Geografia
Ciekawostki o tajdze
Największy na świecie biom lądowy
Tajga to borealne lasy składające się głównie ze świerków, sosen i modrzewi oraz w niewielkim stopniu z drzew liściastych. Występuje w północnej części Azji, Ameryki Północnej i Europy, w obrębie klimatu umiarkowanego chłodnego. W większej części strefy lasów iglastych występuje wieczna zmarzlina. Panujące w tajdze trudne warunki uniemożliwiają życie wielu przedstawicielom flory i fauny. Mimo tego żyją tam zarówno rośliny, jak i zwierzęta a nawet ludzie.
1
Tajga jest borealnym (północnym) lasem iglastym. Lasy borealne występują na obszarze północnej Europy (Półwysep Skandynawski i Półwysep Kolski, które wraz z Międzymorzem Fińsko-Karelskim tworzą Półwysep Fennoskandzki, północna część Niziny Wschodnioeuropejskiej), północnej Azji (Syberia, Sachalin, Kamczatka) i Ameryki Północnej (Alaska, Kanada).
2
Określenie "tajga" używane jest przeważnie do lasów Eurazji. Lasy amerykańskie określa się z reguły mianem borealnych lasów iglastych.
3
Tajga zajmuje 11,5% (17 mln km2) powierzchni lądowej Ziemi, ustępując jedynie pustyniom i suchym zaroślom (19% powierzchni lądowej Ziemi). Największe jej obszary znajdują się w Rosji i Kanadzie. W Ameryce Północnej obejmuje większość śródlądowej Kanady, Alaski i części północnych przyległych Stanów Zjednoczonych. W Eurazji obejmuje większość Szwecji, Finlandii, znaczną część Rosji - od Karelii na zachodzie do Oceanu Spokojnego (w tym znaczną część Syberii), znaczną część Norwegii i Estonii, część szkockich wyżyn, niektóre przybrzeżne obszary Islandii oraz obszary północnego Kazachstanu, północnej Mongolii i północnej Japonii (na wyspie Hokkaido).
4
Tajgę w większości porastają lasy iglaste oraz w niewielkim stopniu liściaste. Drzewa liściaste częściej występują na obrzeżach lasów, na terenach po pożarze (pożarzyskach), nad brzegami rzek i na bagnach, a także w terenach przymorskich, gdzie klimat jest łagodniejszy.
5
Główne gatunki drzew, długość sezonu wegetacyjnego i temperatury różnią się w poszczególnych rejonach występowania tajgi. Lasy borealne Ameryki Północnej to głównie świerk, z niewielkim udziałem sosny w drzewostanie. Dominującym zbiorowiskiem roślinnym są lasy świerkowo-jodłowe z jodłą balsamiczną, modrzewiem amerykańskim, świerkiem białym i czerwonym i żywotnikiem zachodnim, z domieszką brzozy papierowej i topoli osikowej. Skandynawska i fińska tajga składa się mieszanki świerka zwyczajnego z domieszką świerka syberyjskiego, sosny i brzozy. Dominującymi gatunkami w drzewostanie tajgi azjatyckiej są świerk syberyjski, jodła syberyjska, limba syberyjska, sosna zwyczajna, modrzew syberyjski i modrzew dahurski. Domieszką stanowią drzewa liściaste - brzozy, olsze, topola osika, a na południowych obrzeżach także lipa drobnolistna, klon zwyczajny i wiąz górski.Tajga wschodniosyberyjska to rozległy las modrzewiowy.
6
Tajga w swojej obecnej formie istnieje przez ostatnie 12 000 lat, od początku epoki holocenu. Na północy tajga sąsiaduje poprzez lasotundrę (strefa przejściowa) z tundrą (bezdrzewną formacją roślinną w zimnym klimacie strefy arktycznej na półkuli północnej). Na południu natomiast z lasami liściastymi albo ze strefą stepową.
7
Lasy borealne są słabo zróżnicowane pod względem gatunkowym. Drzewostany są zwykle jednopoziomowe i złożone z niewielkiej ilości gatunków drzew szpilkowych, takich jak: świerk (Picea), sosna (Pinus), jodła (Abies) i modrzew (Larix). Z rzadko występujących w tajdze drzew liściastych należy wymienić olchy (Alnus), topole (Populus), brzozy (Betula), jarzębiny (Sorbus), wierzby (Salix). Warstwa krzewów jest słabo wykształcona. Dobrze rozwinięte runo składa się z krzewinek z rodziny wrzosowatych (Ericaceae), mszaków i porostów.
8
W tajdze występuje wysoka produkcja pierwotna - około 800 g suchej masy na m2 w ciągu roku, w połączeniu z wolno przebiegającym procesem dekompozycji (mineralizacji). Prowadzi to do akumulacji materii organicznej w podłożu i do wytwarzania grubej warstwy ściółki. Igliwie opadające z drzew znacząco wpływa na proces zakwaszania i bielicowania gleb.
9
W tajdze azjatyckiej wyróżnia się dwa typy, różniące się składem gatunkowym - tajgę ciemną i tajgę jasną.
