Hel jest znanym i lubianym ośrodkiem turystycznym i kąpieliskiem nadmorskim. Jest najbardziej morskim miastem polskim - z trzech stron oblewają go wody Morza Bałtyckiego i tylko na niewielkim odcinku graniczy z Juratą. Jest miastem o długiej historii, a jego dzieje toczyły się torem wytyczonym przez jego nadmorskie położenie i specyfikę gospodarczą.
1
Miasto usytuowane jest na cyplu Półwyspu Helskiego, w odległości 33 km od lądu stałego.
Z trzech stron otoczone jest wodami Bałtyku, jedynie od północnego zachodu, na długości 0,9 km sąsiaduje z Juratą.
2
Hel jest ośrodkiem turystycznym i kąpieliskiem nadmorskim w województwie pomorskim, w powiecie puckim.
Jest ośrodkiem rybołówstwa, a także portem morskim posiadającym przystań rybacką, jachtową i żeglugi pasażerskiej. W mieście znajduje się też garnizon Marynarki Wojennej z portem wojennym.
3
Powierzchnia miasta wynosi zaledwie 21, 72 km2.
W 2017 roku mieszkało tam 3373 osób, co daje gęstość zaludnienia wynoszącą 155,4 os./km2. Średni wiek mieszkańców wynosi 42,2 lat. 50,1% liczby mieszkańców stanowią kobiety, a 49,9 % mężczyźni.
4
Pochodzenie nazwy miasta nie zostało dotąd jednoznacznie wyjaśnione.
W języku staropolskim nazwa Hel oznacza "wydmę, pustkowie, cypel". Część badaczy wskazuje na jej źródło w językach germańskich. Już w XVII w. na holenderskiej mapie widniał półwysep Heel, nazwany tak prawdopodobnie przez żeglarzy - kupców, którzy tym szlakiem płynęli do Prus ( w języku duńskim nazwa ta mogła oznaczać obcas buta). Według innej teorii nazwa wywodzi się od nordyckiej bogini zaświatów Hel, bądź od starogermańskiego określenia piekła (heel, kraj bogini Hel), kojarzonego w germańskiej mitologii z zimnem.
5
Dzieje miasta są bardzo stare, pierwsze wzmianki o grodzie pochodzą z IX wieku.
Wzmianki dotyczą grodu (IX-XIII w.), który był ważnym ośrodkiem handlu śledziem.
6
Szybki rozwój osady nastąpił w XII wieku, głównie dzięki rybołówstwu, za sprawą morza bogatego w śledzie.
Prawa miejskie Stary Hel otrzymał w 1260 roku. Był już wtedy znacznym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym, posiadającym ratusz z zegarem mechanicznym, co świadczyło o jego zamożności. W najlepszym okresie rozwoju miasto liczyło 1,2 tys. mieszkańców, a na zabudowę składało się około 180 domów. Poza ratuszem Stary Hel posiadał kościół pw. NMP, szpital Bożego Ciała i więzienie. Swoje bazy posiadali tu piraci, którzy napadali statki płynące do Gdańska.
7
W 1396 roku w mieście stacjonowała krzyżacka flota licząca 84 okręty.
Szykowała się ona do wyprawy karnej przeciwko Braciom Witalijskim -Witalijczykom. Byli to piraci działający na Morzu Bałtyckim na przełomie XIV i XV wieku. Początkowo prowadzili oni w rejonie bałtyckim działalność kaperską w służbie europejskich władz, z czasem zrezygnowali z listów kaperskich (dawane kapitanom okrętów morskich upoważnienie do ścigania, zatapiania bądź konfiskowania statków nieprzyjacielskich, co dawało piratom m.in. ochronę prawną) i zajęli się pospolitym piractwem, stając się postrachem Morza Bałtyckiego. Ponieważ dzielili się swoimi zdobyczami z ubogą ludnością, posiadali opinię "dobrych rozbójników".
8
Gdy ławice śledzi przeniosły się w inne rejony Bałtyku, Stary Hel zaczął podupadać - nastapiło to pod koniec średniowiecza.
Gdańscy kupcy wykupywali usługi helskich rybaków na nieuczciwych zasadach, a Kazimierz IV Jagiellończyk oddał Hel pod zwierzchność Gdańska. Spowodowało to nałóżenie na Stary Hel licznych danin i podatków. Zaczęła też emigrować ludność z miasta, a w pobliżu Starego Helu powstała nowa osada (nazywana Nowy Hel), która rozwinęła się we współczesny Hel. Jeszcze w XV w. istniała równowaga między tymi ośrodkami.
