Miasta
Ciekawostki o Helu
Najbardziej morskie miasto Polski
Hel jest znanym i lubianym ośrodkiem turystycznym i kąpieliskiem nadmorskim. Jest najbardziej morskim miastem polskim - z trzech stron oblewają go wody Morza Bałtyckiego i tylko na niewielkim odcinku graniczy z Juratą. Jest miastem o długiej historii, a jego dzieje toczyły się torem wytyczonym przez jego nadmorskie położenie i specyfikę gospodarczą.
1
Miasto usytuowane jest na cyplu Półwyspu Helskiego, w odległości 33 km od lądu stałego. Z trzech stron otoczone jest wodami
Bałtyku, jedynie od północnego zachodu, na długości 0,9 km sąsiaduje z Juratą.
2
Hel jest ośrodkiem turystycznym i kąpieliskiem nadmorskim w województwie pomorskim, w powiecie puckim. Jest ośrodkiem rybołówstwa, a także portem morskim posiadającym przystań rybacką, jachtową i żeglugi pasażerskiej. W mieście znajduje się też garnizon Marynarki Wojennej z portem wojennym.
3
Powierzchnia miasta wynosi zaledwie 21, 72 km2. W 2017 roku mieszkało tam 3373 osób, co daje gęstość zaludnienia wynoszącą 155,4 os./km2. Średni wiek mieszkańców wynosi 42,2 lat. 50,1% liczby mieszkańców stanowią kobiety, a 49,9 % mężczyźni.
4
Pochodzenie nazwy miasta nie zostało dotąd jednoznacznie wyjaśnione. W języku staropolskim nazwa Hel oznacza "wydmę, pustkowie, cypel". Część badaczy wskazuje na jej źródło w językach germańskich. Już w XVII w. na holenderskiej mapie widniał półwysep Heel, nazwany tak prawdopodobnie przez żeglarzy - kupców, którzy tym szlakiem płynęli do Prus ( w języku duńskim nazwa ta mogła oznaczać obcas buta). Według innej teorii nazwa wywodzi się od nordyckiej bogini zaświatów Hel, bądź od starogermańskiego określenia piekła (heel, kraj bogini Hel), kojarzonego w germańskiej mitologii z zimnem.
5
Dzieje miasta są bardzo stare, pierwsze wzmianki o grodzie pochodzą z IX wieku. Wzmianki dotyczą grodu (IX-XIII w.), który był ważnym ośrodkiem handlu śledziem.
6
Szybki rozwój osady nastąpił w XII wieku, głównie dzięki rybołówstwu, za sprawą morza bogatego w śledzie. Prawa miejskie Stary Hel otrzymał w 1260 roku. Był już wtedy znacznym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym, posiadającym ratusz z zegarem mechanicznym, co świadczyło o jego zamożności. W najlepszym okresie rozwoju miasto liczyło 1,2 tys. mieszkańców, a na zabudowę składało się około 180 domów. Poza ratuszem Stary Hel posiadał kościół pw. NMP, szpital Bożego Ciała i więzienie. Swoje bazy posiadali tu piraci, którzy napadali statki płynące do
Gdańska.
7
W 1396 roku w mieście stacjonowała krzyżacka flota licząca 84 okręty. Szykowała się ona do wyprawy karnej przeciwko Braciom Witalijskim -Witalijczykom. Byli to piraci działający na Morzu Bałtyckim na przełomie XIV i XV wieku. Początkowo prowadzili oni w rejonie bałtyckim działalność kaperską w służbie europejskich władz, z czasem zrezygnowali z listów kaperskich (dawane kapitanom okrętów morskich upoważnienie do ścigania, zatapiania bądź konfiskowania statków nieprzyjacielskich, co dawało piratom m.in. ochronę prawną) i zajęli się pospolitym piractwem, stając się postrachem Morza Bałtyckiego. Ponieważ dzielili się swoimi zdobyczami z ubogą ludnością, posiadali opinię "dobrych rozbójników".
8
Gdy ławice śledzi przeniosły się w inne rejony Bałtyku, Stary Hel zaczął podupadać - nastapiło to pod koniec średniowiecza. Gdańscy kupcy wykupywali usługi helskich rybaków na nieuczciwych zasadach, a Kazimierz IV Jagiellończyk oddał Hel pod zwierzchność Gdańska. Spowodowało to nałóżenie na Stary Hel licznych danin i podatków. Zaczęła też emigrować ludność z miasta, a w pobliżu Starego Helu powstała nowa osada (nazywana Nowy Hel), która rozwinęła się we współczesny Hel. Jeszcze w XV w. istniała równowaga między tymi ośrodkami.
9
W Wielkanoc 1572 roku w Starym Helu wybuchł pożar wywołany prawdopodobnie przez żołnierzy szwedzkich, który przyspieszył upadek miasta. Ocalały nieliczne budynki, m.in. kościół, którego mury wizytował w 1702 roku biskup Stanisław Szembek - arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski od 1706 roku. Wktótce jednak kościół rozebrano, a uzyskany z rozbiórki materiał wykorzystano przy rozbudowie kościoła luterańskiego w Nowym Helu.
10
Upadek Starego Helu przyspieszyło także morze, które podmywało budynki, w wyniku czego zmieniła się również linia brzegowa Mierzei Helskiej - obecnie jest cofnięta o 200-500 m w stosunku do stanu z XV wieku. Na mapach z XVII w. figuruje zarówno Stary jak i Nowy Hel, ale już na początku XVIII w. Stary Hel był już tylko ruiną, którą z czasem pochłonął Bałtyk. Jedynymi śladami po Starym Helu były okresowo wyławiane kości pochodzące z zatopionego cmentarza.
