Ciekawostki o manatach

Należą do rzędu syren, brzegowców (Sirenia), dużych ssaków łożyskowych prowadzących wyłącznie wodny tryb życia. Zajmują one szczególne miejsce w ekosystemie, gdyż są jedynymi roślinożernymi ssakami wodnymi.

Rodzina manatowatych obejmuje trzy żyjące współcześnie gatunki: manat rzeczny, manat karaibski i manat afrykański.

Występują w przybrzeżnych rejonach zachodniej części Oceanu Atlantyckiego, od Florydy po północno-wschodnią Brazylię i baseny Amazonki i Orinoko.

Manat karaibski zamieszkuje przybrzeżne wody południowo-wschodniej Ameryki Północnej i północno-wschodniej Ameryki Południowej, manat rzeczny występuje w systemie rzecznym Amazonki (w tym w jej ujściu) w Kolumbii, Brazylii, Ekwadorze i Peru, a manat afrykański spotykany jest w przybrzeżnych wodach Afryki zachodniej oraz rzekach wpadających do Oceanu Atlantyckiego w tym rejonie.

Są dużymi zwierzętami o masie ciała wynoszącej od 460 do 1620 kilogramów. Ich przednie kończyny przekształcone są w płetwy z 2-5 szczątkowymi kopytkami, które służą do wiosłowania i podawania pożywienia do pyska. Kończyny tylne są zredukowane, a płetwa ogonowa jest zaokrąglona. 

Głowa manata jest słabo wyodrębniona, pysk jest wydłużony, szeroki, a oczy niewielkie. Budowa górnej wargi ułatwia zdobywanie roślinności wodnej (glony, trawa morska, rośliny słodkowodne), którą się manaty odżywiają. Dziennie zjadają około 50 kilogramów pożywienia. Ciało manatów jest słabo owłosione.

Samice manatów są większe od samców. Młode manaty, które przy urodzeniu ważą około 30 kilogramów i mierzą 1 metr, przychodzą na świat po ciąży trwającej około roku. Samica rodzi zwykle jedno młode co 3-5 lat. Młode manaty po urodzeniu mogą odżywiać się pokarmem roślinnym.

Pokarm przeżuwają przez mocne zęby trzonowe, jedyne jakie posiadają manaty. Kiedy manat się rodzi, w każdej szczęce znajdują się dwa szczątkowe siekacze, które traci w miarę dojrzewania. Jeśli zęby trzonowe wypadną, w ich miejsce wyrastają nowe.

Zwykle poruszają się w wodzie z prędkością 5-8 km/h, ale w niektórych sytuacjach mogą płynąć z prędkością dochodzącą do 30 km/h. Pod wodą mogą pozostawać do 15 minut.

Unoszą głowę i przednie płetwy nad poziom wody, co ułatwia im oddychanie, a ich szerokie ogony pracują jak stateczniki ułatwiające pływanie.

Manaty zamieszkują płytkie wody przybrzeżne, morskie i słodkie. Często wybierają tereny w pobliżu elektrowni, gdzie w jest spuszczana ciepła woda. Choć manaty sezonowo migrują, niektóre z nich, przyzwyczajone do wody podgrzewanej przez elektrownie, zaprzestały migracji.

Obniżenie temperatury wody do 15 stopni Celsjusza może stanowić dla manatów zagrożenie życia.

Dzięki temu zużywają stosunkowo niewiele energii na codzienne czynności. Jest to adaptacja do diety opartej na roślinach o niewysokiej wartości energetycznej.

Są zwierzętami łagodnymi, powolnymi i towarzyskimi. Będąc w grupie nawiązują więzi poprzez dotyk, komunikację werbalną i węch. Mogą żyć tylko w wodzie, na lądzie są bezradne i szybko giną. Mogą żyć w niewoli, gdzie dożywają 10 -12,5 lat. Średnia długość życia manatów na wolności nie jest znana.

We wrocławskim Afrykarium 26 września 2023 roku przyszedł na świat mały manat karaibski. Jego mamą jest Abel, która przyleciała do Wrocławia w 2017 roku z Singapuru, a nowo narodzony manat (cielak) jest jej drugim synem. Otrzyma imię zaczynające się na literę A, podobnie jak matka.

Manaty we wrocławski zoo zjadają dziennie 125 kg sałaty masłowej. Dieta ta uzupełniana jest dodatkowo łodygami młodej kukurydzy i warzywami.

Manat afrykański zamieszkuje najszerszy zakres siedlisk ze wszystkich gatunków manatów. Znaleźć go można na obszarach od przybrzeżnych wysp na Atlantyku, po rzeki w zachodnim Sahelu (obszar geograficzny wzdłuż południowych obrzeży Sahary), rzeki w lasach deszczowych itd.

Manaty afrykańskie znaleziono aż 75 kilometrów od brzegu, gdzie znajdują się płytkie równiny przybrzeżne i spokojne strumienie namorzynowe, porośnięte trawą morską.

Oprócz ludzi, zagrażają im rekiny, krokodyle i aligatory, ale zdarza się to rzadko ze względu na różne siedliska. W przypadku manatów afrykańskich, oprócz ludzi, najbardziej zagrażają im krokodyle.

Manaty są poławiane przez ludzi z powodu mięsa. Są łatwym łupem, ponieważ pływają wolno. Mimo iż objęte są ochroną prawną (zaliczone do gatunków narażonych na wyginięcie), nadal padają łupem kłusowników. Odławia się na mięso, olej, kości i skórę.

W kolumbijskim regionie Guajira żyje indiański lud Wayuu. Według ich legend, manaty były pierwotnie ludźmi. Jedna z nich głosi, że kiedyś kobieta plemienia Wayuu popadła w konflikt z duchem wodnym i została przemieniona w manata. Wierzą, że manaty to reinkarnacje ich przodków.

Indianie Seminole z Florydy uważają manaty za duchy związane z wodami i posiadające zdolność przewidywania przyszłości. Uważano je za duchy przodków, które pomagały Indianom w łowieniu ryb.

W mitologii tej występuje postać Lamii, która została przekształcona w manata przez bogów. Była ona piękną kobietą, która zjadała dzieci i młodych mężczyzn podstępnie zwabionych jej urokiem osobistym i za to została ukarana. Ludowy przekaz spowodował, że manaty zaczęto postrzegać jako osobniki złe, przynoszące pecha.

Występują tam jako sympatyczne postacie. Są bohaterami wielu opowieści, które promują ochronę przyrody i szacunek dla środowiska naturalnego.