Ciekawostki o Zamku w Malborku

Początkowo zamek był konwentualną siedzibą komtura. Komtur, zwany także komandorem, był zwierzchnikiem domu zakonnego w niektórych zakonach rycerskich (krzyżacy, joannici, templariusze). Później, w państwie zakonnym, był zarządcą komturii (prowincji), złożonej z jednego lub kilku zamków i przyległego terytorium.

W latach 1280 -1283 wielki mistrz krzyżacki Konrad von Feuchtwangen rozpoczął budowę zamku-twierdzy na miejscu starodawnego pruskiego grodu Zantyru. Budowę przygotowywano wcześniej od wycinki lasu i gromadzenia budulca, częściowo z materiałów uzyskanych z rozbiórki starych zabudowań klasztornych grodu w Zantyrze. Wybudowano zamek w dolnym biegu Nogatu, który wraz z przyległym miastem nazwano Marienburg (dzisiejszy Malbork). Była to prostokątna budowla z kaplicą i dziedzińcem wewnętrznym, otoczona murami, zabezpieczona fosami i sztucznymi kanałami. Wybudowano także wieże obronne. Jedną z nich, zwaną gdaniskiem, połączono z zamkiem krytym gankiem zaopatrzonym w most zwodzony.

Na zamku malborskim droga do gdaniska oznaczona była rzeźbionymi wspornikami w kształcie diabełków, których ogony wskazywały właściwy kierunek. Jako że gdanisko pełniło rolę toalety, nad nią można było znaleźć liście kapusty bądź siano, co zastępowało papier toaletowy. Gdanisko w Malborku zawierało również zapadnię, przy pomocy której pozbywano się niewygodnych braci korzystających z toalety. Trafiali oni wprost do fosy.

W 1309 roku Malbork stał się stolicą Państwa Zakonnego. Wraz z wielkim mistrzem do Malborka przybyła duża liczba braci zakonnych, co wymagało przebudowy i rozbudowy istniejącego obiektu. Powstał Zamek Średni z wielkim refektarzem, później pałac wielkiego mistrza, a następnie Zamek Niski. Zamek, klasztor, rezydencja to trzy podstawowe funkcje uzupełnione świetnie zorganizowanym zapleczem gospodarczym i militarnym. W obrębie twierdzy znajdowały się twierdze, spichlerze, młyny, studnie, kuchnie, spiżarnie, szpital, apteka, kuźnie, arsenał, warsztaty zbrojeniowe z własną produkcją broni palnej i ciężkich dział. Pozwalało to na wytrzymanie oblężenia nawet do dwóch lat. Rozbudowano kościół zamkowy, a pod nim wybudowano kaplicę św. Anny, przeznaczoną na miejsce pochówku wielkich mistrzów.

Była wykonana ze sztucznego kamienia i pokryta mozaiką ze szkła weneckiego. Figura, wraz ze wschodnią częścią kościoła, uległa zniszczeniu w 1945 roku, podczas ostrzału artyleryjskiego Armii Czerwonej. We wrześniu 2014 roku rozpoczęto jej rekonstrukcję, a jej uroczyste odsłonięcie nastąpiło w 2016 roku. Do rekonstrukcji mozaiki użyto 350 tys. kostek wykonanych z dwóch rodzajów szkła weneckiego oraz szkła, w którym zatopiono płatki złota.

Twierdzę wzniesiono z ponad 30 mln cegieł.

Na przełomie XIV i XV wieku było jedynym państwem w Europie, które nie posiadało długów. Przeciwnie, to Krzyżacy pożyczali pieniądze innym.

Były to rodzynki, daktyle, cytryny, cukierki anyżkowe (szczególnie ulubione przez braci zakonnych). Pod koniec XIV w. sprowadzali cukier w głowach (rzecz bardzo rzadka w owych czasach, praktycznie jeszcze nieznana w Europie, powszechnie używano miodu) oraz najdroższy w owym czasie ryż. Sprowadzano także najlepsze gatunki win z południowej Europy i najlepsze gatunki piwa. Do dziś zachowała się w Pałacu Wielkich Mistrzów piwnica win, w której panują znakomite warunki temperaturowe do przechowywania trunków.

Jednak nie wzrost zakonników determinował wielkość posłania, a to, że sypiali oni w pozycji półsiedzącej. Wierzyli, że jeśliby położyli się całkowicie w łóżku, to sprowadziliby na siebie śmierć, bo ta zabierała ze sobą wszystkich leżących.

