Geografia
Ciekawostki o Krecie
Największa grecka wyspa
Historia Krety sięga tysięcy lat wstecz, a jej ciągłość, jak powiadają Grecy, tkwi w naturze. Na każdym kroku spotkać tam można ślady przeszłości. Nawet podczas budowy domów przez miejscowych trafia się na pozostałości antycznego świata, które najczęściej są przez nich skrzętnie zakopywane w obawie przed biurokracją wstrzymująca budowę na wiele lat. Na Krecie, największej z greckich wysp, mieszka niewiele ponad 600 tys. osób, a co roku przybywa tam ponad 3 mln turystów, których przyciągają idealny klimat, ciepłe, rozległe plaże, znakomita kuchnia i zabytki.
1
Kreta jest grecką wyspą położoną na Morzu Śródziemnym. Jest największą i najludniejszą wyspą Grecji i piątą co do wielkości wyspą Morza Śródziemnego, po Sycylii, Sardynii, Cyprze i Korsyce. Jest 88. największą wyspą świata.
2
Jej powierzchnia wynosi 8 336 km2. Położona jest około 160 km na południe od Grecji kontynentalnej. Znajduje się w południowej części Morza Egejskiego, oddzielając Morze Egejskie od Morza Libijskiego.
Dowiedz się więcej ...
3
Wyspa ma wydłużony kształt - rozciąga się na 260 km ze wschodu na zachód. W najszerszym miejscu osiąga 60 km i zwęża się do zaledwie 12 km w pobliżu Lerapetra, miasta położonego na południowo-wschodnim wybrzeżu.
4
Kreta jest wyspą górzystą, a jej charakter określa wysokie pasmo górskie rozciągające się z zachodu na wschód. Utworzone jest ono przez sześć różnych pasm górskich:
- Białe Góry (Lefka Ori) - najwyższy szczyt Pachnes - 2454 m
- Góry Idajskie z najwyższym szczytem Psiloritis (Mount Ida, Timios Stravos)) - 2456 m - najwyższa góra na Krecie
- Góry Asterousia - 1231 m
- Kedros - 1777 m
- Dikti (Dicte) - 2148 m - pasmo na wschodzie Krety. Według niektórych wersji mitologii greckiej na górze tej, w jaskini Dictaeon Antron, wychowywał się Zeus.
- Thripti - 1489 m
5
Na Krecie stykają się klimaty: śródziemnomorski, kontynentalny i afrykański, co daje w rezultacie ponoć najzdrowszy klimat w Europie, ze średnią roczną temperaturą wynoszącą 20 stopni C. Lato na Krecie trwa najdłużej w całej Grecji. Temperatura latem dochodzi tam do 38 stopni C.
6
Na wyspie są tylko dwa słodkowodne jeziora: Kournas i Agia. Jezioro Voulismeni leżące na wybrzeżu, było dawniej jeziorem słodkowodnym, ale obecnie połączone jest z morzem. Znajdują się tam trzy sztuczne jeziora utworzone przez tamy: Aposelemis Dam, Potamos Dam i Mpramiana Dam.
7
Na wyspie znajduje się szereg wąwozów, takich jak: Samaria, Imbros, Kurtaliotiko, Ha Gorge, Platania Gorge, Aradaina, i in. Jednym z najbardziej spektakularnych wyjątkowych miejsc na Krecie jest wodospad Kurtaliotiko, znajdujący się w wąwozie o tej samej nazwie. Wodospad posiada około 40 m wysokości.
8
Kretę otacza wiele wysp i wysepek. Wiele z nich dostępnych jest dla turystów, niektóre jedynie dla archeologów i biologów. Niektóre chronione są ekologicznie. Należą do nich:
- Gramvousa - piracka wyspa naprzeciwko laguny Balo
- Elafonisi - na wyspie znajduje się tablica upamiętniająca tragiczne wydarzenie z 1824 roku, kiedy to kilkuset (640-850) Greków, głównie kobiet i dzieci, zostało zabitych przez żołnierzy osmańskich. Znajduje się tam także duży drewniany krzyż upamiętniający wrak statku z 1907 roku. Był to parowiec pasażerski Imperatrix, który zatonął u wybrzeży i nadal spoczywa na dnie morza.
