Ciekawostki o buddyzmie

Jest to system nonteistyczny, który nie afirmuje ani nie neguje istnienia boga.

Buddyzm nie kładzie nacisku na filozoficzne spekulacje, ale na bezpośrednie doświadczenie, które zdobywa się w trakcie różnych praktyk, pozwalających zrozumieć naturę rzeczywistości i umysłu.

Prawdopodobnie był on synem księcia z rodu Śākyów, władcy jednego z państw-miast w północnych Indiach. Jednak jego pochodzenie społeczne i szczegóły z jego życia trudne są do udowodnienia. Niektóre historie dotyczące jego życia mogły zostać wymyślone i później wprowadzone do buddyjskich tekstów.

Wcześniej na Wschodzie na określenie tych praktyk używano nazwy dharma, sasana lub buddahasasana.

Cztery Szlachetne Prawdy powstały w wyniku doświadczenia przez Buddę Siddhartha Gautama "Przebudzenia" (Oświecenia). Przebudzenie realizuje się po długotrwałej praktyce medytacyjnej, albo nagle. "Przebudzony" to w sanskrycie "buddha" i takie imię obrał Gautama, kiedy rozpoczął głoszenie swoich nauk.

Nie zostawił po sobie żadnych bezpośrednich przekazów, całą swoją wiedzę przekazał uczniom, którzy po jego śmierci ją spisali lub przekazywana była ustnie.

Swoje nauki głosił przemierzając północne Indie. Najpierw przekazywał głównie nauki Therawady (najdłużej istniejąca szkoła buddyjska spośród wczesnych szkół buddyjskich, a jej nauczyciele wywodzili swą naukę bezpośrednio od Buddy), które służyły uwalnianiu się z własnego cierpienia. Na nich opierają się nauczania Wielkiej Drogi, które podkreślają znaczenie mądrości i współczucia, pozwalające pomagać sobie i innym. Na końcu Budda przekazał nauki Wadżrajany (związane z praktyką tantr), które służyły rozpoznaniu natury umysłu.

W XI i XII w. buddyzm Therawady (tzw. buddyzm południowy) znany był w krajach Azji południowo-wschodniej ( Sri Lanka, Tajlandia, Birma, Wietnam, Indonezja Kambodża, Laos, Bali). Natomiast buddyzm Mahajany i Wadżrajany (tzw. buddyzm północny) pojawił się w Chinach, Japonii, części Wietnamu, Korei, w Tybecie, a na początku XVI wieku, także w Mongolii.

Związane to było z islamską agresja na Indie. Do 1100 roku buddyzm został całkowicie wyeliminowany z Kaszmiru. Nauczyciele i praktykujący uciekali m.in. do Tybetu i do tych krajów, które otworzyły się na buddyzm. W ciągu stu lat muzułmanie opanowali Indie, ale nauki buddyjskie przetrwały w innych krajach, a książki palone przez wyznawców islamu zostały przetłumaczone na inne języki w krajach azjatyckich.

Nauki buddyjskie rozprzestrzeniały się dzięki kupcom przemieszczającym się po różnych krajach, a buddyjski uniwersytet w Nalandzie stał się ośrodkiem życia umysłowego Indii na wiele stuleci. Nauki buddyzmu często wspierane były przez władców danych krajów, jak np. cesarzy chińskich.

Pisma buddyjskie zostały skodyfikowane, co miało ogromny wpływ na szerzenie się tych nauk poza Indiami i stanowiło podstawę dla studiów filozofii buddyjskiej.

Zdarzało się, że pod wpływem studiów nad tymi tekstami wielu Europejczyków porzucało swoją religię i przechodziło na buddyzm i w ten sposób powstały pierwsze wspólnoty buddyjskie w Europie.

Wraz z wypędzeniem lamów (duchowy nauczyciel w buddyzmie tybetańskim) z Tybetu przez Chińczyków, nauki buddyjskie przedostały się na Zachód. W zachodnim społeczeństwie w latach 60. nastąpiły zmiany w sposobie myślenia, postrzeganiu świata, rozpoczęły się poszukiwania sensu i treści życia. Buddyzm odpowiadał na wiele pytań zadawanych wówczas przez ludzi zachodniej kultury, co spowodowało, że tysiące ludzi w XX wieku zaczęło praktykować buddyzm i dołączać do buddyjskich wspólnot.

Obecnie największe duchowe otwarcie na nauki buddyjskie ma miejsce w zachodniej części świata - w Azji zainteresowanie buddyzmem zmniejsza się, zwłaszcza po zniszczeniu kultury Tybetu przez chińską inwazję w latach 50. i 60.

Podstawowe założenia buddyzmu opierają się na Czterech Szlachetnych Prawdach, które zostały sformułowane przez Buddę Śakjamuniego podczas pierwszego kazania dla pięciu Ascetów w Parku Gazeli, w Sarnath (jedno z czterech najświętszych miejsc buddyzmu) i są akceptowane przez wszystkie tradycje buddyjskie. Kazanie to nosi nazwę "Kazania o Wprawieniu w Ruch Koła Dharmy.