- Tajga ciemna występuje głównie w zachodniej Syberii (po rzekę Jenisej i jezioro Bajkał). Na północy występują lasy świerkowo-modrzewiowe z domieszką limby syberyjskiej. W środkowej części lasy składają się głównie z limby syberyjskiej, na południu występuje formacja zwana urmanem, o drzewostanie zdominowanym przez świerka syberyjskiego, jodłę syberyjską i limbę syberysjką z domieszką lipy drobnolistnej
- Tajga jasna (świetlista, świeża) występuje w środkowej i północno-wschodniej Syberii (na wschód od Jeniseju). Tworzy ją modrzew dahurski i świerk syberyjski z domieszką różnych gatunków wierzb i brzozy karłowatej
10
Lasy borealne rosną na ubogich glebach bielicowych, które cechuje bardzo kwaśny odczyn (pH 3,0-5,5). W podłożu często występuje wieczna zmarzlina, której górne warstwy częściowo rozmarzają w okresie letnim, tworząc rozległe i grząskie bagna. Znaczne tereny pokrywają gleby torfowe.
11
Po tundrze i stałych czapach lodowych tajga jest biomem lądowym o najniższych średnich rocznych temperaturach. Średnia roczna temperatura waha się od -5 do 5 °C . W syberyjskiej tajdze średnia temperatura najzimniejszego miesiąca wynosi od -6 °C do -50 °C.
12
Okres wegetacyjny, kiedy roślinność w tajdze odżywa, jest zwykle nieco dłuższy niż klimatyczna definicja lata. Jest tak, ponieważ rośliny biomu borealnego mają niższy próg temperatury, aby wywołać wzrost niż inne rośliny. Niektóre źródła podają, że 130 dni wegetacji jest typowe dla tajgi, ale zależy to od regionu. Najdłuższy okres wegetacyjny występuje na mniejszych obszarach z wpływami oceanicznymi; na obszarach przybrzeżnych Skandynawii i Finlandii okres ten może trwać 145-180 dni. Najkrótszy zaś występuje na obszarach północnych, na pograniczu tajga-tundra i wynosi tam 50-70 dni.
13
Opady w tajdze należą do stosunkowo niskich przez cały rok i wynoszą zwykle 200-750 mm, a na niektórych obszarach 1000 mm rocznie. Wilgoć pochodzi z deszczu w miesiącach letnich, a także śniegu i mgły. W najbardziej wysuniętych na północ rejonach tajgi śnieg może zalegać na ziemi nawet przez 9 miesięcy.
14
Ponieważ Ameryka Północna i Azja były kiedyś połączone pomostem lądowym Beringa, wiele gatunków zwierząt i roślin było zdolne do kolonizacji na obu kontynentach i występuje na całym obszarze tajgi. Ze względu na surowy klimat tajgi, zamieszkuje ją stosunkowo niewielka różnorodność zwierząt. Las borealny Kanady obejmuje 85 gatunków ssaków, 130 gatunków ryb i około 32 000 gatunków owadów. Owady odgrywają kluczową rolę jako zapylacze, osobniki rozkładające martwą substancje organiczną czy jako ogniwo łańcucha pokarmowego - są pokarmem dla wielu ptaków lęgowych w miesiącach letnich.
15
Tajga jest wymagającym biomem dla gadów i płazów. W lasach borealnych występuje tylko kilka gatunków, w tym pończosznik prążkowany, salamandra syberyjska, żaba leśna, ropucha amerykańska i kanadyjska i in. Większość z nich zimą hibernuje pod ziemią.
16
Tajga jest domem dla wielu dużych ssaków roślinożernych. Należą do nich m.in. łoś, renifer, sarna. Największym zwierzęciem w tajdze jest żubr leśny, występujący w północnej Kanadzie i na Alasce, niedawno sprowadzony też na daleki wschód Rosji. Do małych ssaków biomu tajgi należą gryzonie: bóbr, wiewiórka, nornik, a także zając szarak i zając górski. Niektóre większe ssaki, jak niedźwiedzie, latem obficie się odżywiają, a zimą przechodzą w stan hibernacji. Drapieżne ssaki tajgi muszą być przystosowane do pokonywania długich dystansów w poszukiwaniu rozproszonej zwierzyny. Do drapieżników tajgi należą: ryś, gronostaj, łasica, soból, kuna, wydra, norka amerykańska, amerykański niedźwiedź czarny, niedźwiedź himalajski, tygrys syberyjski i in.
17
W tajdze gniazduje ponad 300 gatunków ptaków. Z liczby tej tylko 30 gatunków pozostaje w tajdze na zimę. Są to ptaki żywiące się padliną albo ptaki drapieżne, jak orzeł przedni, myszołów krótkonogi, kruk. Są wśród nich również ptaki żywiące się nasionami, jak cietrzewie i krzyżodzioby.
18
Na obszarach tajgi żyją również ludzie. Do większych miast tego biomu należą: Murmańsk, Archangielsk, Jakuck, Anchorage, Yellowknife, Tromso, Lulea i Oulu.
19
Szacuje się, że lasy borealne przechowują dwa razy więcej czystego chemicznie węgla na jednostkę powierzchni niż lasy tropikalne. Zdaniem naukowców, ekosystem Północy związał i przechowuje łącznie 208 mld ton czystego chemicznie węgla, w tym 71 mld ton w lasach borealnych i 137 mld ton w torfowiskach. Taka ilość czystego węgla jest równa sumarycznej wielkości wszystkich gazów przemysłowych wyemitowanych na całym świecie do atmosfery w ciągu 26 lat. Jeden hektar lasów borealnych związuje prawie dwa razy więcej czystego chemicznie węgla niż hektar lasów w strefie tropikalnej.
