16 ciekawostek o Modrzewiu europejskim
Jest to bardzo ciekawe drzewo iglaste znane głównie z tego, że na zimę zrzuca igły. Modrzew europejski cechuje się szybkim wzrostem i z tego względu j ...
Bursztyn to jeden z najciekawszych produktów wytworzonych przez naturę. Posiada wygląd kamienia szlachetnego, ale jest skamieniałą żywicą drzew iglastych żyjących przed milionami lat.
Od wieków stanowił przedmiot handlu, dla pozyskania go wytyczono w Europie szlak handlowy - szlak bursztynowy.
Od wieków też istniało zapotrzebowanie na ten surowiec ze względu na jego liczne walory dekoracyjne, kosmetyczne i medyczne.
Największe złoża bursztynu, bo aż ponad 90%, znajdują się w rejonie Morza Bałtyckiego, w obwodzie kaliningradzkim.
Bursztyn jest skamieniałą żywicą drzew iglastych.
Może powstawać także z żywicujących drzew liściastych z grupy bobowców (Fabales), ale jest to rzadkie zjawisko.
Bursztyn występuje w utworach trzeciorzędowych i kredowych.
Z utworów trzeciorzędowych pochodzi bursztyn bałtycki, dominikański, birmański, chilijski, meksykański, australijski, grenlandzki, sachaliński i sycylijski.
Z utworów kredowych natomiast: libański, jakucki, odmiany spotykane w Kanadzie (cedaryt) i odmiany spotykane w Czechach (walchowit, neudorfit).
Najbardziej znany jest bursztyn pochodzący z utworów trzeciorzędowych Polski, Litwy, Łotwy, Rosji, Danii i Niemiec.
Jego nazwa geologiczna to sukcynit.
Największe na świecie pokłady bursztynu znajdują się w obwodzie kaliningradzkim, w okolicy Jantarnego nad Bałtykiem.
Szacuje się, że znajduje się tam ponad 90% światowych zasobów tego surowca.
Pierwsze wzmianki o złożach bursztynu nad Bałtykiem pochodzą z XII wieku.
Nie ustalono jednoznacznie z jakiego gatunku drzewa pochodziła żywica, z której powstał bursztyn bałtycki. Najczęściej w literaturze wskazywana jest sosna bursztynowa (Pinus succinifera). Jednak najnowsze badania wskazują na Pseudolarix wehri z rodzaju modrzewników lub na drzewa z rodziny sośnicowatych.
Bursztyn bałtycki występuje w złożach.
Na terenie Polski znajdują się one w okolicach Zatoki Gdańskiej, Mierzei Wiślanej, u nasady Mierzei Helskiej, w okolicach Lubartowa, na Kurpiach czy okolicach Słupska, gdzie znajduje się dawna kopalnia bursztynu w Możdżanowie.
Geologicznie udokumentowane są cztery złoża o łącznej zawartości bursztynu 1118 ton, największe w okolicach Lubartowa - 1088 ton.
Polska nazwa bursztyn pochodzi od jego niemieckiej nazwy Bernstein - kamień, który się pali.
W różnych krajach bursztyn nosi różne nazwy.
Bursztyn bałtycki występuje w postaci nieregularnych bryłek.
Największa znaleziona w Polsce bryła pochodziła z okolic Kamienia Pomorskiego i ważyła 9,75 kg. Została znaleziona w 1960 roku, obecnie znajduje się ona w Muzeum Przyrodniczym Uniwersytetu im. Humboldtów w Berlinie.
Najstarszy wydobyty bursztyn pochodzi z okresu późnego karbonu (320 mln lat temu).
Bursztyn czasami zawiera inkluzje - zwierzęta lub materię roślinną, która została uwięziona w żywicy podczas wydzielania. Są to: owady, pająki, pierścienice, żaby, skorupiaki, bakterie i ameby, morskie mikroskamieniałości, drewno, kwiaty i owoce, sierść, pióra i in drobne organizmy.
Ochrona prehistorycznych organizmów w bursztynie stanowi kluczowy punkt fabuły powieści Michaela Crichtona "Park Jurajski" z 1990 roku.
Również w adaptacji filmowej powieści z 1993 roku autorstwa Stevena Spielberga pojawia się motyw wydobycia przez naukowców zachowanej w bursztynie krwi dinozaurów z prehistorycznych komarów w nim uwięzionych. Z naukowego punktu widzenia nie jest to możliwe, ponieważ żaden bursztyn ze skamieniałymi komarami nie dostarczył zachowanej krwi. Bursztyn może zachować DNA, ponieważ odwadnia i w ten sposób stabilizuje uwięzione w nim organizmy.
Ustalono, że DNA uwięzione w bursztynie może przetrwać około miliona lat w idealnych warunkach.
Bursztyn występuje w różnych kolorach.
Zwykle jest to kolor żółto-pomarańczowo-brązowy, określany mianem koloru "bursztynowego", ale może mieć również barwę od białawej przez blado-cytrynowo-żółtą do brązowej i prawie czarnej.
