Ciekawostki o Pałacu Branickich w Białymstoku

Określany jest on mianem "Wersalu Podlasia", "Wersalu Północy" czy "Polskiego Wersalu".

Po jego śmierci, żona Raczkowicza, Katarzyna Wołłowiczówna wniosła dwór do majątku swojego drugiego męża, Piotra Wiesiołowskiego, który postanowił rozbudować istniejący dwór.

Zleceniodawcą budowy był marszałek litewski, Piotr Wiesiołowski Młodszy herbu Ogończyk, a architektem Hiob Bretfus - polski inżynier wojskowy i architekt pochodzenia holenderskiego, nadworny architekt Zygmunta I Starego.

Posiadał dwie kondygnacje, a dostępu do niego broniła fosa i umocnienia ziemne.

Przed swoją bezpotomną śmiercią w 1637 roku, swoje dobra zapisał skarbowi Rzeczypospolitej. Wdowa po Krzysztofie otrzymała w zamku dożywocie.

W okresie potopu szwedzkiego w zamku przebywała chorągiew litewska podległa Januszowi Radziwiłłowi.

On zaś przekazał je swojej córce Katarzynie Aleksandrze, która dobra te wniosła w posagu do małżeństwa z Janem Klemensem Branickim (1624-1673), marszałkiem nadwornym koronnym.

Od tego czasu zamek stał się siedzibą rodu Branickich herbu Gryf.

Wywodzili się z Branic, dawnej miejscowości pod Krakowem, obecnie w jego granicach. Przez kilka stuleci Braniccy piastowali wysokie urzędy państwowe.

Ostatnim i najbardziej znanym członkiem rodziny był hetman wielki koronny Jan Klemens Branicki (1689-1771), jeden z najbardziej wpływowych ludzi w XVIII-wiecznej Polsce i jeden z największych polskich magnatów, właściciel 12 miast, 257 wsi i 17 pałaców (w tym także pałacu w Białymstoku).

Dzieła tego podjął się pochodzący z Utrechtu inżynier, Tylman z Gameren, który wcześniej wsławił się m.in. budową pałacu Krasińskich w Warszawie i rezydencji prymasa Michała Radziejowskiego w Nieborowie.

Przebudowa zamku odbywała się w latach 1691-1697. Zmieniło się całe oblicze zamku; jedna z baszt została wykorzystana jako klatka schodowa, w drugiej baszcie usytuowano komnaty.

W czasie kolejnej przebudowy podwyższono boczne oficyny, postawiono jońską kolumnadę oraz wiele rzeźb. Pozostałością pierwotnego zamku, jego funkcji obronnej, były jedynie zarysy bastionu nieopodal stawu.

Fundatorem kościoła farnego w Białymstoku był Piotr Wiesiołowski. Kościół ten również przystosowany był do obrony. Piotr Wiesiołowski w swoim życiu ufundował wiele kościołów, jednym z nich jest kościół św. Anny w Starej Kamiennej na Podlasiu. Jest to budowla z 1610 roku i jest to najstarsza zachowana do dnia dzisiejszego budowla drewniana na Podlasiu.

Tym razem pracami kierował saski architekt rokokowy, Jan Zygmunt Deybel. Dodano wówczas jedną kondygnację, tympanon od strony fasady i hełmy na wieżach z czasów Tylmana z Gameren. 

Na wzór francuski zbudowano boczne skrzydła, aby objąć podkową dziedziniec, na który prowadziła brama zbudowana w 1758 roku przez architekta barokowego, Jana Henryka Klemma. Z inicjatywy Jana Zygmunta Deybela powstała też elewacja od strony dziedzińca.

Po śmierci Deybela prace przy przebudowie pałacu prowadził Jakub Fontana - architekt włoskiego pochodzenia, przedstawiciel baroku i klasycyzmu, nadworny architekt królów Polski. On ukształtował ostateczną bryłę pałacu, westybul, rokokowe wnętrza, a w 1754 roku klatkę schodową z rzeźbami Jana Chryzostoma Redlera "Rotator" i dwoma altanami.