- Chrysi - znajduje się na niej największy naturalny las cedrowy (Cedrus libani) w Europie.
- Paximadia - są to dwie małe, niezamieszane wyspy, które z daleka wyglądają jak jedna. Miejscowi nazywają je Elephantaki, ponieważ wyglądają jak słoniątko leżące w wodzie, z trąbą skierowaną na zachód. Według mitologii kreteńskiej, na wyspach tych bogini Leto urodziła boga Apolla i boginię Artemidę
- Spinalonga (Kalydon) - ufortyfikowana wyspa, która kiedyś wykorzystywana była jako kolonia trędowatych
- Dionysades - niewielka grupa wysp Sitia, która jest częścią obszaru chronionego z wieloma rzadkimi roślinami i zwierzętami, w tym z sokołem Falco eleonorae, który znajduje tam schronienie.
9
Kreta powstała z wypiętrzających się podwodnych łańcuchów górskich. Piętnaście milionów lat temu była częścią Europy kontynentalnej. Zachodnie fragmenty wyspy są przedłużeniem Gór Dynarskich. Wyspa jest w ciągłym ruchu i obecnie przesuwa się na południe z prędkością około centymetra na 250 lat - o tyle Afryka oddala się od Europy.
10
Kreta umiejscowiona jest na tzw. płycie egejskiej (niewielka płyta tektoniczna położona we wschodniej części Morza Śródziemnego). Od początku swego istnienia płyta ta napiera na płytę afrykańską, obejmującą swym zasięgiem Afrykę i znaczną część południowego Atlantyku oraz Oceanu Indyjskiego. Napór ten, tarcia, które występują są powodem częstych trzęsień ziemi.
11
Najwcześniejsze wzmianki o Krecie pochodzą z tekstów syryjskiego miasta Mari z XVIII w. p.n.e., gdzie wyspa określana jest jako Kaptara. W starożytnym Egipcie znana była jako Keftiu, co mocno sugeruje minojską nazwę wyspy. Obecna nazwa po raz pierwszy została poświadczona w mykeńskich tekstach greckich w XV w. p.n.e. W starożytnej Grecji nazwa Kreta pierwszy raz pojawiła się w "Odysei" Homera.
12
Pierwsze świadectwa osadnictwa na Krecie pochodzą z neolitu (6000 -3100 p.n.e.). Najwcześniejsze budowle powstawały z wypalanych cegieł, później z wysuszonej gliny lub kamienia. Ludzie głównie uprawiali ziemię i hodowali zwierzęta (bydło, owce, kozy, świnie, psy, zboża i rośliny strączkowe).
13
Z okresu wczesnominojskiego, zwanego też okresem przedpałacowym (3100-2100 p.n.e.) pochodzą narzędzia z brązu i świadectwa użycia koła garncarskiego. Niektóre budynki z tego okresu posiadały już dwie kondygnacje. W odnalezionych grobach pojawiała się złota biżuteria.
14
W okresie 3000-1500 p.n.e. na Krecie rozwijała się kultura minojska. Minojczycy są jednym z symboli Krety. Przybyli na wyspę prawdopodobnie z Azji Mniejszej i zamieszkali na niej na długo przed pojawieniem się Greków.
Dowiedz się więcej ...
15
Minojczycy (Keftiu) stawiali kilkupiętrowe gmachy wsparte na drewnianych, pękatych kolumnach. Ściany oblepiali barwnymi freskami zdobionymi wizerunkami delfinów, małp. Świetnie też poruszali się łodziami po Morzu Śródziemnym, co dawało im przewagę na tym akwenie. Nie budowali murów obronnych ani rzeźb wojowników. Nie pozostawili po sobie bohaterskich epopei, natomiast pozostawili malowidła przedstawiające wizerunki kobiet o obnażonych piersiach i mężczyzn wykonujących zadziwiające akrobacje nad grzbietami bydła.