Inne niezwykłe kolory bursztynu to: czerwony, nazywany czasami "wiśniowym bursztynem", zielony, a nawet niebieski, który jest rzadki i bardzo poszukiwany.
Bursztyn jest mieszaniną kilkudziesięciu różnych związków chemicznych.
Zawiera około 67-81% węgla i około 1% siarki oraz tlen i wodór, a także kwas bursztynowy ( w sukcynicie 3-8% a w innych odmianach bursztynu poniżej 3%).
Temperatura topnienia bursztynu wynosi 287-300 °C.
Od czasów prehistorycznych bursztyn wykorzystywany był do wyrobu biżuterii i ozdób, a także w medycynie ludowej.
Bursztynowe ozdoby znaleziono w grobowcach mykeńskich i innych miejscach w Europie. W jubilerstwie najbardziej ceniony jest bursztyn bałtycki. Ozdoby i amulety wyrabiano z niego już w paleolicie, o czym świadczy stanowisko archeologiczne we wsi Niedźwiedziówka w powiecie nowodworskim.
Jako substancja lecznicza bursztyn i jego ekstrakty używane były od czasów Hipokratesa w starożytnej Grecji, przez średniowiecze, aż do początku XX wieku. Tradycyjna medycyna chińska używa bursztynu do "uspokojenia umysłu".
Bursztyn od wieków był przedmiotem handlu i jest nim nadal.
Bursztynem bałtyckim handlowano w całej starożytnej Europie. Ogromnym powodzeniem cieszył się zwłaszcza w Cesarstwie Rzymskim i w całym basenie Morza Śródziemnego. Wyprawy po bursztyn organizowane były od V w. p.n.e. i prowadziły tzw. szlakiem bursztynowym od Atlantyku do wybrzeży Morza Bałtyckiego.
Początkowo był przedmiotem wymiany handlowej, w której pośrednikami byli Celtowie, od których kupcy nabywali elektron, nie docierając do Bałtyku. Rozwój handlu bursztynem Rzymianie rozwinęli na dużą skalę w I w. n.e., organizując kilkoma drogami wyprawy z Panonii nad Bałtyk, szczególnie do Sambii (historyczna kraina w Prusach). Szczytowy rozwój handlu bursztynem przypada na III w., później stopniowo zamierał.
Głównym ośrodkiem handlu bursztynem na terenie imperium rzymskiego była Akwileja, jedno z rzymskich centrów rzemieślniczych (obecnie na liście UNESCO). Szlak wiódł przez Bramę Morawską oraz Kotlinę Kłodzką, przez Śląsk, Wielkopolskę oraz Kujawy nad Bałtyk.
Z całą pewnością prowadził przez Wrocław, przez jego osiedle Partynice, gdzie w XIX wieku znaleziono duże ilości bursztynu, tzw. "bursztynowy depozyt z Partynic", pochodzący z I w. p.n.e. o łącznej wadze około 1,5 tony. Znajduje się on w Muzeum Archeologicznym we Wrocławiu.
Bursztyn nadal stanowi przedmiot handlu.
Corocznie w Gdańsku odbywają się międzynarodowe targi bursztynem - Amberif - będące największymi tego typu targami na świecie. Ich pomysłodawcą był gdański artysta Giedymin Jabłoński.
Najbardziej znanym dziełem wykonanym z bursztynu jest Bursztynowa Komnata.
Był to kompletny, bursztynowy wystrój komnaty z XVIII wieku, zamówiony u gdańskich mistrzów przez Fryderyka I Hohenzollerna, jako wystrój gabinetu w jego podberlińskim pałacu Charlottenburg. Komnata w 1716 roku trafiła do Petersburga, gdyż spodobała się carowi Piotrowi I Wielkiemu podczas jego wizyty w Prusach, a Fryderyk I mu ją podarował.
W 1941 roku Bursztynowa Komnata została zrabowana przez Niemców, rozłożona i spakowana w kilku skrzyniach przewożona była w różne miejsca, by w rezultacie zaginąć. Do dziś nie została odnaleziona, stała się symbolem zaginionego skarbu.
Najciekawsze polskie kolekcje bursztynu można oglądać w kilku miejscach na terenie kraju.
Są to: Muzeum Ziemi PAN w Warszawie, Muzeum Zamkowe w Malborku, Muzeum Bursztynu w Gdańsku, Muzeum Bursztynowa Komnata w Stegnie oraz Muzeum Inkluzji w Bursztynie w Gdyni.
Bursztyn wykorzystywany jest głównie w przemyśle jubilerskim, ale też w przemyśle kosmetycznym, farmaceutycznym i medycynie.
Należy do wysoko cenionych kamieni ozdobnych, z których wykonywane są zarówno przedmioty użytkowe i ozdobne, a także biżuteryjne, często o dużej wartości artystycznej.
