Ciekawostki o Mohendżo Daro

Obecnie jest to stanowisko archeologiczne usytuowane na zachód od rzeki Indus, w dystrykcie Larkana w prowincji Sindh w Pakistanie.

Było to jedno z największych miast starożytnej cywilizacji doliny Indusu, znanej również jako cywilizacja Harappan, która rozwinęła się około 3000 lat p.n.e. z prehistorycznej kultury Indusu.

Rozciągała się na zachód do granicy z Iranem, na południe do Gujarat (stan na zachodnim wybrzeżu Indii) w Indiach i na północ do Baktrii (starożytny region Azji Środkowej).

Najbardziej zaawansowanym miastem swoich czasów, z niezwykłą urbanistyką i infrastrukturą było Mohendżo Daro.

Istnieją pewne spekulacje powstałe po zanalizowaniu pieczęci znalezionych w Mohendżo Daro, że starożytna nazwa miasta mogła brzmieć Kukkutarma - "miasto koguta". Przypuszcza się, że mogły tam odbywać się walki kogutów, które mogły mieć dla miasta znaczenie rytualne i religijne, a udomowione koguty hodowano tam nie dla celów konsumpcyjnych, a właśnie rytualnych. Być może Mohendżo Daro było miejscem, z którego rozprzestrzeniła się na świat hodowla udomowionych kur. Współczesna nazwa tego miasta może być interpretowana jako "kopiec umarłych", ale też jako "kopiec Mohana", gdzie Mohan to Kryszna - główne bóstwo hinduizmu.

Przypuszcza się, że rozwijała się równolegle do kultury starożytnego Egiptu, choć niewykluczone jest, że była od niej starsza. Wykonane metodą radiowęglową badania wskazują, że najstarsze osady należące do tej kultury pochodzą z nawet 8 tys. lat p.n.e.

Zajmowała obszar wielkości 650 tys. do nawet 1,5 mln km2. Jej stanowiska rozmieszczone są na całym terytorium współczesnego Pakistanu, w północno-zachodnich Indiach oraz we wschodnim Afganistanie.

Wynikało to ze specyficznych warunków kulturowych, zgodnie z którymi Hindusi czerpali wiedzę o początkach swojej rodzimej tradycji ze starożytnych hymnów najstarszej z Wed (XIV w.p.n.e.) - Rygwedy. Ta księga za początek okresu historycznego uważa przybycie na subkontynent indoeuropejskich Ariów, co nastąpiło nie wcześniej niż w XIII wieku p.n.e, już po upadku kultury Mohendżo Daro.

Ale już w 1856 roku robotnicy budujący linię kolejową biegnącą wzdłuż doliny Indusu napotkali wiele wypalonych w ogniu cegieł. Nie zdając sobie sprawy, że mają w rękach starożytne artefakty, wykorzystali te cegły pod budowę torowiska. Niebawem pośród cegieł zaczęli znajdować również przedmioty wykonane ze steatytu, niektóre o wysokich walorach artystycznych. Nie wiedząc o tym, robotnicy ci natknęli się na ślady cywilizacji Indusu, zwanej też cywilizacją harappeńską, od Harappy, pierwszej odkopanej osady w Brytyjskich Indiach, która dziś znajduje się w Pakistanie.

Po 1965 roku wykopaliska zostały zakazane z powodu zniszczeń przez czynniki atmosferyczne odkrytych artefaktów. W latach 80. niemieckie i włoskie grupy badawcze wznowiły działania stosując mniej inwazyjne techniki archeologiczne.

Cywilizacja zamieszkująca te tereny czerpała swoje bogactwo z życiodajnej rzeki, która nawadniała pola i dostarczała wodę. Wokół miasta Dholavira - jednego z największych ośrodków tej cywilizacji, mieszkańcy zbudowali układ kilkunastu wielkich zbiorników na wodę, który rozprowadzał i zarazem oczyszczał wodę z przypływów. Woda była dostarczana do wodociągów miejskich, a mieszkańcy mogli z niej korzystać we własnych domach. Zbiorniki miały ponad 7 metrów długości i około 7 metrów głębokości każdy. Istniała też sieć kanałów irygacyjnych, które nawadniały uprawy, dzięki czemu uzyskiwali wysokie plony i żyli dostatnio.

