Ciekawostki o obrazie "Krzyk"

Obraz został namalowany w 1893 roku w Oslo.

 Uznawany jest za jednego z prekursorów ekspresjonizmu. Pod wieloma względami był artystą-nowatorem, zwłaszcza w dziedzinie grafiki - jako pierwszy zastosował grafikę barwną. Reprezentował styl polegający na silnym konturze, płynnej secesyjnej linii, zróżnicowanym kolorycie i ekspresji.

Jego twórczość bardzo silnie oddziaływała na malarstwo europejskie XIX wieku. Dzięki Stanisławowi Przybyszewskiemu zaznaczyła się także w sztuce Młodej Polski, głównie w malarstwie Wojciecha Weissa.

"Krzyk" jest jego najwspanialszym dziełem.

Niemiecki tytuł to "Der Schrei der Natur (Krzyk natury) i właśnie pod tym tytułem obraz został po raz pierwszy wystawiony.

Ekspresjonizm to ruch modernistyczny wywodzący się z Europy Północnej, głównie z Niemiec, na początku XX wieku. Jego cechą charakterystyczną było przedstawianie świata wyłącznie z subiektywnej perspektywy, zniekształcanie go dla emocjonalnego efektu aby wywołać odpowiedni nastrój bądź ideę.

Artyści tego nurtu starali się wyrazić znaczenie doświadczenia emocjonalnego, subiektywne emocje i reakcje, jakie przedmioty i zdarzenia budzą w człowieku, a nie fizyczną rzeczywistość. Styl obejmował nie tylko malarstwo, ale także architekturę, literaturę, teatr, taniec, film, muzykę.

Ważnymi prekursorami ekspresjonizmu byli między innymi: Friedrich Nietzsche, August Strindberg, Frank Wedekind, Walt Whitman, Fiodor Dostojewski, Vincent van Gogh, James Ensor, Zygmunt Freud i Edvard Munch.

Obraz przedstawia nieco zdeformowaną twarz postaci, która wyraża przerażenie. Sugerują to otwarte usta, gotowe do krzyku. Prawdopodobne jest, że jest to niemy krzyk desperacji, niemożność wyartykułowania jakiegokolwiek dźwięku w obliczu przerażenia.

Za postacią widoczne są dwa cienie, prawdopodobnie podążające za nią w niecnych celach, ścigające ją, a może też obojętne wobec cierpienia postaci. Tłem tej scenerii jest morze w kolorach czerni i szarości, co sugeruje niemożność ucieczki przed ścigającymi postać osobami, a wyraz udręczonej, przerażonej twarzy to właśnie wyraża.

Namalowany jest w charakterystycznym dla Muncha stylu. Niezwykle silne kontury, dość płynna linia, ciemna paleta barw i różnorodność kolorów, które mocno ze sobą kontrastują. Obraz zdecydowanie wykazuje charakter ekspresyjny.

Przeraża wrażliwego widza, a strach ten potęgowany jest poprzez zastosowanie przez autora wyrazistych, jaskrawych barw, które mocno ze sobą kontrastują.

Obraz emanuje dużym ładunkiem emocjonalnym, przerażona postać intryguje, zmusza do refleksji. Pojawiające się w tle kolejne postaci, być może wyrażają obojętność dla ludzkiego cierpienia, bądź też potęgują strach przerażonej jednostki.

Przypuszcza się, że pomysł namalowania tego dzieła wynikał ze stanu emocjonalnego malarza. Munch cierpiał na depresję, miał stany lękowe i nerwicę, które go niszczyły.

Mógł być niejako krzykiem przeciwko światu, który go otaczał, przeciwko samotności i obojętności na własne problemy ze strony innych ludzi, przeciwko lękowi przed nieznanym.

Obraz ukazuje problem wyobcowania człowieka w pędzącym świecie, w którym często nie dostrzega się innych ludzi, ich problemów, ich lęków. Ma on ponadczasowy charakter i wydźwięk.

Powstały one w latach 1892-1895. Należały do serii "Fryz życia", poświęconej śmierci, strachowi i miłości. Przy ich wykonaniu artysta zastosował różne techniki malarskie.

Pierwszy obraz powstał na kartonie o wymiarach 91 x 73,5 cm i został wykonany w technice łączonej z wykorzystaniem farby olejnej, tempery i pasteli. Obraz ten znajduje się w Narodowej Galerii w Oslo.

Obraz drugi o wymiarach 83,5 x 66 cm Munch wykonał na kartonie, w temperze. Obecnie eksponowany jest w Muzeum Muncha w Oslo.

Kolejne dwa zostały wykonane pastelami. Jeden z nich umieszczono także w Muzeum Muncha, a drugi trafił w ręce prywatnego niemieckiego kolekcjonera żydowskiego pochodzenia, Hugo Simona, który około 1937 roku sprzedał obraz norweskiemu armatorowi Thomasowi Olsenowi.

Pierwsza wersja obrazu zawiera ledwo widoczny napis: „Kan kun være malet af en gal Mand!” („mógł to namalować tylko szaleniec”), wykonany ołówkiem, małymi literami i znajdujący się w lewym górnym rogu obrazu. Nie jest on dobrze widoczny, można go dostrzec jedynie przy dokładnym badaniu obrazu.

