym państwem w Europie Środkowej. Są państwem unitarnym - wszystkie jednostki wchodzące w skład państwa są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym.
2
Całkowita powierzchnia państwa wynosi 78 868 km2. Liczba ludności przekracza 10,6 mln, a gęstość zaludnienia wynosi 134 osoby/km2.
93,7% ludności stanowią Czesi, 4,9% Morawianie, a 1,4% Słowacy.
3
Czechy graniczą z czterema państwami. Od północy graniczą z Polską, od zachodu i północnego zachodu - z Niemcami, od południa z Austrią i od wschodu ze Słowacją.
4
Kraj składa się z trzech historycznych krain: Czech właściwych, Moraw i Śląska (jego czeskiej części). W kraju obowiązuje (od 2000 roku) czterostopniowy podział administracyjny na 14 krajów 204 gmin III stopnia, 384 gmin II stopnia oraz 5661 gmin I stopnia.
5
Stolicą Czech i jego największym miastem jest Praga. Jest jedynym wydzielonym miastem mającym status kraju. Praga leży w zachodniej części Republiki Czeskiej, w środkowej części krainy Czechy, nad Wełtawą. Jest ośrodkiem administracyjnym, przemysłowym, handlowo-usługowym, akademickim, turystycznym i kulturalnym o znaczeniu międzynarodowym. Jest siedzibą czeskiego parlamentu, prezydenta i rządu.
Ze względu na wiele atrakcji Praga należy do najchętniej odwiedzanych miast europejskich. W 1992 roku jej zabytkowe centrum znalazło się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
W Pradze urodziło się wielu znanych ludzi, m.in. Jaroslav Hašek, Vaclav Havel, Franz Kafka, Karol IV Luksemburski, Josef Manes, Wacław II - król Czech i Polski Wacław III - król Czech i Węgier, niekoronowany król Polski.
6
Republika Czeska jest demokracją parlamentarną. Na czele państwa stoi prezydent, od 2013 roku wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Organem ustawodawczym jest dwuizbowy parlament, składający się z niższej izby parlamentu (200 parlamentarzystów) - Izby Poselskiej i izby wyższej - Senatu (81 senatorów).
Czechy są członkiem wielu organizacji międzynarodowych, m.in. ONZ, NATO, Unii Europejskiej, strefy Schengen, Rady Europy, OECD, Grupy Wyszehradzkiej.
Od 2019 roku wiceprzewodniczącą Komisji Europejskiej jest Czeszka, Vera Jourova. Odpowiada ona za wartości i przejrzystość. W czasie sprawowania swojej funkcji w Komisji Europejskiej kwestionowała ona zmiany ustrojowe w Polsce i na Węgrzech, opowiedziała się za silniejszym powiązaniem funduszy europejskich z praworządnością (w 2020 Wiktor Orban domagał się jej dymisji, uznając krytykę z jej strony za obraźliwą).
7
Według Banku Światowego Czechy należą do 31 najbogatszych krajów świata pod względem dochodów per capita. Procent mieszkańców Czech żyjących poniżej progu ubóstwa jest znikomy. Bezrobocie tam jest od dłuższego czasu na niskim poziomie, znacznie poniżej średniej krajów rozwiniętych. Występuje tam stosunkowo niewielki stopień nierówności w dochodach pomiędzy najbogatszymi i najbiedniejszymi obywatelami.
Czechy są 10. najbezpieczniejszym krajem świata pod względem zagrożenia wojną i występowania przestępczości fizycznej (badanie przeprowadzone było przed inwazją Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022).
Według indeksu korupcji w 2015 roku, Czechy znajdowały się na 10. miejscu wśród krajów Unii Europejskiej (badanie przeprowadzone przez Transparency International).