Miasta budowane były w sposób zaplanowany, z budynkami ułożonymi na planie siatki - ulice były prostopadłe względem siebie. Większość budynków zbudowana była z cegieł o zestandaryzowanych wymiarach. Niektóre zawierały suszoną na słońcu cegłę mułową i drewniane nadbudówki.

Wielkość miasta i dostępność budynków sugeruje wysoki poziom organizacji społecznej. Miasto podzielone było na dwie części - Górne Miasto, tzw. Cytadela i Dolne Miasto. Cytadela - kopiec z cegły mułowej o wysokości około 12 m - posiadał łaźnie publiczne, dużą konstrukcję mieszkalną zaprojektowaną dla około 5000 mieszkańców oraz dwie duże sale zgromadzeń. W mieście znajdował się centralny rynek z dużą centralną studnią. Pojedyncze gospodarstwa domowe uzyskiwały wodę z mniejszych studni. Miasto zaopatrzone było w system odprowadzania ścieków, które przekazywane były do przykrytych kanałów biegnących wzdłuż głównych ulic. Niektóre domy zawierały specjalne pomieszczenia, które można uznać za pokoje kąpielowe, a jeden budynek wyposażony był w podziemny piec, znany jako hypocaust - układ centralnego ogrzewania, wytwarzającego krążenie gorącego powietrza pod podłogą lub w ścianach, lub służący do podgrzewania wody do kąpieli. Większość domów posiadała wewnętrzne dziedzińce i drzwi wychodzące na boczne uliczki. Niektóre budynki miały dwie kondygnacje.

Wyodrębnione były tam pomieszczenia, które mogły być magazynami zboża. Były one wyposażone w kanały powietrzne do suszenia ziarna. Ale są to tylko przypuszczenia, ponieważ brak jest jakichkolwiek dowodów na istnienie ziarna w tym "spichlerzu" - budynek mógł być jedynie wielką halą o niewyjaśnionej funkcji. Obok "spichlerza" znajduje się duża łaźnia publiczna. Z dziedzińca z kolumnadą schody prowadzą w dół do murowanego basenu o długości 12 metrów, szerokości 7 metrów i głębokości 2,4 metra. Inne budynki to "Sala Kolumnowa", uważana za aulę i tzw. "Sala Kolegium" - zespół budynków składający się z 78 pomieszczeń - uważa się że mogła to być rezydencja kapłańska.

Przypuszcza się, biorąc pod uwagę fortyfikację i strukturę innych głównych miast doliny Indusu, że Mohendżo Daro pełniło funkcję centrum administracyjnego. Zarówno Mohendżo Daro, jak i Harappa zbudowane są podobnie, maja podobny układ architektoniczny i oba te miasta nie były silnie ufortyfikowane w porównaniu do innych miast w dolinie. Być może właśnie ich funkcja była inna.

Dotychczasowe wykopaliska archeologiczne ujawniły istnienie ponad 700 studni wraz z systemem odwadniającym i kąpielowym. Naukowcy doszli do wniosku, że wodociągi i studnie były pierwszymi inwestycjami dokonywanymi na terenie powstającego miasta. Ta ilość studni świadczy o tym, że mieszkańcy polegali wyłącznie na rocznych opadach deszczu i wodach płynącego nieopodal Indusu. Przypuszcza się, że te studnie - okrągłe, ceglane - są wynalazkiem cywilizacji doliny Indusu ( nie istnieją żadne projekty takich budowli z Egiptu czy Mezopotamii z tego okresu, a nawet później). Również system kanalizacji w postaci drenów biegnących wzdłuż drogi, pozwalający na skuteczne usuwanie większości ludzkich odpadów i ścieków, był projektem bardzo nowatorskim,choć dreny odprowadzał ścieki w kierunku Indusu.

Wykopaliska archeologiczne i rekonstrukcje komputerowe potwierdzają, że życie w Mohendżo Daro było wygodne i spokojne. Łagodny klimat, żyzna gleba oraz lokalizacja na skrzyżowaniu szlaków handlowych przyczyniły się do szybkiego rozwoju i rozkwitu miasta.  Miejscowi zajmowali się rolnictwem, uprawiali pszenicę, jęczmień, sezam, daktyle i bawełnę. Bogate zbiory i korzystna lokalizacja umożliwiały mieszkańcom wymianę swoich towarów na różne inne surowce, jak metal, kamienie szlachetne, oraz przyprawy z Azji Środkowej, Afganistanu, Persji, południowych Indii. Wszystko toczyło się wspaniale, do pewnego momentu - niespodziewanie nastąpiła jakaś katastrofa.