9
W Wielkanoc 1572 roku w Starym Helu wybuchł pożar wywołany prawdopodobnie przez żołnierzy szwedzkich, który przyspieszył upadek miasta.
Ocalały nieliczne budynki, m.in. kościół, którego mury wizytował w 1702 roku biskup Stanisław Szembek - arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski od 1706 roku. Wktótce jednak kościół rozebrano, a uzyskany z rozbiórki materiał wykorzystano przy rozbudowie kościoła luterańskiego w Nowym Helu.
10
Upadek Starego Helu przyspieszyło także morze, które podmywało budynki, w wyniku czego zmieniła się również linia brzegowa Mierzei Helskiej - obecnie jest cofnięta o 200-500 m w stosunku do stanu z XV wieku.
Na mapach z XVII w. figuruje zarówno Stary jak i Nowy Hel, ale już na początku XVIII w. Stary Hel był już tylko ruiną, którą z czasem pochłonął Bałtyk. Jedynymi śladami po Starym Helu były okresowo wyławiane kości pochodzące z zatopionego cmentarza.
11
Mieszkańcy tamtych rejonów utrzymywali, że jeszcze na początku XX wieku na Helu znajdowały się drogowskazy wskazujące zatopione miasto.
Według legendy, miasto zostało zniszczone podczas burzy przez wielkie fale i trzęsienie ziemi, z powodu pychy mieszkańców, a wiele lat po kataklizmie spod wody słychać było dźwięk dzwonów zatopionego miasta.
12
Pod koniec dwudziestolecia międzywojennego, podczas budowy portu wojennego w Helu, w odległości kilkuset metrów od portu rybackiego, na głębokości 2-3 metrów, odkryto ruiny Starego Helu.
Ruiny zostały wstępnie przebadane przez archeologów z Torunia, ale ponieważ priorytetem była budowa portu, więc zostały one zasypane. Obecnie, z uwagi na położenie ruin na terenach wojskowych, prace archeologiczne też nie są możliwe.
13
Po sześciuset latach, w 1872 roku Hel stracił prawa miejskie, które zostały mu odebrane przez rząd nowo utworzonego państwa niemieckiego.
Dopiero gdy w Helu wybudowano w 1893 roku port rybacki, upadek tej miejscowości został przyhamowany. W porcie zatrzymywały się statki rybackie, a miejscowość stała się miejscem weekendowym dla mieszkańców Gdańska i Sopotu. W 1896 roku Hel otrzymał status nadmorskiego uzdrowiska.
14
Na początku XX wieku, liczba mieszkańców Helu wynosiła niewiele ponad 600 osób, wśród których przewagę (93,2%) stanowili Niemcy.
Mimo przewagi ludności niemieckojęzycznej, w wyniku taktatu wersalskiego, Hel znalazł się w granicach Polski. Dzięki swojemu strategicznemu położeniu u wejścia do Zatoki Gdańskiej, był ważnym obiektem militarnym kraju.
15
W 1921 roku Hel zajmował pierwsze miejsce w kraju pod względem ilości posiadanego sprzętu rybackiego.
Wybudowano wówczas linię kolejową łączącą Gdynię z Helem, a w 1922 roku do Helu przyjechał pierwszy pociąg pasażerski.
16
W 1931 roku otwarto w Helu port wojenny.
Dekretem prezydenta RP z 21 sierpnia 1936 roku utworzono tam Rejon Umocniony Hel. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i po symbolicznych zaślubinach z morzem w Pucku 10 lutego 1920 roku, rozpoczęto tworzenie na Helu silnej bazy lądowej obrony Wybrzeża. W latach 20. zbudowano linię kolejową z Pucka przez Władysławowo wzdłuż całej mierzei do Helu. Powstała też utwardzona droga z licznymi zakrętami w terenach leśnych. Cały końcowy odcinek mierzei (od Juraty do końca cypla) został zmilitaryzowany. Zahamowano administracyjnie rozwój turystyki w tym rejonie. Rozbudowano sieć kolei wąskotorowych i normalnotorowych dla potrzeb wojska. Utworzono różne typy stanowisk artyleryjskich, sprowadzono sprzęt wojskowy i uzbrojenie. Od 1937 roku wstęp na teren Helu był możliwy dla obywateli polskich za okazaniem specjalnej przepustki. W czasie II wojny światowej Hel bronił się do 2 października 1939 roku. Zamieszkiwało go wówczas około 1000 osób.
17
Rejon Umocnionego Helu przestał istnieć dopiero w 2003 roku.