16
Powstały wówczas pałace w Knossos, Fajstos i innych miejscowościach. Minojczycy rozwijali handel na terenie wschodniej części Morza Śródziemnego po Sycylię i Wyspy Liparyjskie.
17
Około 1450 r. p.n.e. Kretę zajęli Mykeńczycy, najstarsza greckojęzyczna kultura. Wszystkie istniejące na Krecie pałace pochodzące z wcześniejszego okresu uległy zniszczeniu pod koniec XIV w. p.n.e. Dokonali tego prawdopodobnie Dorowie, lud grecki, który w okresie klasycznym zajmował większość wyspy.
18
W 69 r. p.n.e. Kretę podbili Rzymianie i ustanowili Gortynę jej stolicą. W 395 roku Kreta stała się częścią Cesarstwa Bizantyjskiego. Od IX do II połowy X wieku znalazła się pod arabskim panowaniem, a w 1204 roku zdobyli ją Wenecjanie, którzy rządzili wyspą do podboju osmańskiego w 1669 roku. Następnie doszło do powstania Greków i ogłoszenia niepodległości, ale wkrótce Turcja odzyskała kontrolę nad wyspą. Przez 22 lata w XIX wieku Kreta należała do Egiptu. W 1898 roku stałą się autonomiczną republiką pod protektoratem Imperium Osmańskiego.
19
W 1908 roku Republika Krety ogłosiła niepodległość, nieuznaną międzynarodowo. 13 maja 1913 roku Kreta została włączona do Grecji.
20
Podczas II wojny światowej wyspa była miejscem słynnej bitwy o Kretę w maju 1941 roku. Bitwa pochłonęła ponad 11 tys. żołnierzy i cywilów zabitych bądź rannych. Niemieckie plutony egzekucyjne w tej i późniejszych akcjach dokonywały masowych egzekucji cywilów. Dwóch niemieckich generałów zostało po wojnie osądzonych i straconych za udział w zabiciu 3 tys. mieszkańców wyspy.
21
Głównymi miastami Krety są: Heraklion, Chania, Retimno, Jerapetr, Ajos Nikolaos i Gazi. Heraklion był stolicą Krety od czasów bizantyjskich do 1898 roku. Przez 73 lata stolicą wyspy była Chania, by w 1971 roku Heraklion stał się nią ponownie.
22
Na niewiele ponad 600 tys. mieszkańców wyspy, Kreta przyjmuje ponad 3 mln turystów rocznie. Na potrzeby turystów przeznaczone jest głównie północne wybrzeże wyspy, gdzie dobrze rozwinięta jest infrastruktura, hotele, plaże. Kreta posiada dwa główne lotniska przystosowane do lądowania dużych samolotów pasażerskich. Są to lotniska w Heraklionie i w Chanii.
23
Enklawą tradycyjnego życia na Krecie jest trójkąt pomiędzy górskimi wioskami: Anogia, Zoniana i Aimonas. Mężczyźni w tamtym rejonie wyspy noszą czarne koszule i ciemne chusty na głowach (prawie wszyscy). Taki strój jest symbolem walki o wolność. Górskie regiony Krety zawsze stanowiły punkt zbrojnego oporu przed najeźdźcami.
24
Tajemnicą poliszynela jest, że w tych górskich rejonach Krety, na zboczach gór istnieją plantacje, na których miejscowi uprawiają marihuanę, a z jej sprzedaży czerpią pokaźne zyski. Ponoć na koncie bankowym jednego z pasterzy ujawniono 1,5 mln euro, których niestety nie mógł w żaden sposób udokumentować.
