Miasta
Ciekawostki o Częstochowie
Brama do Jury Krakowsko-Częstochowskiej
Częstochowa leży w granicach województwa śląskiego, choć historycznie, kulturowo i etnicznie należy do Małopolski. Pod względem powierzchni i liczby mieszkańców zajmuje 13. miejsce w Polsce. Położona nad Wartą, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej stanowi niejako bramę do malowniczej Jury, pełnej skał, ostańców i jaskiń. W Częstochowie znajduje się jedno z najważniejszych sanktuariów maryjnych na świecie - Jasna Góra i z tego względu miasto nazywane jest często duchową stolicą Polski.
1
Na dzisiejszym terenie miasta Częstochowy osadnictwo istniało już w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza. Świadczy o tym znajdujący się w dzielnicy Raków skansen archeologiczny, na terenie którego znajduje się cmentarz z okresu halsztackiego - wczesna epoka żelaza (700-400 lat p.n.e.). Niewykluczone, że już wówczas Częstochowa stanowiła centrum lokalnej metalurgii.
2
W czasach państwa Wiślan (IX-X w.) istniał tu gród obronny na wzgórzu Gąszczyk, najdalej na północny-zachód wysunięty gród Wiślan. Warownię założono w miejscu naturalnie obronnym, na cyplu z niemal pionowymi ścianami, otoczonym zakolem Warty. Od strony wschodniej, najłatwiej dostępnej, grodu broniła podwójna linia obwarowań, rozdzielona suchą fosą. Zachowały się relikty bramy. Grodzisko znajduje się w lesie, na północno-zachodniej części wzgórza, zwanego przez pielgrzymujących na Jasną Górę pątników "Przeprośną Górką".
3
Pierwsza wzmianka o prężnie rozwijającej się osadzie targowej, położonej na pograniczu Małopolski i Wielkopolski, na skrzyżowaniu rzeki i ważnego szlaku międzydzielnicowego prowadzącego z Krakowa przez Olkusz i Kalisz do Poznania, pochodzi z dokumentu biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża, z 1220 roku.
4
Nazwa Częstochowa po raz pierwszy pojawia się w przywileju wydanym dla klasztoru w Mstowie. Mstów jest miejscowością oddaloną od Częstochowy około 12 km (w latach 1279-1870 Mstów miał status miasta). Prawdopodobnie na poczatku XII w. biskup krakowski Iwo Odrowąż utworzył tam klasztor i sprowadził do niego12 zakonników. Do XVI wieku Mstów był największym miastem regionu, przewyższającym znaczeniem Częstochowę. Odwiedzany był przez władców Polski: Władysława Łokietka, Kazimierza Wielkiego, Władysława Jagiełło, Kazimierza Jagiellończyka, Władysława IV Wazę, Jana Kazimierza i Zygmunta Augusta.
5
Według legendy nazwa Częstochowa oznacza osadę założoną przez Częstocha. Podania ludowe przedstawiają Częstocha jako rycerza i założyciela Częstochowy.
6
W XIV wieku przez Częstochowę wiódł "szlak wołowy" (zwany również wołoskim, mołdawskim, berładzkim), łączący Mołdawię z Wrocławiem, co spowodowało szybki rozwój osady.
7
Król Kazimierz Wielki dokonał w 1357 roku lokacji Częstochowy na prawie magdeburskim. Lokacji dokonano na mocy przywileju wydanego w Krzepicach.
8
W 1370 roku Częstochowa stała się lennem Władysława Opolczyka, księcia opolskiego, palatyna Węgier i wielkorządcy Rusi Halickiej. W tym samym roku powstała w mieście pierwsza huta żelaza, co potwierdzają dokumenty.
9
W 1377 roku Częstochowa zostaje określona jako miasto o nazwie Stara Częstochowa.
10
W 1382 roku we wsi Częstochówka, Władysław Opolczyk ufundował klasztor Jasna Góra, sprowadził z Węgier ojców paulinów i umieścił w klasztorze cudowny Obraz Najświętszej Maryi Panny. Klasztor powstał w miejscu starego drewnianego kościoła, położonego na obronnym wzniesieniu, górującym nad Starą Częstochową. Władysław Opolczyk hojnie wyposażył klasztor, nadając mu m. in. położone w sąsiedztwie wsie, folwark i hutę żelaza.
11
Stara Częstochowa wielokrotnie procesowała się z klasztorem jasnogórskim w sprawie łamania praw miejskich przez zakon i zagarniania zysków z handlu z pielgrzymami.
