Ciekawostki o Samos

Leży blisko zachodniego wybrzeża Turcji, od którego oddzielona jest wąską  (1,6 km) cieśniną Mycale, znaną też jako Cieśnina Samos. Razem z leżącą nieopodal wyspą Ikaria (według tradycji nazwę swoją wywodzi od Ikara, syna Dedala z mitologii greckiej, który wierzono, że wpadł do pobliskiego morza), Samos tworzy północny kraniec południowych Sporad (grupa wysp na południowo-wschodnim Morzu Egejskim).

Jej powierzchnia wynosi 476 kilometrów kwadratowych. Ma nieregularny kształt, rozciągnięty w kierunku wschód-zachód. Od przylądka Katavasi na zachodzie do przylądka Gatos na wschodzie, Samos osiąga maksymalną długość ponad 44 kilometry. Szerokość w środkowej części wyspy wynosi 19 kilometrów, a  na północnym i południowym wybrzeżu niecałe 5 kilometrów.

Wyspa liczyła w 2011 roku 32 977 mieszkańców, co czyniło ją dziewiątą pod względem liczby ludności wyspą grecką.

Głównymi łańcuchami górskimi Samos są Ambelos i Kerkis (Kereteas). Masyw Ambelos, który potocznie nazywany jest "Karvounis" jest większym z nich i zajmuje środek wyspy. Najwyższym szczytem na wyspie jest Vigla w paśmie Kerkis, o wysokości 1434 m n.p.m. Znajduje się on na zachodzie wyspy i jest drugą co do wysokości górą na Morzu Egejskim, po Fengari o wysokości 1624 m n.p.m. na Samotraki.

Góra ma białawy kolor, ponieważ zbudowana jest z marmuru. Jest uważana za ostoję wielu roślin i zwierząt, niektóre z nich są zagrożone, dlatego jest częścią sieci obszarów chronionych Natura 2000. Na jej zboczach znajduje się kilka małych klasztorów, a także szereg jaskiń, między innymi Jaskinia Pitagorasa, w której podobno Pitagoras ukrywał się przed tyranem Polikratesem przed udaniem się na wygnanie do Włoch.

Najważniejsze równiny to Karlovasi na północnym zachodzie, Pythagoreio na południowym wschodzie i Marathokampos na południowym zachodzie.

Dużą powierzchnię wyspy pokrywają winnice, w których produkowane jest wino muskatowe. Uprawiane tam winogrona wykorzystywane są od wielu stuleci do produkcji wina (wino z Samos było dobrze znane w starożytności), a także rodzynek i winogron świeżych, które znane są na całym świecie. Na Samos uprawia się winogrona odmiany malvasia, z której wytwarzano słynną małmazję - słodkie, aromatyczne wino o ciemnej barwie.

Małmazja w Polsce ceniona była bardziej niż wina francuskie i reńskie. Największe jej składy znajdowały się we Lwowie, gdzie można było kupić różne jej gatunki (muszkatel, alikant, kocyfał). Szczególnie ceniona była małmazja z Krety, a nazwa tego trunku była synonimem wyjątkowego delikatesu.

Jest miastem portowym, stolicą jednostki regionalnej Samos i gminy Samos Wschodnie. Miasto zostało zbudowane w połowie XVIII wieku jako port Vathy. W XIX wieku stało się centrum administracyjnym wyspy.

Domy w Samos zbudowane są w formie amfiteatralnej, wokół zatoki. Znajduje się tam port z nabrzeżem o długości ponad 150 metrów, dwa stare kościoły: Agios Nikolaos i Agios Spiridon, ratusz, muzeum archeologiczne oraz dwa posagi: Temistoklesa Sofoulisa i wielki posąg lwa na centralnym placu, wzniesiony w 1930 roku dla uczczenia stulecia niepodległości Grecji.

Obfitość lasów na Samos sprawiła, że wyspa była również znana z doskonałego drewna konstrukcyjnego. Kiedyś budowano tam domy z drewna, które kryte były czerwoną dachówką.

