Geografia
Ciekawostki o Morzu Kaspijskim
Morze, które jest największym jeziorem świata
Przed milionami lat Morze Kaspijskie było częścią nieistniejącego już w Europie akwenu stanowiącego północną część oceanu Tetydy. Przewrotnie nazywane morzem, faktycznie jest jeziorem, największym jeziorem na świecie, o powierzchni większej niż powierzchnia Polski. Otoczone pięcioma państwami pełni dużą rolę w ich gospodarce, odgrywa również istotne znaczenie w turystyce tych państw. Ogromnym problemem jest jednak fakt, że największe jezioro świata powoli wyparowuje. Naukowcy oszacowali, że poziom wody zmniejsza się w nim o 7 cm każdego roku, co jest wynikiem globalnego wzrostu temperatury wywołanego zmianami klimatycznymi. Jeżeli ten trend się utrzyma, to ubytek wody może zagrażać faunie i florze Morza Kaspijskiego.
1
Morze Kaspijskie jest pozostałością dawnego, znacznie większego zbiornika wodnego. W późnej jurze, na terenie Europy Środkowej, południowo-wschodniej i na obszarach sięgających w głąb Azji Środkowej istniało morze - Paratetyda - zwane też Morzem Sarmackim. Stanowiło ono północną część Oceanu Tetydy - prehistorycznego oceanu. Paratetyda wyodrębniła się na skutek zmniejszającego się połączenia z południową częścią Tetydy (Morze Śródziemne). W skład Paratetydy wchodziło m.in. Morze Kaspijskie, Morze Czarne, Morze Aralskie. Na przestrzeni dziejów akweny te zostały oddzielone od siebie.
2
Przeważająca część Morza Kaspijskiego znajduje się w Azji, a tylko jego północna część w Europie.
3
Otoczone jest pięcioma państwami: Kazachstanem, Rosją, Turkmenistanem, Iranem i Azerbejdżanem.
4
Jest największym jeziorem na świecie, jego powierzchnia wynosi około 370 tys. km2. Powierzchnia jeziora zmienia się na skutek wahań poziomu wody.
5
Powierzchnia Jeziora Kaspijskiego jest większa od powierzchni Polski (312 679 km2).
6
Maksymalna głębokość morza wynosi 1025 m. Średnia głębokość w północnej części wynosi 5-6 m, w części środkowej 190 m, a w południowej przekracza 1000 m.
7
Jezioro Kaspijskie jest jeziorem słonym. Zasolenie jest zróżnicowane w zależności od obszaru. Północna część, w zasadzie słodkowodna, przechodzi w słoną - w części środkowej i południowej (10-12 promili) - aż do bardzo słonej, o zasoleniu nawet 300 promili, w zamkniętej zatoce Kara-Bogaz-Goł.
8
Powierzchnia wysp Morza Kaspijskiego wynosi około 2 tys. km2. Do największych z nich należą:
- Wyspy Focze, które są archipelagiem pięciu nizinnych wysp, położonych w północno-wschodniej części Morza Kaspijskiego u wybrzeży Kazachstanu. Ich powierzchnia wynosi około 130 km2. Wyspy te uznawane są za ważne dla ochrony populacji ptaków. Podczas przelotów spotykany jest tu perkoz rdzawoszyi, a rybitwy czubate gniazdują na wyspach,
- Czeczeń - o powierzchni około 55 km2, należąca do Rosji,
- Ogurjaly - wyspa w południowo-wschodniej części Morza Kaspijskiego, należąca do Turkmenistanu. Zajmuje powierzchnię około 45 km2,
- Baki arxipelaqi - grupa wysp w pobliżu Baku w Azerbejdżanie.
9
Morze Kaspijskie jest akwenem bezodpływowym. Wpływa do niego kilka rzek, m.in. potężna Wołga, Kura, Ural, ale żadna z niego nie wypływa.
10
Położone jest w depresji 28 m poniżej poziomu oceanów.
11
Wielkim bogactwem Morza Kaspijskiego jest ropa naftowa, którą w tych rejonach odkrył już 700 lat temu Marco Polo. Dzięki ropie naftowej rejony te przeżywały najlepszy okres. Inwestorzy chętnie inwestowali tu swoje pieniądze, powstawały wspaniałe rezydencje (Baku) i bulwary. W wydobycie kaspijskiej ropy zaangażowani byli nawet Rothschildowie. Niestety rewolucja w 1917 roku położyła temu kres, a reszty dokonał okres komunistycznego marazmu. Szacuje się, że w rejonie Morza Kaspijskiego znajduje się ponad 60 mld ton ropy naftowej, tj. dwa razy więcej niż posiada Arabia Saudyjska.
12
Morze Kaspijskie jest miejscem, z którego wywodzi się wiele rzadkich gatunków zwierząt. Jednym z nich jest tygrys kaspijski (podgatunek tygrysa azjatyckiego). Niestety jest to gatunek wymarły, ostatniego osobnika zaobserwowano w latach 70. XX w. Posiadał on wiele siedlisk, ale ulubionym była zalewowa strefa rzeki, zwana "tugai", która też już nie istnieje. Innym gatunkiem był rak błotny, którego unicestwiła ekspansja raka pręgowatego.
13
To największe na świecie jezioro obfituje też w wiele gatunków roślin. Jedną z nich jest aldrowanda pęcherzykowata należąca do rodziny rosiczkowatych. Jest to roślina mięsożerna, odżywiająca się zooplanktonem, larwami komarów i mikroskopijnym narybkiem. Inną rośliną wywodzącą się z tamtych rejonów jest lotos, bylina wodna przypominająca grzybienie.
14
Morze Kaspijskie jest miejscem życia jesiotrów, których ikra ceniona jest na świecie jako jeden z najlepszych rodzajów kawioru. Jesiotry żyją w wodach kaspijskich od 200 mln lat. Jednak ostatnio populacja jesiotra kaspijskiego jest zagrożona ze względu na przełowienie i zanieczyszczenie środowiska. Organizacje ekologiczne starają się o wprowadzenie zakazu łowienia jesiotra, do czasu odbudowania populacji.
15
W czasie zimowych mrozów powierzchnia Morza Kaspijskiego pokryta jest grubą taflą lodu. Wykorzystuje się ją wówczas jako alternatywną trasę transportową.
16
Morze Kaspijskie połączone jest kanałami z innymi zbiornikami wodnymi. Kanał Wołga - Don łączy Morze Kaspijskie z Morzem Azowskim, Kanał Wołżańsko - Bałtycki - z Bałtykiem, a Kanał Białomorsko - Bałtycki z Morzem Białym.
17
Morze Kaspijskie posiada jeszcze tysiące kilometrów linii brzegowej nie skażonej cywilizacją i ingerencją człowieka. Woda w tych rejonach jest czysta, ma lazurową barwę, a na brzegach jeziora w Turkmenii łatwiej spotkać wielbłąda niż człowieka.
