Ciekawostki o pałacu w Rogalinie

Pierwsze wzmianki pisemne o Rogalinie pochodzą z 1247 roku, gdy należał on do Mirosława Łodzica, syna Przedpełki z Bnina. Rogalin przez kolejne wieki zmieniał właścicieli, wśród nich znajdowali się Rogalińscy i Arciszewscy, którzy pozostali tu do 1605 roku, kiedy to Helena z Zakrzewskich Arciszewska sprzedała majątek. Tradycja głosi, że urodził się tu Krzysztof Arciszewski, który zasłynął jako holenderski admirał, a po powrocie do kraju generał i organizator artylerii i floty za Władysława IV. Dwór, w którym mieszkali wówczas poprzednicy, był dworem drewnianym, nie został po nim żaden ślad. W 1768 roku okolicą tą zainteresował się Kazimierz Raczyński, który szukał miejsca pod budowę pałacu (jego dobra leżały dalej od Poznania, nad Notecią). Pragnął mieć swoją rezydencję bliżej stolicy regionu, gdyż piastował urząd starosty generalnego Wielkopolski i przewodniczącego Komisji Dobrego Początku.

Raczyńscy wywodzą się prawdopodobnie od jednego z rycerzy Mieszka I (według podań), a ich wielkopolska linia zaczyna się od Michała Kazimierza Raczyńskiego. Od 1768 roku siedzibą rodu był Rogalin oraz Obrzycko, ich rodowa ordynacja. Ordynacja ta założona była w 1825 roku przez hr. Atanazego Raczyńskiego, obejmowała ponad 10 tys. ha, a jej siedzibą był pałac w Gaju Małym.

Kazimierz Raczyński był generałem wojska polskiego, marszałkiem nadwornym koronnym, uczestnikiem konfederacji targowickiej. Pełnił funkcję pisarza koronnego, a później starosty generalnego Wielkopolski. Tytuł hrabiowski otrzymał w Berlinie w 1798 roku. Odznaczony przez Stanisława Augusta Poniatowskiego Orderem św. Stanisława oraz Orderem Orła Białego. Opracował zbiór dokumentów Wielkopolski, "Kodeks dyplomatyczny wielkiej Polski", który został wydany przez jego wnuka Edwarda w 1840 roku.

Przy dziedzińcu usytuowano ujeżdżalnię, stajnię, powozownię, a w niewielkiej odległości, zabudowania mieszkalne dla służby.

Częściowo klasycystyczna elewacja, sień i paradne schody są autorstwa Dominika Merliniego i Jana Chrystiana Kamzetzera - czołowych architektów i dekoratorów wnętrz, przedstawicieli klasycyzmu w Polsce.

Przyciągał sławnych i zacnych gości, bywali w nim m.in. Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Michał Gorstkin-Wywiórski (malarz, naturalista, marynista), Leon Wyczółkowski, Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz.

Zjeżdżała się do niego szlachta po poradę w sprawach rodzinnych i spadkowych.

Był wykształconym miłośnikiem architektury. Jako przewodniczący Komisji Dobrego Porządku w Poznaniu przyczynił się do rozwoju miasta. Odbudował Zamek Królewski, wyremontował Ratusz, budynki na Górze Przemysła, zbudował odwach na Starym Rynku, Bramę Wroniecką, wprowadził pierwsze latarnie na ulicach.

Magdalena wyszła za mąż za Michała Lubomirskiego, a Michalina za swojego kuzyna Filipa Raczyńskiego (ojciec przeznaczył jej na męża kuzyna, gdyż pozostawienie majątku przy nazwisku było wówczas bardzo ważne). Michalina wyszła za mąż bardzo młodo, zmarła mając 22 lata, pozostawiając dwóch synów - Edwarda i młodszego o dwa lata Atanazego.

Edward w 1811 roku został posłem, działał na rzecz społeczeństwa. Zamieszkał w Rogalinie, gdzie zajął się wydawaniem prac źródłowych, kodeksów, pamiętników (pierwsze "Pamiętniki Paska", listy Sobieskiego do Marysieńki), wiele sam tłumaczył.

Zadbał również o rozszerzenie ujęcia wody w mieście, o meliorację łąk, założył szkołę rolniczą w Jeżewie. Ostatnim jego dziełem była tzw. Złota Kaplica w Katedrze Poznańskiej z posągami Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Wysuwane przeciwko niemu nieprawdziwe zarzuty w związku z tym dziełem, doprowadziły do jego samobójczej śmierci w 1845 roku na wyspie jeziora w Zaniemyślu. Na posągu przy grobie znajdującym się przy kościele w Zaniemyślu, żona Konstancja z Potockich umieściła napis: "Tu spoczywa Edward Nałęcz hr. Raczyński, który dla siebie był skąpy, pomocny biednym, hojny dla Ojczyzny".