8
Nazwa Czechy ( Čechy) pojawiła się po raz pierwszy w źródłach pisanych w IX wieku. Wywodzi się ona od nazwy zachodniosłowiańskiej grupy etnicznej pochodzącej z ziem czeskich - Czechów, którzy osiedlili się na tych terenach w VI lub VII w. Oznacza ona najbardziej wysunięty na zachód i największy historyczny region ziem czeskich i współczesną Republikę Czeską.
Łacińska, średniowieczna nazwa Czech - Bohemia (Boiohaemum) wywodzi się od Bojów, celtyckiego plemienia zamieszkującego te tereny przed przybyciem wczesnych Słowian. Bohemus - mieszkaniec Czech, później mianem tym określano Cyganów, którzy, jak sądzono, przybyli z Czech
9
Państwo czeskie szczyci się swoimi symbolami, do których należy wielki i mały herb Czech, flaga Czech, flaga prezydenta Czech, pieczęć państwowa, czeskie barwy narodowe (biały, czerwony i niebieski) i hymn ("Gdzie jest dom mój"). Szczególnym szacunkiem darzona jest tam korona świętego Wacława, która jest narodową relikwią, a także nieoficjalnym symbolem państwowości i suwerenności czeskiej. Korona świętowacławska jest insygnium koronacyjnym , koroną władców Czech od 1347 do 1836 roku. Przechowywana jest w katedrze Świętych Wita, Wacława i Wojciecha w Pradze. W koronie umieszczony jest sprowadzony z Paryża cierń z korony Chrystusa.
Symbolem Czech jest również lipa, której wizerunki liści umieszczone są m.in. na pieczęci państwowej i na banknotach.
10
Historia ziem czeskich zaczyna się około 800 tys. lat p.n.e. Najbardziej znaną kulturą obecną na ziemiach czeskich w epoce prehistorycznej jest kultura Uneticka, która rozwijała się na tych terenach przez około pięć wieków. W V w. p.n.e. przybyli tam Celtowie, a jednym z ich plemion byli Bojowie. Nadali oni ziemiom czeskim nazwę Kraina Bojów, co po łacinie brzmi Boiohaeum. Celtowie w początkach naszej ery wypierani byli przez plemiona germańskie. Najbardziej znanym plemieniem germańskim byli Markomanie, a ślady ich wojen z Cesarstwem Rzymskim pozostały na południowych Morawach.
11
Po okresie wędrówek ludów (najazdy barbarzyńców) ziemie czeskie zostały zasiedlone przez plemiona słowiańskie. Pierwsze znane państwo na ziemiach czeskich powstało w 623 roku, kiedy to Samo (frankoński kupiec, który zjednoczył kilka plemion słowiańskich) i został wybrany na "króla słowiańskiego" (Rex Sclavorum), skutecznie obronił swoje królestwo przed Frankami w trzydniowej bitwie pod Wogastisburgiem.
Kolejnym państwem, które pojawiło się na ziemiach czeskich po rozwiązaniu państwa Samo były prawdopodobnie Wielkie Morawy. Centrum leżało na terenie Moraw i dzisiejszej zachodniej Słowacji. W 863 roku Cyryl i Metody, dwóch uczonych z Grecji, przeniosło chrześcijaństwo na Wielkie Morawy i ustanowiło pierwsze pismo słowiańskie - głagolicę. Wielkie Morawy upadły podczas najazdu Madziarów na początku X wieku.
12
Wokół plemienia Przemyślidów, którzy założyli Księstwo Czech, utworzyło się nowe państwo. Dynastia Przemyślidów wymarła na początku XIV w. i została zastąpiona przez dynastię Luksemburgów. Najbardziej znanym z władców Luksemburga był Karol IV, wybrany na cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Założył on arcybiskupstwo praskie i Uniwersytet Karola, pierwszy uniwersytet na północ od Alp i na wschód od Paryża.
13
W początkach XV w. na ziemiach czeskich nastąpił wzrost nastrojów protestanckich. Egzekucja Jana Husa (reformator Kościoła, czołowa postać czeskiej reformacji) wywołała wojny husyckie i następujący po nich rozłam religijny.