Są one postrzegane w buddyzmie jako głęboka analiza psychologiczna rzeczywistości i metodologia postępowania, a nie filozofia. Budda mówił do swoich mnichów, że Prawdy te są rzeczywiste, precyzyjne, dlatego nazywają się szlachetnymi.

• Pierwsza Szlachetna Prawda o Cierpieniu - mówi o pięciu skupiskach istnienia związanych z przywiązaniem do cierpienia
• Druga Szlachetna Prawda o Przyczynie Cierpienia - mówi, że przyczyną cierpienia jest pragnienie
• Trzecia Szlachetna Prawda o Ustaniu Cierpienia - ustanie cierpienia to całkowite zaniknięcie i ustanie, wyrzeczenie się, zaniechanie, wyzwolenie, porzucenie pragnienia
• Czwarta Szlachetna Prawda o Ścieżce Prowadzącej do Ustania Cierpienia - drogą do niej jest Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka

Zgodnie z Czwartą Szlachetną Prawdą ścieżka prowadzi do wyzwolenia, spokoju, wygaśnięcia cierpienia (dukkha), do bezpośredniej wiedzy, do oświecenia, do nirwany (określenie bardzo zaawansowanego poziomu urzeczywistnienia). Prowadzi ona do wyplenienia pożądań, awersji i iluzji. Składa się z ośmiu części.

• Słuszny pogląd - zrozumienie prawa przyczyny i skutku, nietrwałości, pragnienie uwolnienia wszystkich istot od cierpienia
• Słuszne myślenie (postanowienie) - wykorzenienie żądzy i nieżyczliwości, postanowienie wyrzeczenia się złej woli i odstąpienie od wyrządzania wszelkiej krzywdy
• Słuszne słowo (mowa) - wstrzymanie się od kłamstwa i obmowy, używanie mowy w celu przynoszenia pożytku innym
• Słuszny czyn - polega na przestrzeganiu Pięciu Wskazań (nie odbierać sobie życia, nie brać tego co nie dane, dobrze prowadzić życie seksualne, nie używać złej mowy, nie odurzać się napojami i narkotykami, które prowadzą do nieuważności, powstrzymywać się od jedzenia po południu, nie stosować kosmetyków upiększających oraz nie sypiać w wysokich i luksusowych łożach)
• Słuszne zarobkowanie - prawy sposób zarabiania na życie, aby nie łamać przykazań i nie przynosić szkody innym (handel bronią, żywymi istotami, narkotykami, truciznami), ale też powstrzymywanie się od rybołówstwa, rzeźnictwa, wojskowości, fałszu, zdrady, przepowiadania przyszłości, oszustwa, wykorzystywania
• Słuszne dążenie (wysiłek) - dążenie do oświecenia
• Słuszne skupienie - zachowanie uważności we wszystkim, co się przedsięwzięło
• Słuszna medytacja - dążenie do stanów, w których zanika "ego"

Mnisi nie mogą dotykać kobiety. Aby utrzymać ciało i umysł w czystości, mnisi uczą się szanować wszystkie kobiety i traktować kobiety starsze jak matki, rówieśniczki jak siostry, a kobiety młodsze jak córki. Oprócz tego mnisi nie korzystają z pieniędzy ("złota i srebra") i przestrzegają szeregu reguł etycznego zachowania. Nie kładą się późno spać, gdyż prowadzi to do cierpienia.

Oznacza to, że wszystkie zjawiska pozbawione są trwałej "istoty", że istnieją we wzajemnej współzależności, a nigdy niezależnie od warunków.

"Przebudzenie", "Oświecenie", to zrozumienie, przebudzenie się ze snu, ignorancji i doświadczenie Trzech Cech Istnienia: nietrwałości, bolesności i braku niezmiennego "ja". Buddyści wierzą, że po osiągnięciu stanu bodhi, istota uwalnia się z sansary, czyli nieustannego cyklu narodzin i śmierci - przebudzenie oznacza tu uwolnienie się od cierpienia.

Do osiągnięcia bodhi prowadzi rozwinięcie pełnej doskonałości, umiejętne stosowanie 37 czynników wyzwolenia, zwanych "Skrzydłami ku Oświeceniu". Składają się na nie:

• cztery podstawy uważności
• cztery rodzaje właściwego wysiłku
• cztery podstawy sukcesu
• pięć duchowych zdolności
• pięć duchowych mocy
• siedem czynników Przebudzenia

Wszystkie tradycje buddyjskie uznają trzy rodzaje Przebudzenia:

• Samo W Pełni Przebudzenie - "Doskonałe Samoprzebudzenie"
• Przebudzenie Ucznia - "Przebudzenie Przez Słuchanie"
• Milczące Przebudzenie - "Osobiste Oświecenie"

Jest to stan wyzwolenia od cyklu narodzin i śmierci czyli sansary. Osoba, która osiągnęła stan nirwany, ma być wyzwolona od cierpienia i jego przyczyn, ponieważ usunęła niewiedzę, będącą źródłem cierpienia, a po jej śmierci nie dochodzi do kolejnego wcielenia.