12
W XVI wieku król Zygmunt I nadał miastu liczne przywileje, co spowodowało kolejny rozkwit Częstochowy. Średniowieczne miasto otoczone było murami, w ówczesnym rynku stał ratusz, kramy i sukiennice. Mieszczanie trudnili się handlem, rzemiosłem, a także rolnictwem, ogrodnictwem i hodowlą. Funkcjonowały karczmy i zajazdy.
13
Do końca XVIII w. Częstochowa była jednym z największych miast Małopolski, była ważnym ośrodkiem kupieckim i rzemieślniczym. Rozwijało się równolegle miasto Stara Częstochowa jak i otoczony osadą Częstochówka, klasztor jasnogórski.
14
W pierwwszej połowie XVII wieku rejon Częstochowy dotknęła zaraza. Miasto dotykały także inne klęski: najazdy, grabieże, pożary.
15
Królowie z dynastii Wazów zdecydowali o zbudowaniu fortyfikacji wokół zabudowań klasztornych. W XVII wieku twierdza jasnogórska została włączona w system zamków obronnych, ciągnących się wzdłuż Jury Krakowsko-Częstochowskiej, stanowiących obronę przed zagrożeniami ze Śląska.
16
Od 18 listopada do 26 grudnia 1655 roku trwało oblężenie Klasztoru Jasnogórskiego przez Szwedów. W czasie potopu miasto zostało w znacznej części zniszczone, odbudowywało się długo i powoli. Król Jan Kazimierz uznał Matkę Boską Częstochowską Królową Korony Polskiej. Wydarzenie to miało miejsce 1 kwietnia 1656 roku, a Jasna Góra stała się najważniejszym Sanktuarium Narodowym.
17
Szybko rozwijająca się osada wokół klasztoru - Częstochówka, położona przy drodze wieluńskiej, otrzymała w XVIII w. prawa miejskie jako Nowa Częstochowa.
18
W 1793 roku Częstochowa została włączona do zaboru pruskiego.
19
W 1807 roku miasto zajęły wojska napoleońskie, Częstochowa znalazła się w granicach Księstwa Warszawskiego. Od 1813 roku miasto i klasztor włączono do zaboru rosyjskiego.
20
W XIX wieku nastąpiło połączenie Starej i Nowej Częstochowy w jedno miasto Częstochowa. Dokonało się to postanowieniem Rady Administracyjnej Królestwa z 19 sierpnia 1826 roku, z równoczesnym nadaniem Częstochowie praw i przywilejów przysługujących miastom wojewódzkim.
21
Pierwszym prezydentem miasta został Józef Gąsiorowski.
22
Na początku XIX wieku powstała główna reprezentacyjna arteria komunikacyjna połączonego miasta - Aleja Panny Maryi (obecnie Aleja Najświętszej Maryi Panny). Aleję wytyczył w 1819 roku inżynier wojewódzki Jan Bernhard.
23
Po połączeniu Starego i Nowego miasta, Częstochowa była czwartym pod względem liczby ludności miastem Królestwa Polskiego, po Warszawie, Lublinie i Kaliszu.
24
Na poczatku lat 70-tych XIX wieku w Częstochowie zaczął rozwijać się przemysł. Pierwszym większym przedsiębiorcą był żydowski przemysłowiec Berek Kohn, który razem z Adolfem Oderfeldem uruchomił drukarnię i zakład litograficzny. W obecnej dzielnicy Częstochowy, na Rakowie, Bernard Hantke uruchomił Hutę Częstochowa.
25
W 1909 roku w Częstochowie odbyła się Wielka Wystawa Rolniczo-Przemysłowa.
26
Po wybuchu I wojny światowej Częstochowa została zajęta przez wojska niemieckie bez walki. Z miasta wyjechało około 20 tys. robotników, a w dzielnicy podjasnogórskiej dokonano licznych mordów na ludności.
27
W 1915 roku Jasna Góra, w odróżnieniu od miasta, znalazła się pod okupacją Austro-Węgier.
28
W 1919 roku doszło w mieście do pogromu Żydów, w wyniku którego zginęło siedem osób.
29
W czasie powstań śląskich Częstochowa była głównym ośrodkiem pomocowym dla powstańców. Tu werbowano ochotników, organizowano zbiórki pieniędzy, żywności i lekarstw.
30
W Częstochowie w 1920 roku przez kilka miesięcy zakwaterowany był rząd ukraiński Semena Petlury i dwa tysiące uchodźców. Działo się to po załamaniu się polskiej ofensywy na Kijów w 1920 roku.
