Rzepak - jedna z trzech odmiana kapusty rzepak (Brassica napus) jest prawdopodobnie mieszańcem kapusty warzywnej i kapusty właściwej. Należy do roślin oleistych uprawianych ze względu na wysoką zawartość tłuszczu. Cechą charakterystyczną rzepaku są jego intensywnie żółte, czteropłatkowe kwiaty, dzięki którym pola wyglądają w maju wręcz magicznie.
1
Rzepak jest jedną z najważniejszych roślin uprawnych w Polsce.
2
Pierwsze wzmianki o uprawie rzepaku pochodzą sprzed 6000 lat z Azji.
3
W Europie rzepak zaczęto uprawiać w XIII wieku.
Wtedy olej rzepakowy wykorzystywano jako paliwo do lamp, a później również do produkcji mydła.
4
W Polsce nasiona roślin oleistych znajdowano już w wykopaliskach z X wieku.
W czasach pańszczyźnianych olej rzepakowy wykorzystywany był przez biedotę jako omasta.
5
Rzepak obecnie uprawiany jest w wielu krajach świata, w klimacie umiarkowanym i podzwrotnikowym.
6
Największym w Europie producentem rzepaku jest Francja, a następnie Niemcy.
Na świecie największymi producentami są: Kanada, Chiny i Indie. Polska tym rankingu jest na ósmej pozycji.
7
Rzepak występuje w dwóch formach: jary i ozimy.
Rzepak jary jest rośliną jednoroczną a ozimy, dwuletnią.
8
W Polsce uprawia się głównie rzepak ozimy, jego uprawy zajmują 95% powierzchni upraw wszystkich roślin oleistych.
Nasiona wysiewa się w sierpniu, kiełkują już po tygodniu od wysiania do gruntu. Jeszcze przed zimą rzepak wytwarza krótką łodygę pokrytą kilkoma liśćmi. Pełny rozwój i kwitnienie następuje na wiosnę. Pierwsze kwiaty pojawiają się w maju, choć w cieplejszych rejonach pola mogą zakwitać już w kwietniu.
9
Rzepak kwitnie przez około 45 dni, a kwiaty zapylane są przez pszczoły.
Rzepak jary kwitnie na przełomie czerwca i lipca.
10
Owoc rzepaku to łuszczyna (suchy, pękający owoc), zawierający wiele nasion.
Łuszczyna pęka dość łatwo, dlatego przy zbiorze może dochodzić do istotnych strat.
11
Nasiona rzepaku ozimego zawierają zwykle 45-47% tłuszczu.
Do wyprodukowania litrowej butelki oleju potrzeba około 2,5 -3 kg nasion rzepaku.
12
Tłuszcz z nasion uzyskuje się głównie przez tłoczenie wstępnie zmiażdżonych nasion zimnych lub podgrzanych w prasach ślimakowych lub walcowych lub przez ekstrakcję za pomocą różnych rozpuszczalników.
W przemyśle, w zależności od potrzeb, stosuje się jednokrotne lub dwukrotne tłoczenie.
13
Otrzymany w wyniku tłoczenia olej ma kolor ciemnożółty, po poddaniu go rafinacji zmienia kolor na jasnożółty.
Olej przeznaczony do konsumpcji musi być dezodoryzowany.
14
Uzyskany z nasion olej jadalny przeznaczony jest do produkcji margaryny i innych tłuszczy kuchennych.
15
W przemyśle olej rzepakowy wykorzystuje się do produkcji pokostu.
Wytwarza się z niego również paliwo do napędu silników wysokoprężnych, biodiesel.
16
Po wytłoczeniu oleju z nasion pozostaje tzw. śruta poekstrakcyjna, która jest cenną paszą dla zwierząt, zawierającą dużą ilość białka.
17
Słoma rzepakowa nie nadaje się ani na paszę dla zwierząt ani na ściółkę.
Wykorzystuje się ją jako opał lub do produkcji płyt pilśniowych.
18
Rzepak ma bardzo duże znaczenie w pszczelarstwie.
Jest rośliną miododajną, dzięki dużym połaciom upraw stanowi bogate źródło surowca dla pszczół.
19
Olej rzepakowy nazywany jest "oliwą Północy" i jest podstawowym olejem roślinnym w Polsce a także w wielu europejskich krajach.
W kuchni służy niemalże do wszystkiego: smażenia, duszenia, pieczenia, do sałatek i dressingów.
20
Kiedyś olej rzepakowy nie cieszył się dobrą sławą ze względu na dużą zawartość kwasu erukowego.
Kwas ten wykazuje działanie toksyczne na organizm. Stanowił on nawet 50% kwasów tłuszczowych w tym oleju.
21
Obecnie olej wytłacza się z odmian rzepaku bezerukowych, zwanych także podwójnie ulepszonymi, które zawierają mniej niż 2% tego kwasu tłuszczowego.
22
90% zawartości oleju rzepakowego stanowią nienasycone kwasy tłuszczowe.
W większości są to: kwas oleinowy, linolowy i linolenowy, czyli niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), odgrywające istotną rolę w wielu procesach metabolicznych.
23
Olej rzepakowy odznacza się optymalnym stosunkiem kwasów omega-6 do omega-3 (2:1).
Jednocześnie zawiera zaledwie 7% kwasów tłuszczowych nasyconych, czyli o połowę mniej niż oliwa z oliwek.
24
Jest cennym źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, zwłaszcza prowitaminy A, a także witaminy K i E.
Zawiera też sterole roślinne, fitosterole które są jednym z podstawowych budulców ścian komórek roślinnych. Mają zdolność hamowania absorbcji cholesterolu w jelicie cienkim, przyczyniając się jednocześnie do obniżenia poziomu frakcji LDL cholesterolu.
25
Olej rzepakowy ma również zastosowanie w kosmetyce.
Dzięki wysokiej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych i przeciwutleniaczy można go wykorzystywać do pielęgnacji skóry i włosów, jako składnik domowych maseczek, do demakijażu czy domowego peelingu.