Przypuszczano, że był to komentarz krytyka lub zwiedzającego wystawę. Wykonując badanie w podczerwieni i porównując z pismem odręcznym malarza, stwierdzono, że komentarz został napisany przez Muncha.

Napis zauważono dopiero po jedenastu latach od namalowania obrazu, gdy w 1904 roku wystawiono go w Kopenhadze. Przypuszcza się, że autor umieścił go po krytycznych recenzjach po pierwszej wystawie obrazu w Norwegii w 1895 roku. Krytyka dogłębnie zraniła Muncha, zwłaszcza, że był on niesłychanie wrażliwy ze względu na chorobę psychiczną jego siostry.

W czasie spaceru, światło zachodzącego słońca nagle przybrało krwistoczerwony kolor, nadając go chmurom. Jak twierdził sam Munch, wyczuł on w tym momencie "nieskończony krzyk przechodzący przez naturę".

Badacze po latach zlokalizowali to miejsce nad fiordem z widokiem na Oslo. Była to droga z widokiem na Oslo, ze wzgórza Ekeberg, u podnóża którego znajdował się zakład psychiatryczny, gdzie lecząca się na schorzenie maniakalno-depresyjne siostra Muncha była pacjentką.

Gdy Munch ujrzał krwistoczerwone niebo, powstała teoria, że było to wspomnienie wydarzeń z 1883 roku, kiedy to erupcja Kratakau spowodowała tak duży wybuch materiałów piroklastycznych do atmosfery, że krwawe zachody słońca widoczne były w wielu miejscach na świecie, między innymi w Londynie, Nowym Jorku i Tokio.

Czerwone niebo nad Norwegią mogło być spowodowane obecnością polarnych chmur stratosferycznych, charakterystycznych dla tych szerokości geograficznych. Chmury te wyglądają bardzo podobnie do nieba przedstawionego w "Krzyku".

Munch mógł widzieć tę mumię na Wystawie Światowej w Paryżu w 1889 roku. Mumia ta pochowana w pozycji embrionalnej z rękami wzdłuż twarzy wywarła wrażenie także na Paulu Gauguinie i stała się wzorem postaci na ponad dwudziestu obrazach tego artysty, między innymi postaci w obrazie "Ludzka nędza" oraz staruszka po lewej stronie na obrazie "Skąd pochodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?".

Sugerowano też, że inspiracją mogła być mumia z florenckiego Muzeum Historii Naturalnej, która jeszcze bardziej przypomina postać z obrazu. Jednak teorie tę zakwestionowano, gdyż Munch odwiedził Florencję dopiero po namalowaniu "Krzyku".

Będąca w posiadaniu rodziny norweskiego armatora pastelowa wersja "Krzyku" została sprzedana za kwotę 119 922 USD na aukcji Sotheby's, finansiście Leonowi Davidowi Blackowi. 

Sotheby's stwierdził, że była to najbardziej kolorowa wersja z czterech namalowanych przez Muncha i była jedyną, której rama została ręcznie pomalowana przez artystę.

Po sprzedaży obrazu aukcjoner Sotheby's, Tobias Meyer powiedział, że dzieło jest "warte każdego grosza". Stwierdził też: "To jedna z największych ikon sztuki na świecie i temu, kto ją kupił należy pogratulować".

Przedstawiał on wersję obrazu z 1895 roku. Zachowało się jedynie kilka odbitek wyprodukowanych przez Muncha.

Większość istniejących odbitek powstała bez wiedzy autora, wykonana przez drukarza pod nieobecność Muncha.

Do pierwszej kradzieży doszło w dniu otwarcia Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Lillehammer, 12 lutego 1994 roku. Dwóch mężczyzn włamało się do Galerii Narodowej w Oslo, skradło obraz i zostawiło notatkę o treści: "Dzięki za słabą ochronę".

Złodzieje zażądali okupu w kwocie 1 mln dolarów, na co Galeria nie wyraziła zgody. Norweska policja we współpracy z policją brytyjską, w ramach akcji "Żądło" odzyskała obraz w stanie nienaruszonym w maju 1996 roku. Mężczyźni zostali skazani, jednak ostatecznie uniknęli kary, gdyż doszło do złamania procedur prawnych - brytyjscy agenci wjechali do Norwegii pod fałszywymi tożsamościami.

Obraz był naśladowany, parodiowany, a po wygaśnięciu praw autorskich kopiowany. Wykorzystywany był na okładkach książek, a popowy artysta Andy Warhol w latach 1983-1984 wykonał serię sitodruków kopiujących obrazy Muncha, w tym "Krzyk". Chciał w ten sposób dokonać desakralizacji obrazu czyniąc z niego przedmiot masowo odtwarzalny.

Słynna maska zabójcy z filmu "Krzyk" także wzorowana była na postaci z obrazu Muncha.

W 2013 roku został wybrany jako jeden z czterech obrazów do serii znaczków upamiętniających 150. rocznicę urodzin Edvarda Muncha.

Obraz stał się także symbolem osób, które doświadczają neuralgii nerwu trójdzielnego (dolegliwość opisana, jako najbardziej bolesny stan).

Uproszczona wersja tematu obrazu została wykorzystana w formie piktogramu przez Departament Energii Stanów Zjednoczonych jako symbol niebezpieczeństwa, ostrzegający o obecności odpadów radioaktywnych.