Ciekawostki o Janie Zamoyskim

Pełnił funkcję sekretarza królewskiego, zastępcy kanclerza, kanclerza wielkiego koronnego i hetmana wielkiego koronnego. Pełniąc jednocześnie funkcję Wielkiego Hetmana (głównego dowódcy sił zbrojnych) i Kanclerza Wielkiego Koronnego, był jednym z najpotężniejszych ludzi w Polsce końca XVI wieku.

Urodził się 19 marca 1542 roku w Skokówce, we dworze obronnym, zwanym zameczkiem (obecnie dwór nie istnieje). W 1580 roku na gruntach Skokówki Jan Zamoyski założył Zamość. Z tą miejscowością związany jest herb Gminy Zamość z wizerunkiem gryfa z kamiennym mostem symbolizującym jej bliski partnerski związek z miastem. Pierwotna nazwa Zamościa brzmiała "Zamoście". Dziś Sokówka jest podmiejskim osiedlem.

Rodzina Zamoyskich w 1551 roku przyjęła wyznanie kalwińskie.

Jednak już w wieku trzynastu lat został wysłany za granicę, gdzie przez cztery lata przebywał na dworze królewskim w Paryżu. W tak młodym wieku uczęszczał na wykłady na Sorbonie i College de France. W 1559 roku na krótko powrócił do kraju, by później udać się na Uniwersytet w Strasburgu.

Studiował tam prawo i w 1564 roku otrzymał doktorat. W czasie pobytu za granicą dokonał konwersji na katolicyzm.

Mocno angażował się w politykę uniwersytecką, a w 1563 roku został wybrany rektorem akademii padewskiej. Mniej więcej w tym czasie napisał po łacinie swoje dzieło "De Senatu Romano Libri II" ("O Senacie Rzymskim Księgi Dwie"). Była to broszura o starożytnym Rzymie, w której doszukiwał się odniesień zasad konstytucyjnych republiki rzymskiej do Korony Królestwa Polskiego.

Ponieważ w kręgu jego zainteresowań polityka zajmowała główne miejsce, dlatego znalazł się na dworze królewskim Zygmunta II Augusta, gdzie został sekretarzem królewskim, a wkrótce stał się jego ulubionym sekretarzem. Król powierzał mu ważne zadania, m.in. dowodził królewskim oddziałem wysłanym w celu usunięcia szlacheckiego rodu Starzechowskich z ziem królewskich, które bezprawnie zajęli. Otrzymał też zadanie reorganizacji archiwum Kancelarii Królewskiej na Wawelu. W trakcie trwającej trzy lata pracy w archiwum, Zamoyski czytał i segregował dokumenty, poznając system polityczny i gospodarczy państwa oraz sposoby tworzenia majątków magnackich.

Pierwszą żoną była Anna Ossolińska, z którą ożenił się w 1571 roku. Niestety wkrótce żona i ich nowo narodzony syn zmarli. Następną wybranką Jana Zamoyskiego była Krystyna Radziwiłłówna, kolejną Gryzelda Batorówna, a ostatnią żoną została Barbara Tarnowska, z którą miał jedynego syna Tomasza Zamoyskiego.

Jako zwolennik Henryka II Walezego, popierał go w elekcji w 1573 roku, a po jego potajemnej ucieczce z Krakowa do Francji, którą szlachta polska uznała za abdykację, forsował pomysł umieszczenia na tronie polskim Anny Jagiellonki. Był zwolennikiem Stefana Batorego, który poprzez małżeństwo z Anną Jagiellonką w 1576 roku został królem Polski.

Stał się jednym z najpotężniejszych ludzi w całej Rzeczypospolitej, a także jednym z najbogatszych polskich magnatów. Król mianował go kanclerzem wielkim oraz hetmanem wielkim koronnym. Wspierał politykę Batorego skierowaną przeciwko Habsburgom i imperium osmańskiemu. Podobnie jak Batory dążył do umocnienia władzy królewskiej i osłabienia magnaterii.

Brał udział w wyprawie, podczas której zdobył Wieliż i Zawołocze. W zastępstwie króla dowodził całą armią polską podczas oblężenia Pskowa. Przyczynił się do ujęcia i stracenia banity Samuela Zborowskiego, co było powodem spadku jego popularności u szlachty, która nawet wytoczyła mu sąd sejmowy sprawdzający legalność jego działań.

Pokonał w bitwie pod Byczyną siły wspierające kandydata Habsburgów, arcyksięcia austriackiego Maksymiliana III Habsburga, kiedy to jego zwolennicy siłą próbowali zdobyć Kraków. Arcyksiążę został uwięziony na zamku w Krasnymstawie, następnie w Zamościu. Jednym z warunków zwrócenia mu wolności było zrzeczenie się pretensji do tronu polskiego. Zamoyski był sygnatariuszem podpisanego traktatu.

Nie zdołał wprawdzie zdetronizować króla, ale dostał wolną rękę podczas interwencji w Mołdawii, dzięki czemu udało mu się rozciągnąć wpływy Rzeczypospolitej aż po Dunaj.

Dowodząc siłami polskimi udało mu się odnieść wiele zwycięstw, ale kampania okazała się dla niego zbyt surowa, dlatego zrezygnował z dowództwa.

Zalecał w nim wcielenie w życie modelu wzrostu, polegającego na ściąganiu do Polski zagranicznych rzemieślników i rozwijaniu rodzimej produkcji, odtwarzaniu u siebie zaawansowanych produktów z wykorzystaniem zagranicznych technologii z krajów bardziej rozwiniętych.

Swojemu spadkobiercy, którym był jego jedyny syn Tomasz pozostawił 11 miast, ponad 200 wsi oraz jako dzierżawca dóbr królewskich 12 miast i 612 wsi. Jego roczny dochód szacowany był na 200 tys. złotych.

Aby utrzymać pozycję rodu i zapobiec rozdrobnieniu majątku, w 1589 roku utworzył Ordynację Zamoyską, którą zarządzało po nim kolejno 15 ordynatów i która przetrwała do 1944 roku.

Oferował rzemieślnikom tanie kredyty, sprowadzał kupców, budował huty żelaza i szkła oraz cegielnie.

Posiadał własne wojsko, w skład którego wchodziło 4000 piechoty (głównie węgierskiej) oraz 2000 jazdy.

Pochodził z domu, gdzie praktykowano kalwinizm, sam zmienił wyznanie na katolickie. Jego trzy żony były protestantkami. Był jednym z twórców unii brzeskiej (połączenie Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów). Przychylnie był nastawiony do kościołów wschodnich, czego wyrazem była możliwość osiedlania się w Zamościu Ormian czy Greków.

Przed swoją śmiercią zalecił, aby na jego nagrobku nie było żadnych symboli religijnych.

Katedrę tę ufundował założyciel miasta, a autorem jej projektu jest włoski architekt Bernardo Morando. Wykonana z czarnego marmuru płyta nagrobna Jana Zamoyskiego znajduje się w kaplicy Zamoyskich pw. Przemienienia Pańskiego (Ordynacka).