Ludzie
Ciekawostki o Janie Zamoyskim
Polityk, jeden z najwybitniejszych mężów stanu w historii Polski
Jan Zamoyski był jednym z najwybitniejszych mężów stanu w historii Polski. Dobrze wykształcony polityk, żarliwy patriota, dzięki któremu Habsburgowie nie przejęli tronu Polski. Nigdy nie działał pochopnie, ale z wielką rozwagą podejmował decyzje, które miały kluczowe znaczenie. Był człowiekiem tolerancyjnym, religijnym, lecz bez ostentacji. Wybudował Zamość i utworzył Ordynację Zamojską, która istniała do 1944 roku.
1
Jan Sariusz Zamoyski był polskim szlachcicem, magnatem i ordynatem Zamościa. Pełnił funkcję sekretarza królewskiego, zastępcy kanclerza, kanclerza wielkiego koronnego i hetmana wielkiego koronnego. Pełniąc jednocześnie funkcję Wielkiego Hetmana (głównego dowódcy sił zbrojnych) i Kanclerza Wielkiego Koronnego, był jednym z najpotężniejszych ludzi w Polsce końca XVI wieku.
2
Żył w latach 1542-1605. Urodził się 19 marca 1542 roku w Skokówce, we dworze obronnym, zwanym zameczkiem (obecnie dwór nie istnieje). W 1580 roku na gruntach Skokówki Jan Zamoyski założył Zamość. Z tą miejscowością związany jest herb Gminy Zamość z wizerunkiem gryfa z kamiennym mostem symbolizującym jej bliski partnerski związek z miastem. Pierwotna nazwa Zamościa brzmiała "Zamoście". Dziś Sokówka jest podmiejskim osiedlem.
3
Ojcem Jana Zamoyskiego był kasztelan chełmski, Stanisław Zamoyski, a matką Anna Herbutówna z Miżyńca. Rodzina Zamoyskich w 1551 roku przyjęła wyznanie kalwińskie.
4
Naukę rozpoczął Jan w Krasnymstawie. Jednak już w wieku trzynastu lat został wysłany za granicę, gdzie przez cztery lata przebywał na dworze królewskim w Paryżu. W tak młodym wieku uczęszczał na wykłady na Sorbonie i College de France. W 1559 roku na krótko powrócił do kraju, by później udać się na Uniwersytet w Strasburgu.
5
Po paru miesiącach przeniósł się na Uniwersytet w Padwie - uczelnię założoną w 1222 roku przez uczonych i profesorów, którzy opuścili Uniwersytet Boloński w poszukiwaniu wolności akademickiej. Studiował tam prawo i w 1564 roku otrzymał doktorat. W czasie pobytu za granicą dokonał konwersji na katolicyzm.
6
Od początków studiów Zamoyski zainteresowany był polityką. Mocno angażował się w politykę uniwersytecką, a w 1563 roku został wybrany rektorem akademii padewskiej. Mniej więcej w tym czasie napisał po łacinie swoje dzieło "De Senatu Romano Libri II" ("O Senacie Rzymskim Księgi Dwie"). Była to broszura o starożytnym Rzymie, w której doszukiwał się odniesień zasad konstytucyjnych republiki rzymskiej do Korony Królestwa Polskiego.
7
Zamoyski powrócił do Rzeczpospolitej w 1565 roku, będąc pierwszą osobą, która otrzymała list z wyróżnieniem od Senatu Republiki Weneckiej. Ponieważ w kręgu jego zainteresowań polityka zajmowała główne miejsce, dlatego znalazł się na dworze królewskim Zygmunta II Augusta, gdzie został sekretarzem królewskim, a wkrótce stał się jego ulubionym sekretarzem. Król powierzał mu ważne zadania, m.in. dowodził królewskim oddziałem wysłanym w celu usunięcia szlacheckiego rodu Starzechowskich z ziem królewskich, które bezprawnie zajęli. Otrzymał też zadanie reorganizacji archiwum Kancelarii Królewskiej na Wawelu. W trakcie trwającej trzy lata pracy w archiwum, Zamoyski czytał i segregował dokumenty, poznając system polityczny i gospodarczy państwa oraz sposoby tworzenia majątków magnackich.
8
Zamoyski był czterokrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Anna Ossolińska, z którą ożenił się w 1571 roku. Niestety wkrótce żona i ich nowo narodzony syn zmarli. Następną wybranką Jana Zamoyskiego była Krystyna Radziwiłłówna, kolejną Gryzelda Batorówna, a ostatnią żoną została Barbara Tarnowska, z którą miał jedynego syna Tomasza Zamoyskiego.
9
Był zdecydowanym przeciwnikiem magnaterii, która chciała zaoferować tron polski Habsburgom. Jako zwolennik Henryka II Walezego, popierał go w elekcji w 1573 roku, a po jego potajemnej ucieczce z Krakowa do Francji, którą szlachta polska uznała za abdykację, forsował pomysł umieszczenia na tronie polskim Anny Jagiellonki. Był zwolennikiem Stefana Batorego, który poprzez małżeństwo z Anną Jagiellonką w 1576 roku został królem Polski.
10
Zamoyski był w bardzo dobrych relacjach z Batorym, był jego powiernikiem i doradcą, osobistym zaufanym króla. Stał się jednym z najpotężniejszych ludzi w całej Rzeczypospolitej, a także jednym z najbogatszych polskich magnatów. Król mianował go kanclerzem wielkim oraz hetmanem wielkim koronnym. Wspierał politykę Batorego skierowaną przeciwko Habsburgom i imperium osmańskiemu. Podobnie jak Batory dążył do umocnienia władzy królewskiej i osłabienia magnaterii.