31
Kilkuset ochotników z Częstochowy brało udział w obronie Warszawy w wojnie polsko-bolszewickiej.
32
W okresie międzywojennym w Częstochowie wybudowano wodociągi i system kanalizacji sanitarnej i deszczowej. Powstała elektrownia, uruchomiono komunikację miejską, poprawiono stan dróg. Wybudowano także nową trasę samochodową do Warszawy, wzniesiono wiele obiektów użyteczności publicznej, jak: poczta, szpital, budynek starostwa powiatowego, dom rzemiosła, szkoły i miejskie boiska sportowe.
33
W dniach 1- 3 września 1939 roku doszło w Mokrej pod Częstochową do jednej z największych bitew kampanii wrześniowej. Niemcy wkroczyli do miasta już 3 września i zajęli miasto. Już następnego dnia doszło do licznych egzekucji, mordów na ludności cywilnej Częstochowy. Dzień ten do historii przeszedł pod nazwą "krwawy poniedziałek".
34
W 1942 roku w Częstochowie doszło do zagłady tzw. "dużego getta", w wyniku której życie straciło blisko 30 tys. Żydów.
35
Po Powstaniu Warszawskim Częstochowa stała się centrum Polski podziemnej. Przeniosła się tu Komenda Główna AK wraz z jej dowódcą gen. Leopoldem Okulickim-Niedźwiadkiem.
36
W Częstochowie funkcjonował największy uniwersytet "podziemny" stworzony przez kadrę naukową Uniwersytetu Warszawskiego, Poznańskiego, SGH, SGGW, Akademii Medycznej w Warszawie oraz Wilnie.
37
Po wojnie, z inicjatywy prof. Jerzego Kołakowskiego powstała Wyższa Szkoła Inżynierska w Częstochowie, obecna Politechnika Częstochowska. Jerzy Kołakowski był polskim inżynierem, rektorem Politechniki Częstochowskiej.
38
Po zakończeniu wojny zapadła decyzja o budowie kombinatu metalurgicznego i uczynienia z Częstochowy siedziby ogólnokrajowego Zjednoczenia Kopalnictwa Rud Żelaza. Miasto zaczęło się prężnie rozwijać, powstawały nowe osiedla. Uruchomiono w mieście pierwszą linię tramwajową.
39
W drugiej dekadzie XXI wieku Częstochowa stała się jednym z najszybciej wyludniających się miast polskich. Jest to spowodowane ujemnym przyrostem naturalnym oraz ujemnym saldem migracji. Najwyższą populację miasta zanotowano w 1993 roku, wynosiła ona niemalże 260 tys. osób. Według prognozy GUS liczba mieszkańców ma spaść do 193 tys.w 2035 roku.
40
Ze względu na historyczną przynależność Częstochowy do Małopolski, miasto przystąpiło do Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski. W 2007 roku Częstochowa otrzymała tytuł Lidera Małopolski za rewaloryzację Alei NMP, a w krakowskich Sukiennicach wywieszono herb Częstochowy. Kolejny tytuł Lidera Małopolski przyznano miastu za rewaloryzację parków podjasnogórskich.
41
Częstochowa jest głównym ośrodkiem Częstochowskiego Okręgu Przemysłowego, trzeciego co do wielkości w województwie śląskim. Zawdzięcza to licznemu występowaniu rud żelaza na tym terenie, przemysł metalowy rozwijał się tu już od średniowiecza.
42
Częstochowa posiada wiele atrakcji turystycznych i zabytków sakralnych. Obok klasztoru jasnogórskiego, w mieście znajduje się najstarszy kościół p.w. św. Zygmunta, występujący w dokumentach archiwalnych parafii z 1474 roku jako istniejący od dawna, co czyni go najstarszą świątynią w Częstochowie.
43
W Częstochowie istnieje Muzeum Zdzisława Beksińskiego, Muzeum Wyobraźni -galeria i pracownia Tomasza Sętowskiego, Muzeum Haliny Poświatowskiej, Muzeum Produkcji Zapałek i in.
44
W Częstochowie odbywa się Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej "Gaude Mater" oraz Jazz Spring Częstochowa - polski festiwal jazzowy.
45
Częstochowa jest pierwszym na świecie miastem, od którego władz, papież Jan Paweł II przyjął honorowe obywatelstwo i klucze do miasta. Jan Paweł II sześciokrotnie odwiedzał Częstochowę, za każdym razem było to ogromne wydarzenie. Msza św. kończąca VI Światowe Dni Młodzieży w 1991 roku zgromadziła 1,5 mln wiernych, a władze miasta uhonorowały papieża w sposób szczególny.
