Ciekawostki o czosnku

Należy tu około 800 gatunków, z czego około 690 należy do rodzaju czosnek. Przedstawiciele tego rodzaju rozprzestrzenieni są na wszystkich kontynentach półkuli północnej, spotykani są też na bardzo rozproszonych obszarach w strefie równikowej i w Afryce Południowej na drugiej półkuli. Wiele gatunków z rodzaju czosnek to popularne warzywa, liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne.

Jego pierwotna formą była dzika odmiana Allium longicuspis, którą dziś spotkać można w Chinach czy w Korei.

Jako pierwsi zastosowanie czosnku znaleźli Chińczycy i tam został rozpowszechniony, głównie ze względu na swoje właściwości, które zostały także dostrzeżone przez Hindusów - około 450 r. p.n.e. powstała nawet pieśń wysławiająca to warzywo.

Wspominają o nim pisma pochodzące m.in. ze starożytnej Grecji, Rzymu, Fenicji, Egiptu. Znali go także Arabowie i Asyryjczycy.

Kroniki podają, że po czosnek sięgali także budowniczowie piramid, aby wzmocnić organizm. Ponoć, gdy na placu budowy zabrakło czosnku, podniósł się bunt. Jak wynika z manuskryptów, w czasach egipskich, aż 22 na 800 znanych ówczesnej nauce preparatów, tworzonych było na bazie czosnku.

Szybko się w Polsce rozpowszechnił i stosowany był głównie z mlekiem i miodem jako wsparcie układu oddechowego i pokarmowego. Stosowano go także w weterynarii.

Posiada podziemną cebulę (przekształcony pęd podziemny o funkcji spichrzowej i przetrwalnikowej, którego główną część stanowią liście), zwaną główką. Cebula złożona jest z kilku lub kilkunastu cebulek, zwanych ząbkami (są to w istocie pąki o funkcji spichrzowej). Główka ma kształt kulisty, lekko spłaszczony.

Z piętki wyrastają jedynie korzenie przybyszowe, które zamierają po zakończeniu wzrostu rośliny.

Liczba liści asymilacyjnych świadczy o wielkości cebuli podziemnej.

Kwiaty u odmian uprawnych są płonne - nasiona nie zawiązują się. Między kwiatami powstaje 20-30 kanciastych cebulek powietrznych o średnicy do 1 cm, które służą do rozmnażania wegetatywnego (bezpłciowego).

Świeże ząbki czosnku zawierają około 60-65% wody, 32% węglowodanów (w tym inulinę) i 5,6-6,45% białka. Zawierają też witaminy: C , której jest najwięcej (do 31 mg w 100 g), witaminy z grupy B (zwłaszcza B1), PP i A. Wśród składników mineralnych dużą ilość stanowi potas, żelazo, magnez i fosfor, a także siarka. Ząbki czosnku zawierają olejek lotny z alliiną (siarkoorganiczny związek chemiczny) i enzymem allinazą, który po roztarciu czosnku zamienia alliinę w allicynę i kwas pirogronowy. Poza tym olejek czosnkowy zawiera m.in. salicynę, fitosterole, kwas spirogenowy, amoniak oraz szereg cuchnących dwu- i trójsiarczków alkilowych i metylowych (także o właściwościach antybiotycznych).

W niektórych sytuacjach czosnek może być uznany za roślinę trującą - może powodować zatrucia, w tym śmiertelne dla psów i kotów. Może być także niebezpieczny dla człowieka jeśli spożywany jest w nadmiernej ilości. W skrajnych sytuacjach może uszkodzić wątrobę i nerki. Niektóre osoby wykazują alergię na czosnek, co związane może być z wystąpieniem wyprysku kontaktowego alergicznego, wstrząsu anafilaktycznego, fotodermatozy czy nawet oparzenia skóry. Może też wpływać na skuteczność niektórych leków poprzez zwiększenie lub zmniejszenie ich skuteczności.

Oficjalnie wymieniony jest w kodeksie aptecznym (Farmakopei), opisany jest w 3 tomie monografii Komisji Europejskiej ESCOP oraz w I tomie monografii Światowej Organizacji Zdrowia WHO.

Główną substancją aktywną jest alliina, która rozkładana jest przez enzym allinazę do allicyny. Kolejnymi metabolitami są ajoeny, które są m.in. inhibitorami agregacji płytek krwi (działają przeciwzakrzepowo).

Nie jest zalecany przy kaszlu zabarwionym krwią, przy gorączce towarzyszącej zapaleniu płuc, a także przy zaawansowanym zapaleniu nerek. Nie powinno się stosować czosnku w ostrych stanach zapalnych żołądka, a także w przypadku niemowląt poniżej 10 miesiąca życia. Czosnek i jego preparaty stają się niebezpieczne przy stosowaniu w dużych ilościach.

Choć surowy czosnek posiada charakterystyczny smak i zapach (przykry), dodawany do potraw gotowanych i smażonych, traci go wzbogacając smak potrawy.

Usuwa go chlorofil zawarty w zielonych częściach roślin (pietruszka, pokrzywa, szczawik, ruta), osłabia zjedzone jabłko, ziarna palonej kawy, jagoda jałowca, nasiona kolendry i kardamonu, pomaga także picie mleka.

Cebulki powietrzne rosną wolniej - potrzebują zwykle dwóch lat uprawy aby wytworzyć cebulę o pożądanym rozmiarze. Cebulki wysadza się zwykle wczesną wiosną, ale można sadzić także jesienią. Ten sadzony na wiosnę zbiera się w sierpniu lub wrześniu, a ten jesienny - w lipcu. Tradycją ludową jest wysadzanie czosnku najkrótszego dnia w roku. W warunkach polskich nie należy wysadzać czosnku pochodzącego z importu z Chin, gdyż nie jest on przystosowany do do polskich warunków klimatycznych.

Głównym ośrodkiem produkcji jest prowincja Szantung. Chiny produkują ponad 75% światowego czosnku (23 305 888 ton rocznie). Drugie miejsce zajmują Indie z roczną produkcją 2 910 000 ton. Na całym świecie rocznie produkuje się 30 708 243 ton czosnku.