W 1471 roku na tron czeski wstąpiła dynastia Jagiellonów, która rządziła przez pół wieku, oddając tron Habsburgom. Po śmierci cesarza Rudolfa II Habsburga narastały napięcia religijne i polityczne, czego efektem był druga defenestracja Pragi, która zapoczątkowała wojnę trzydziestoletnią. Nastąpiła germanizacja i rekatolizacja ziem czeskich.
14
Pod koniec XVIII w., wraz z rozprzestrzenianiem się romantyzmu, pojawił się ruch czeskiego odrodzenia narodowego. Po 1848 roku czołowi przedstawiciele czeskiego odrodzenia narodowego zwiększyli swoje wysiłki polityczne w celu uzyskania większej autonomii dla ziem czeskich w ramach monarchii habsburskiej.
Wybuch I wojny światowej otworzył możliwość uzyskania pełnej niepodległości i utworzenia suwerennego państwa. W 1915 r. przedstawiciele Czech i Słowacji zadeklarowali swój cel stworzenia wspólnego państwa opartego na prawie ludu do samostanowienia.
Po kapitulacji Austro-Węgier, która nastąpiła trzy lata później Republika Czechosłowacka stała się rzeczywistością. Trwała ona 20 lat (tzw. I Rzeczpospolita), zakończyła się z chwilą wybuchu II wojny światowej.
15
Po zakończeniu II wojny światowej władzę w Czechosłowacji przejęła Komunistyczna Partia Czechosłowacji. Czechosłowacja stała się członkiem bloku wschodniego. W 1968 roku armie Układu Warszawskiego najechały kraj, aby zapobiec dalszym próbom reformowania systemu komunistycznego.
Pod koniec 1989 roku Aksamitna Rewolucja zastąpiła reżim komunistyczny demokratyczną Czesko-Słowacką Federacyjną Republiką. Jednym z przywódców opozycji Vaclav Havel został pierwszym prezydentem demokratycznej Czechosłowacji. W 1992 roku przedstawiciele Czech i Słowacji zgodzili się na rozwiązanie Czechosłowacji i utworzenie dwóch odrębnych państw: Czech i Słowacji.
Obecna Republika Czeska została utworzona 1 stycznia 1993 roku. W 1999 roku Czechy zostały członkiem NATO, a w 2004 roku członkiem Unii Europejskiej.
16
Czechy są krajem wyżynno-górzystym, obszary nizinne, głównie w postaci dolin rzecznych i obniżeń, zajmują 24%. Obszary wyżynne (300-800 m n.p.m.) zajmują 72% powierzchni kraju, a góry tylko 4%. Na zachodzie kraju rozciąga się Masyw Czeski mający postać czworokątnego bloku o podniesionych brzegach, tworzących góry zrębowe przekraczające wysokość 1000 m n.p.m. Na wschodzie natomiast znajduje się fragment Karpat, który dzieli się na Białe Karpaty, Jaworniki i Beskidy Morawskie, gdzie najwyższym szczytem jest Łysa Góra (1324 m n.p.m.).
Masyw Czeski od Karpat oddziela kotlina rzeki Morawy, która łączy się z Niziną Naddunajską.
17
Południowo-wschodnią część Masywu Czeskiego zajmuje Wyżyna Czesko-Morawska, która jest najstarszym geologicznie obszarem w Europie Środkowej. W czasie wypiętrzania się czeskich gór występowała działalność wulkaniczna, czego pozostałością dzisiejszą są liczne kominy i wylewy wulkaniczne, popioły, źródła wód mineralnych i gorących. Występują tam źródła cieplicowe w Karlowych Warach, Mariańskich Łaźniach.
18
Czechy należą do zlewisk trzech mórz: Morza Północnego, Morza Czarnego i Morza Bałtyckiego. Największe jest zlewisko Morza Północnego, obejmuje ono 51 399 km2, najmniejsze - Morza Bałtyckiego - 4721 km2.