Wtedy to Trybunał Konstytucyjny na wniosek Prezydenta RP orzekł niezgodność z konstytucją ustawy o uznaniu części Półwyspu Helskiego za obszar szczególnie ważny dla obronności kraju.
18
W 1938 roku na Helu powstała ferma norek i nutrii amerykańskich.
W 1954 roku Hel otrzymał prawa osiedla, a 30 czerwca 1963 roku odzyskał prawa miejskie.
19
Hel został odznaczony Krzyżem Grunwaldu II klasy.
20
W Helu znajduje się rezydencja prezydenta RP, posiadająca lądowisko dla śmigłowców.
Jest to Letnia Rezydencja, w której wakacje spędzali prezydenci Polski, m.in. Aleksander Kwasniewski, Lech Kaczyński, Bronisław Komorowski i przyjmowali tam swoich gości, m.in. Angelę Merkel czy Georga W. Busha. Z rezydencji korzysta też obecny prezydent RP.
21
Władze miasta Hel w 2005 roku nadały tytuł honorowego obywatela prezydentowi Aleksandrowi Kwaśniewskiemu.
Według opinii radnych, prezydent Kwaśniewski spędzając swoje urlopy na Helu, przyczynił się do promocji miasta.
22
W Helu przy Bulwarze Nadmorskim znajduje się Fokarium Stacji Morskiej Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego.
Składa się ono z kompleksu trzech basenów hodowlanych, kilku małych basenów-separatek i budynku dydaktyczno-laboratoryjnego z salą seminaryjną i laboratoriami. Placówka prowadzi działalność naukową, której celem jest odtworzenie kolonii foki szarej w akwenie południowego Bałtyku. Fokarium stanowi dużą atrakcję turystyczną Helu, na przełomie XX i XXI wieku zwiedzało je około 300 tys. turystów rocznie.
23
W fokarium przez trzy lata mieszkała foka Krystyna.
Urodzona w Estonii w 1998 roku, trafiła do fokarium w Helu, gdzie dała się poznać z prób ucieczek i zamiłowania do spacerów ulicami miasta, gdzie znaleziono ją 500 m od fokarium. Uwielbiała ludzi i często wyławiała z wody zgubione przez nich w czasie pobytu w fokarium przedmioty. Zmarła w 2001 roku, a sekcja zwłok wykazała 693 monety w jej żołądku. Powodem śmierci było zatrucie metalami ciężkimi uwalnianymi podczas trawienia monet. Monety ważyły półtora kg. Od tej pory powzięto środki ostrożności, nie pozwala się na wrzucanie monet do basenów - zainstalowano skarbonkę dla tych, którzy chcą zostawić datek.
24
Uniwersytet Gdański oraz włodarze regionu, wyszli z inicjatywą o nazwie "Błękitna Wioska" na terenie miasta Hel.
Celem tej inicjatywy jest zabezpieczenie przyrodnicze lokalnej fauny, a także zrównoważony rozwój miasta. Na projekt składa się:
Bałtycka osada - rekonstrukcja osady rybackiej na potrzeby przyrodnicze oraz edukację kulturową na temat kaszubskiej historii regionu
Park wydmowy - odnowa flory i rewitalizacja wydm
Morświnarium - ośrodek badań nad bałtycką populacją morświnów w celu ochrony gatunku
Aqua-labs -system obiegu morskiej wody do akwariów i basenów badawczych
Błękitna szkoła - projekt edukacyjny polegający na zajęciach z biologii i ekologii, przyrodniczych podstaw dobrobytu ludzi, lokalnej tradycji kulturowej wywodzącej się z rybołówstwa, ochrony i eksploatacji zasobów Morza Bałtyckiego
25
Na obszarze gminy miejskiej Hel, w części cyplowej mierzei, znajduje się rezerwat przyrody Helskie Wydmy - florystyczny rezerwat przyrody na obszarze Nadmorskiego Parku Krajobrazowego na Mierzei Helskiej.
Ochronie rezerwatu podlega fragment wydmowego brzegu morskiego oraz specyficzne stanowiska roślinności wydmowej, ekosystemy murawowe, wrzosowiskowe i leśne, szczególnie bogate stanowiska porostów i grzybów naporostowych, oraz znajdujący się tu las iglasty. Powierzchnia rezerwatu wynosi 108,48 ha.
26
W Helu znajduje się największa w Polsce rzeźba z drewna przedstawiająca bohaterów wiersza "Rzepka" Juliana Tuwima.
Rzeźba posiada 14 m długości, a jej masa wynosi ponad 10 ton. W jej wnętrzu planowany jest montaż głośników, z których co kilka minut odtwarzany będzie wiersz Tuwima.