Istnieje na ten temat kilka hipotez. Do najpopularniejszych należą te o nagłej i gwałtownej zmianie klimatu, zgubnych skutkach licznych powodzi, epidemii tajemniczej choroby, gwałtownie zmniejszającej się liczbie ludności oraz najeździe Ariów z północy i z zachodu (ponoć w czasie wykopalisk natrafiono na ślady bitwy). Jednak ani w samym mieście, ani w jego okolicach nie odnaleziono żadnego cmentarza.

Szkielety te odnaleziono w budynkach i na ulicach. Wszystkie nosiły oznaki nagłej śmierci, przy czym mieszkańcy miasta nie zostali zamordowani w celach rabunkowych, bo przy niektórych zmarłych znajdowano różne precjoza w postaci bransoletek, kolczyków, korali. Tylko niektóre ofiary posiadały urazy kości. Przy szczątkach nie znaleziono ani broni, ani amunicji.  Śmierć pojawiła się tam nagle.

Uczeni zastanawiają się czy któregoś dnia, na wzgórzu nieopodal miasta, nie doszło do potężnego wybuchu, w  wyniku którego, wszystkie budynki się stopiły, a szkielety w pobliżu miejsca eksplozji stały się radioaktywne. W 1987 roku profesor M. Dmitrijew wysunął hipotezę, według której starożytne miasto Mohendżo Daro spaliła gigantyczna błyskawica. Zjawisko takie występuje niezmiernie rzadko, ale może zaistnieć, zwłaszcza, że ruiny Mohendżo Daro znajdują się dokładnie na styku płyt tektonicznych: indyjskiej i euroazjatyckiej. W tym miejscu w skorupie ziemskiej występują ogromne naprężenia. Ciśnienie, które wytworzyło się na zetknięciu dwóch płyt mogło spowodować wystąpienie napięcia elektrycznego w warstwach skalnych zawierających kwarc. Między powierzchnią ziemi a wierzchnimi warstwami atmosfery występuje z kolei inny rodzaj napięcia. Kiedy oba nałożyły się na siebie, powstała niezwykłych rozmiarów błyskawica ( staroindyjskie mity wspominają o pewnym oślepiającym blasku).

Potężne wstrząsy spowodowały podniesienie się powierzchni gruntu, co przegrodziło rzekę, a jej wody zmieniły bieg. W wyniku tego na miasto zaczęła napływać potężna fala błota, a ludność miasta została pod nią pogrzebana. Ludność próbowała się bronić budując tamy (ich pozostałości odkryli archeolodzy podczas wykopalisk), jednak przegrali z żywiołem. Zdaniem uczonych napływ błota trwał przez 100 lat.

Wykopaliska odsłoniły jedynie wiele wybitnych artefaktów, takich jak figurki siedzące i stojące, narzędzia miedziane i kamienne, rzeźbione pieczęcie, wagi, odważniki, biżuteria ze złota i jaspisu oraz zabawki dla dzieci. Mieszkańcy miasta znali technikę utraconego wosku i wykorzystywali ją. Posiadali huty miedzi. Archeolodzy znaleźli miedziane tabliczki zawierające przykłady pisma i ikonografii Indusu - do dziś pisma tego nie udało się rozszyfrować. Znaleziono też wiele garnków, które, jak się przypuszcza, mogły służyć do przechowywania prochów ludzkich (może dlatego nie znaleziono cmentarzy) lub służyły do ogrzewania domów. Były prawdopodobnie wykorzystywane jeszcze w innych celach, np. do gotowania. Znaleziono tam łącznie 12 tys. artefaktów, w większości to odłamki  ceramiki. Część z nich znajduje się obecnie w Narodowym Muzeum Indii w New Delhi, a część w Narodowym Muzeum Pakistanu w Karaczi. Pewna ilość artefaktów umieszczona jest w muzeum założonym obecnie w samym Mohendżo Daro.

Wśród znalezionych materiałów archeologicznych znajdują się także wyobrażenia kobiet w ciąży oraz żeńskiego bóstwa w typie Bogini-Matki, co wskazuje być może na istnienie tam kultu płodności.

Obecnie to stanowisko archeologiczne zagrożone jest erozją i niewłaściwą renowacją.