Ludzie
Ciekawostki o Stefanie Batorym
Książę siedmiogrodzki i elekcyjny król Polski
Książę Siedmiogrodu Stefan Batory, po ucieczce z Rzeczpospolitej Henryka Walezego, stał się niespodziewanie najsilniejszym pretendentem do tronu polskiego. Mimo oporu magnaterii i wysokich urzędników państwa, szlachta ogłosiła go nowym monarchą. Z racji małżeństwa z Anną Jagiellonką, obraną wcześniej na króla Polski, stał się iure uxoris król Polski. Panował w latach 1575-1586.
1
Stefan Batory był królem Polski w latach 1575 -1586. Był mężem Anny Jagiellonki i iure uxoris królem Polski ("z prawa żony") - terminu takiego używano, gdy małżonek królowej otrzymywał tron z faktu bycia mężem dziedziczki korony. Prawo do tronu tracił zwykle po śmierci żony. Władca iure uxoris był oficjalnie władcą równoprawnym ze swą małżonką.
2
Batory był Węgrem, synem wojewody siedmiogrodzkiego Stefana Batorego i węgierskiej szlachcianki Katarzyny Telegdi. Urodził się 27 września 1533 roku na zamku w Somlyo, znanym również jako Szilagysomlyo (dzisiejsze Simleu Silvaniei).
Jego ojciec, Stefan VIII Batory pochodził ze szlacheckiego węgierskiego rodu Batory z klanu Gutkeled. Ród ten osiągnął znaczące wpływy w Europie Środkowej w późnym średniowieczu, zajmując wysokie stanowiska wojskowe, administracyjne i kościelne w Królestwie Węgier.
Matka, Katarzyna Telegdi była córką podskarbiego korony węgierskiej, Stefana Telegdiego.
Stefan miał co najmniej pięcioro rodzeństwa: dwóch braci i trzy siostry.
3
Bardzo wcześnie został osierocony. Ojciec zmarł w 1534 roku, a więc wkrótce po jego urodzeniu, a matka, gdy miał czternaście lat.
4
Aby zachować swoje dobra dziedziczne, karierę polityczną związał z rodem Habsburgów. W imieniu cesarza Ferdynanda I Habsburga, w 1549 roku wziął udział w ślubie Katarzyny Habsburżanki, córki Ferdynanda I i Anny Jagiellonki (córki króla Czech i Węgier Władysława II Jagiellończyka), z Franciszkiem III Gonzagą, księciem Mantui i markizem Montferratu.
Batory wówczas na krótko pozostał we Włoszech, nauczył się włoskiego i przez kilka miesięcy studiował na Uniwersytecie w Padwie.
5
Po powrocie z Włoch wstąpił do armii Ferdynanda I i brał udział w walkach z Turkami. W jednej z potyczek został schwytany przez Turków, a gdy Ferdynand I odmówił zapłacenia okupu, Batory przyłączył się do strony przeciwnej, wspierając Jana II Zygmunta Zapolyę w jego walce o władzę we wschodnim Królestwie Węgier.
6
W 1556 roku w imieniu szlachty węgierskiej witał powracającą z Polski Izabelę Jagiellonkę jako ponownie królową Węgier (de facto tylko części wschodniej), sprawującą realną władzę w imieniu syna, Jana Zygmunta. W 1562 roku na czele wojsk siedmiogrodzkich uczestniczył w bitwie z wojskami cesarskimi, negocjował porozumienia pokojowe, podejmował się misji dyplomatycznych do Wiednia. Jednak na skutek zmiany orientacji polityki zagranicznej Zapolyi, został przez Austriaków internowany w wiedeńskiej karczmie. Na Węgry powrócił dopiero w 1567 roku.
7
Dzięki poparciu sułtana tureckiego Selima II Stefan Batory został wybrany w 1571 roku księciem Siedmiogrodu. Swoim następcą wyznaczył brata Krzysztofa.
8
14 grudnia 1575 roku Batory został ogłoszony królem Polski. Po ucieczce Henryka Walezego do Francji w 1574 roku, w Polsce zapanowało bezkrólewie na prawie półtora roku. Dopiero w 1575 roku Senat obrał na kolejnego króla Polski cesarza Maksymiliana II Habsburga, który jednak nigdy nie został oficjalnie koronowany. Na wieść o wyborze Maksymiliana, szlachta polska podburzona przez Jana Zamoyskiego, zażądała na tonie Piasta. Wobec takiego argumentu na króla została wybrana córka Zygmunta I Starego, Anna Jagiellonka. Szlachta zdecydowała też o jej zamążpójściu za Stefana Batorego, który tym samym stał się iure uxoris królem Polski. W 1576 roku Batory zaprzysiągł w Meggeszu pacta conventa - m.in zobowiązał się do odebrania ziem zagrabionych Polsce przez Rosję.
9
Gdy książę Siedmiogrodu został królem Polski, za cenę wyższego haraczu płaconego Turkom (25 tys. florenów), uzyskał zgodę na unię personalną polsko-siedmiogrodzką. Mimo iż regentem w Siedmiogrodzie mianował swego brata Krzysztofa, król w Krakowie zorganizował oddzielną kancelarię siedmiogrodzką, aby wszystkie ważniejsze decyzje podejmować osobiście. W późniejszych operacjach wojennych wykorzystywał też żołnierzy siedmiogrodzkich, rekrutowanych głównie spośród Rumunów i Szeklerów.
10
Małżeństwo Stefana Batorego z Anną Jagiellonką było ruchem czysto politycznym. Rok przed koronacją Batorego, kasztelan biecki Stanisław Szafraniec wysunął propozycję mariażu tych dwojga, na co przystały wszystkie województwa. Sam Batory, jeszcze jako książę siedmiogrodzki, podjął walkę o polski tron by nie dopuścić do zdobycia go przez Habsburgów, co pogorszyłoby sytuację podzielonych Węgier.
16 marca 1576 roku przekroczył on granicę Rzeczypospolitej w pobliżu Śniatynia nad Prutem (miasto na Ukrainie), a 1 maja został koronowany dzięki głosom szlachty, jako kontrkandydat Habsburga.