Po każdym kolejnym wcieleniu następne jest wybierane w zależności od nagromadzonej karmy (przyczyna rozumiana w sensie prawa przyczyny i skutku). Wyzwolenie z sansary następuje dzięki kroczeniu szlachetną ośmioraką ścieżką, która prowadzi do nirwany.

Są to: bogowie, tytani, ludzie, zwierzęta, głodne duchy i piekło. Pierwsze trzy są krainami szczęśliwych narodzin, trzy pozostałe - nieszczęśliwych narodzin. Krainy te przedstawiane są na kole życia, szczęśliwe u góry, nieszczęśliwe, na dole koła.

Buddyści przyjmują, że nie ma nic niezmiennego, co mogłoby przechodzić do następnego życia. Nie ma żadnego wiecznego osobowego "ja", duszy, "atmana" (duszy rozumianej jako indywidualna jaźń). Karma z poprzedniego życia może mieć jednak wpływ na następne, zgodnie z prawem przyczyny i skutku.

Pustość oznacza brak własnej natury zjawisk. Zjawiska nie posiadające własnej esencji przejawiają się, gdyż są zależne od wielu czynników. Istnieją w sposób zależny, nie posiadają realnego bytu. Nietrwałość ta dotyczy również istot żywych, które także nie posiadają swojej substancji (duszy).

Według buddyzmu człowiek składa się z pięciu skupisk, które rozpadają się przy śmierci fizycznego ciała. Oprócz tych pięciu skupisk istnieje umysł ("czysta świadomość"), który jako jedyny nie ulega unicestwieniu.

Ludzie według nich są uwikłani przez swoje namiętności i cierpienia w świat złudzeń (maja) i przez to nie dostrzegają prawdy. Gdyby do niej dotarli, nie doznawaliby cierpienia, gdyż wszelkie psychiczne cierpienie jest efektem niewłaściwego widzenia świata. W świecie złudzeń brak jest trwałego szczęścia, gdyż każdy pozytyw obarczony jest negatywem (narodziny - śmierć, miłość - strach przed jej utratą, przyjemność - uzależnienie itd.) Aby żyć naprawdę trzeba zobaczyć rzeczy takimi, jakimi są.

Tymi klejnotami są: 

• Budda - odnosi się to zarówno do postaci historycznej Buddy, jak i do ideału buddy. Przyjęcie tego schronienia oznacza wiarę w Oświecenie osiągnięte przez Buddę, zaufanie do jego nauk oraz motywację do osiągnięcia podobnego doświadczenia. Budda oznacza doskonałą mądrość i widzi rzeczywistość taką, jaka ona jest
• Dharma - nauki Buddy prowadzące do ustania cierpienia
• Sangha - zgromadzenie mnichów i mniszek, stojące na straży nauk Buddy i dające przykłady na ich prawdziwość - sa to wszyscy praktykujący Dharmę

Mają one charakter dobrowolnego zobowiązania i według słów Buddy, dobrze jest ich przestrzegać, jednak nikomu nie mogą być narzucone.

Głównym środkiem służącym temu jest medytacja, która ma dać wgląd w działanie umysłu i możliwość rozwoju koncentracji, jasności umysłu i pozytywnych uczuć. Dzięki medytacji człowiek może uzyskać wgląd w naturę świata, może dostrzec pustość wszelkich zjawisk oraz brak własnego "ja". Dzięki temu może pozbyć się pragnień i przywiązań.

Budda głosił, że wyzwolenia należy szukać wewnątrz siebie i że on sam poprzez medytację osiągnął Oświecenie. W buddyzmie istnieją dwa główne rodzaje medytacji: medytacja spokoju (samatha) i medytacja wglądu (vipassana).

Sztuka ta obejmuje rzeźby, posągi, płaskorzeźby, malarstwo, mandale (symboliczne diagramy), architekturę (stupy, klasztory, wykute w skale jaskinie), a jej częstymi tematami są sceny z życia Buddy. Rzeźby, posągi lub obrazy przedstawiające Buddę noszą w sanskrycie nazwę buddharupa. Maja one nie tyle upamiętniać historyczną postać, co przypominać o drzemiącym w ludziach potencjale do osiągnięcia Oświecenia, a także napawać oglądającego spokojem, inspirować go do osiągnięcia szczęścia.

Statuetki Buddy przedstawiają go w różnych pozycjach zwanych mundra, jednak najczęściej spotykana jest pozycja lotosu, symbolizująca idealną równowagę myśli.

Kolejnym zabytkiem jest kolumna Aśoki w Lumbini z 249 r. p.n.e. Jednym z pierwszych dzieł sztuki buddyjskiej były stupy, w których miały być przetrzymywane relikwie Buddy.