Opowiadano, że otwory te polecono zamurować. Jednak każda próba ich zamurowania kończyła się tym, że następnego dnia luki znów się pojawiały, a cegły do tego użyte znikały. Mówiono, że otworami tymi przechodzą duchy zmarłych wielkich mistrzów Zakonu.

Woda nie pochodziła jednak z Nogatu, nad którym wznosi się zamek, a z pobliskiego jeziora, skąd była doprowadzana szeregiem sztucznych kanałów. Obecnie fosa jest sucha.

Miał to być znak dla oblegających, że w refektarzu letnim zgromadziły się najznakomitsze osobistości zakonu. Oblegający wystrzelili 80-kilogramową kulę, która miała trafić w jeden z filarów podtrzymujących całą konstrukcję. Kula jednak ominęła nieznacznie filar i trafiła w mur nad kominkiem refektarza. Do dziś jej fragment tkwi w murze.

Utworzony z niezadowolonych poddanych (mieszczanie i rycerze świeccy) Państwa Krzyżackiego Związek Pruski wypowiedział posłuszeństwo Zakonowi, co doprowadziło do zaatakowania jednocześnie wszystkich krzyżackich zamków, które w większości zostały zdobyte w ciągu paru dni. Nie udało się zdobyć jedynie dwóch lub trzech zamków, wśród których znajdował się Malbork. Dopóki Malbork pozostawał w rękach krzyżackich, wojna nie była wygrana, wobec czego powstańcy udali się po pomoc do króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka.

Zamek Malbork był twierdzą nie do zdobycia, więc dogadano się z zaciężnymi krzyżackimi (głównie pochodzenia niemieckiego i czeskiego), którzy nie otrzymywali dłuższy czas żołdu, że to Polska wypłaci im ten zaległy żołd, a oni w zamian oddadzą zamki, w tym Malbork. Kupiono Malbork (a także zamki w Iławie i Tczewie) za 190 tysięcy florenów (złota moneta o masie około 3,5 g), co stanowiło równowartość 665 kg złota.

Malbork był zamkiem królewskim, czasową rezydencją króla, powiewała nad nim chorągiew Królestwa Polskiego, choć na co dzień króla na zamku reprezentował starosta malborski. Zamkowi podlegały przyległe ziemie, przede wszystkim Żuławy.

Przetrzymywani byli w nim złoczyńcy istotni dla państwa.

Zebrania te odbywały się w Pałacu Wieklich Mistrzów. Biskupa warmińskiego kilkukrotnie reprezentował na nich Mikołaj Kopernik. Wysyłano go do różnych trudnych zadań, gdyż uchodził za osobę niezwykle bystrą.

W 1626 roku Szwedzi pod dowództwem Gustawa II Adolfa, przy użyciu nowoczesnej artylerii, zdobyli zamek w ciągu dwóch dni i pozostali w nim na kilka dobrych lat.

Szwedzi zamek zniszczyli, splądrowali i ograbili.

Od tej pory Malbork wchodził w skład rozmaitych form państwa niemieckiego, aż do czasów III Rzeszy.

Na przestrzeni dziejów zamek przybierał różne formy, zmieniał się styl budowli, a Niemcy postanowili przywrócić mu pierwotny, gotycki charakter. Prace te powierzono niemieckiemu konserwatorowi zabytków Konradowi Steinbrechtowi i po 20 latach prac konserwatorskich uroczyście otwarto odbudowany Zamek Wysoki. Odbudową Zamku Średniego i Zamku Niskiego Steinbrecht kierował tylko do 1921 roku, kiedy przeszedł na emeryturę. W zamku zaczęło funkcjonować muzeum, w którym można było dokładnie zobaczyć, jak żyli krzyżacy. Było tak realistyczne, jak gdyby mieszkańcy dopiero opuścili to miejsce.

Gdy od wschodu nadciągnął drugi front białoruski, oddziały niemieckie były w większości rozbite, część z nich zamknęła się w tej średniowiecznej twierdzy i stworzyła tam swoisty punkt oporu. Walki trwały ponad dwa miesiące, użyto przede wszystkim artylerii czołgowej, a w wyniku jej działania ponad 50% zabytkowego zamku uległo zniszczeniu całkowitemu. Zamek stał się ruiną i w takim stanie powrócił do Polski.

Rozpoczęła się systematyczna odbudowa zamku, oparta na badaniach naukowych. W tej chwili zamek w dużej mierze przypomina siedzibę wielkich mistrzów zakonnych i królów polskich.