W starożytności Samos było ważnym ośrodkiem handlowym i żeglugowym. Wyspie nadawano różne nazwy, m.in. Anthemis, „kwitnąca”; Pitioussa, „Wyspa Sosnowa”; Dryoussa, „Wyspa Dębowa”; Kyparissia, „wyspa cyprysowa”; Phillas, „królestwo liściaste”, a także Partenia, „dziewica” i Partenoaroussa.

Wazony z Samos należały do najbardziej charakterystycznych wyrobów ceramiki jońskiej VI wieku p.n.e.

Stanowisko archeologiczne Kastro Tigani datowane jest na IV w p.n.e. Pierwsi osadnicy zasiedlali żyzne równiny przybrzeżne na południowym wschodzie. Osada Heraion z wczesnej epoki brązu zajmowała powierzchnię około 3,5 hektara i była jedną z największych znanych osad na wschodnim wybrzeżu Morza Egejskiego.

Eupalinos był inżynierem, który na życzenie tyrana podjął się wykopania tunelu przez górę Kastro, w celu zbudowania akweduktu dostarczającego świeżą wodę do stolicy. Było to przedsięwzięcie strategiczne, prowadzone pod ziemią, aby nie zostało wykryte przez wroga.

Tunel Eupalinosa był drugim najwcześniejszym tunelem w historii, który został metodycznie wykopany z obu końców. Ten podwodny akwedukt o długości ponad jednego kilometra jest dziś uważany za jedno z arcydzieł starożytnej inżynierii. Obecnie jest on częścią Pythagoreionu (stanowisko archeologiczne starożytnego miasta Samos), wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Należą do nich: filozof i matematyk Pitagoras, bajkopisarz Ezop, filozofowie Melissus z Samos i Epikur, astronom Arystarch z Samos, któremu historia przypisuje pierwszy zarejestrowany heliocentryczny model Układu Słonecznego oraz historyk Herodot, który przez pewien czas mieszkał na Samos.

Na wyspie istniała szkoła rzeźbiarzy i architektów, do której należał architekt świątyni Hery w Olimpii (najstarsza świątynia w Olimpii i najbardziej szanowana w całej Grecji), Rhoecus oraz wielki rzeźbiarz i wynalazca Teodorus. Przypisuje się im wynalezienie sztuki odlewania posagów z brązu.

Wyspa wówczas na prawie sto lat została niemalże całkowicie opuszczona na skutek piractwa i zarazy. Po tym okresie stopniowo zaczęła się zaludniać i odradzać. W XVII wieku populacja wynosiła około 10 tysięcy osób, dopiero pod konie wieku XVIII, oprócz centralnej części wyspy, gęsto zaludniło się też wybrzeże.

Panowanie osmańskie na wyspie zostało przerwane podczas wojny rosyjsko-tureckiej w latach 1768-1774, kiedy Samos znalazło się pod kontrolą Rosji w latach 1771-1774. W 1913 roku wyspa została połączona z Królestwem Grecji.

Był to okres masowego głodu podczas okupacji Grecji przez państwa Osi podczas II wojny światowej. Miejscowa ludność bardzo ucierpiała w tym okresie, gdy Państwa Osi rozpoczęły politykę grabieży na dużą skalę. Według brytyjskiego historyka Marka Mazowera był to najgorszy głód, jakiego doświadczyli Grecy od czasów starożytnych. W jego wyniku zginęło 2000 mieszkańców Samos, a tysiące kolejnych zostało zmuszonych do ucieczki na Bliski Wschód.

Miejscem o największym skupisku starożytnych pozostałości jest Pythagorio, starożytne miasto Samos ze starożytnymi murami miejskimi i obiektami portowymi, które zostały zbudowane za czasów tyrana Polikratesa. Obecnie stanowią one podstawę nowoczesnego molo. Znajduje się tam też tunel Eupalinosa oraz ruiny miejskiej szkoły hellenistycznej z pozostałościami stadionu i łaźni rzymskich. Niedaleko Pythagorio mieści się Heraion - ważne starożytne sanktuarium poświęcone bogini Herze. Oba obiekty w 1992 roku zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.