Zbudował w ogrodzie kościół-mauzoleum pod wezwaniem św. Marcelina, wzorowany na rzymskiej świątyni maison carree w Nimes we Francji. W pałacu przebudował salę balową na neogotycką zbrojownię, która miała prezentować dawne dokonania militarne Polaków. W drugiej połowie XIX wieku powstała obecna forma dziedzińca, z gazonem i alejami kasztanowymi.

Kościół posiada dwie kondygnacje. Górna pełni rolę kaplicy pałacowej, wyposażonej w ołtarz wraz z antepedium (bogato zdobiona zasłona mensy ołtarza chrześcijańskiego) projektu Franciszka Lanciego (polski architekt włoskiego pochodzenia). Dolną część kościoła stanowi mauzoleum rodu Raczyńskich. Spoczywa tu serce fundatora świątyni, Edwarda Raczyńskiego, a także ciało hrabiego Edwarda Bernarda Raczyńskiego, prezydenta RP na uchodźstwie i in.

Dlatego też do ogrodowego salonu, będącego przedłużeniem salonu znajdującego się na parterze pałacu, wychodziło się przez taras. Ogrodowy salon zamknięty był widokowym kopcem, a wzdłuż jego boków posadzono dwie pary szpalerów grabowych. Od centralnie umieszczonego klombu rozchodzą się promieniście dróżki. Ozdobą tego ogrodu są rokokowe kamienne rzeźby. W ostatnich dniach jeden z turystów zwiedzających kompleks pałacowo-ogrodowy w Rogalinie, chcąc zrobić sobie zdjęcie z rzeźbą w ogrodzie, spowodował jej upadek i rozbicie na drobne kawałki. Rzeźba zostanie poddana renowacji, a turysta karze.

Jego planowa pielęgnacja rozpoczęła się na początku XIX wieku. Wtedy powstała alejka przebiegająca m.in. obok pomnikowych dębów Lecha, Czecha i Rusa, tworząca pętlę obiegającą park. Uporządkowano też naturalne polanki i wytyczono kilka punktów widokowych. Powstał w ten sposób park krajobrazowy utrzymany w romantycznej konwencji.

W sumie jest ich ponad 1400, a Lech, Czech i Rus mają ponad 700 lat. Najpotężniejszy jest Rus, który ma ponad 9 m w obwodzie, potem Czech - ponad 7 m i Lech - ponad 6 m w obwodzie. Lech i Rus mierzą prawie 20 m, Czech natomiast 23 m, ale niestety jest obumarły. Rogalińskie dęby mają wroga. Jest nim niewielki chrząszcz, kozioróg dębosz, który niszczy te stare drzewa. Zarówno dęby jak i kozioróg są pod ochroną i specjaliści zdecydowali, że bardziej im zależy na ochronie kozioroga, dlatego dębów nie uda się uratować.

Stał się mecenasem malarzy krajowych, był prezesem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, co dawało mu znakomity dostęp do środowiska twórców. W ten sposób w jego zbiorach znalazły się dzieła wszystkich liczących się polskich artystów. Z wyjazdów do Paryża przywoził obrazy reprezentantów malarstwa europejskiego.

Obecnie w galerii dostępny jest przegląd różnych kierunków malarstwa europejskiego XIX i początku XX wieku, w tym malarstwa polskiego z najcenniejszymi dziełami Jacka Malczewskiego (przyjaciela domu) i ogromnym płótnem Jana Matejki "Dziewica Orleańska". Znajdują się tam też obrazy Teodora Axentowicza, Olgi Boznańskiej, Juliana Fałata, Aleksandra Gierymskiego, Leona Wyczółkowskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Alberta Besnarda, Mauricea Chabasa, Wlastimila Hofmana. Galeria jest oddziałem Muzeum Narodowego w Poznaniu.

Wkraczający do Polski Niemcy zaanektowali pałac na Hitlerjugend Gebbietsfuhrerschule. Wtedy to m.in. zniknęło bez śladu całe wyposażenie biblioteki, która powstała pod koniec XIX wieku z inicjatywy Edwarda i Róży Raczyńskich. Meble i dzieła sztuki znikały też w okresie tużpowojennym, gdy Rogalin był plądrowany i niszczony. Po wojnie był ośrodkiem kolonijnym i szkołą.

Fundacja ta jest jedną z największych fundacji rodzinnych i ma charakter wieczysty. Jej działalnością kieruje obecnie dziesięcioosobowy zarząd składający się z pracujących honorowo powierników. Zgodnie ze statutem, prezesem zarządu jest zawsze dyrektor Muzeum Narodowego w Poznaniu.

Majątek Rogalin zajmuje się produkcją roślinną, głównie zbóż, rzepaku i buraków cukrowych. Hoduje owce i konie. Zaopatruje w wodę okoliczne wsie. Rolnictwo jednak nie jest celem samym w sobie. Dzięki tej działalności utrzymywany jest rolniczy, wiejski charakter tego miejsca dla przyszłych pokoleń. Tu wciąż można, w niewielkiej odległości od dużego miasta, napawać się wyjątkowymi widokami, można też spotkać orła bielika, kanię rudą, bociana czarnego, wydrę czy kozioroga dębosza.