Najdłuższą rzeką przepływającą przez Czechy jest Łaba, która w granicach państwa liczy 370 km długości. Jej najdłuższym dopływem jest Wełtawa, która przepływa przez stolicę kraju - należą one do zlewiska Morza Północnego.
Najdłuższą rzeką należącą do zlewiska Morza Czarnego jest Morawa, której długość wynosi 246 km. Do zlewiska Morza Bałtyckiego należy Odra , która ma w Czechach ta swoje źródła i w granicach tego kraju jej długość wynosi 135 km.
19
Czechy maja niewiele naturalnych jezior. Największym jest Jezioro Czarne o powierzchni zaledwie 18,4 ha. Liczne natomiast są stawy i zbiorniki retencyjne, które chronią kraj przed powodziami.
Czechy znane są z miejscowości uzdrowiskowych z wodami mineralnymi i gorącymi źródłami (cieplicami), np. w Karlowych Warach (73°C) czy w Mariańskich Łaźniach (29,6°C).
20
Obszary chronionej przyrody zajmują w Czechach 12,5 tys. km2, co stanowi 15,7% powierzchni kraju. W ich skład wchodzą 4 parki narodowe, obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty, których jest 891, pomniki przyrody (1297). Pięć obiektów posiada status światowych rezerwatów biosfery.
21
Republika Czeska posiada rozwiniętą, wysokodochodową społeczną gospodarkę rynkową zorientowana na eksport, opartą na usługach, produkcji i innowacjach. Posiada wskaźnik PKB na mieszkańca wynoszący 91% średniej UE. Czechy zajmują 12. miejsce w rankingu ONZ uwzględniającym nierówności w rozwoju społecznym i 24. w Indeksie Kapitału Ludzkiego Banku Światowego.
Republika Czeska zajmuje 27. miejsce w Indeksie Wolności Gospodarczej 2021, 41. w indeksie łatwości prowadzenia biznesu.
22
Škoda Transportation (czeska firma inżynierska) jest czwartym co do wielkości producentem tramwajów na świecie - prawie 1/3 wszystkich tramwajów na świecie pochodzi z czeskich fabryk. Czechy są największym na świecie producentem płyt winylowych - GZ Media produkuje w Lodenicach około 6 mln sztuk rocznie.
Ceska zbrojovka jest jednym z dziesięciu największych producentów broni palnej na świecie i pięciu produkujących broń automatyczną.
23
Republika Czeska posiada jedna z najgęstszych sieci kolejowych na świecie. Od 2020 roku kraj posiada 9542 km linii. Długość torów wynosi 15360 km, z czego 6917 km jest zelektryfikowanych.
24
Czechy posiadają 91 lotnisk. Sześć z nich zapewnia międzynarodowe usługi lotnicze. Głównym międzynarodowym lotniskiem w kraju jest lotnisko im. Vaclava Havla w Pradze, które w 2019 roku obsłużyło 17,8 mln pasażerów.
25
Republika Czeska plasuje się w pierwszej dziesiątce krajów na świecie o największej średniej prędkości internetu. Czechy mają długą i dobrze udokumentowaną historię innowacji naukowych, zajęły 24. miejsce w Globalnym Indeksie Innowacyjności w 2020 i 2021.
26
Czechy mogą poszczycić się 16 obiektami światowego dziedzictwa UNESCO, z których trzy mają charakter transnarodowy. Dziedzictwo architektoniczne obejmuje zamki i pałace z różnych epok historycznych, 12 katedr i 15 kościołów podniesionych przez papieża do rangi bazyliki oraz klasztory.
27
Około 75% do 79% mieszkańców Czech nie deklaruje wyznania żadnej religii lub wiary. Odsetek zdeklarowanych ateistów (30%) jest trzecim co do wielkości na świecie po Chinach (47%) i Japonii (31%).
Naród czeski był historycznie charakteryzowany jako "tolerancyjny", a nawet obojętny na religię.
