Tove Jansson była fińską pisarką, malarką, ilustratorką i rysowniczką komiksów. Świat poznał ją przede wszystkim jako autorkę książek o Muminkach, choć zawsze przeważały u niej ambicje malarskie.
1
Tove Jansson urodziła się w 1914 roku w stolicy Finlandii - w Helsinkach.
W tamtych latach w Helsinkach mieszkała spora część inteligencji szwedzkiej, ponieważ Finlandia przez dłuższą część swojej historii była pod panowaniem Szwecji. Językiem oficjalnym był szwedzki i całe życie kulturalne opierało się na trendach pochodzących ze Szwecji, nawet, gdy kraj został przejęty przez Rosję, a także później, gdy Finlandia w 1917 roku proklamowała niepodległość. Tove Jansson czuła się zarówno Szwedką jak i Finką. Jej językiem ojczystym był finsvenska, szwedzki z charakterystycznym fińskim akcentem.
2
Matka Tove, Signe Hammarsten pochodziła ze Szwecji, a ojciec, Viktor Janssen był Finem, pochodzącym ze szwedzkojęzycznej części kraju.
Rodzice byli artystami, ojciec rzeźbiarzem, a matka ilustratorką.
3
Rodzice Tove poznali się na studiach w Paryżu na początku XX wieku, ale osiedlili się w Helsinkach.
Tove, która urodziła się gdy wybuchła I wojna światowa, wychowywała się w pracowni, wśród gipsowych odlewów, płócien i pędzli.
4
Pisarka miała dwóch braci, którzy także zostali artystami.
Per Olov Jansson był fotografem (jego fotografie pojawiały się w książkach autorstwa siostry), Lars Jansson był autorem tekstów i rysownikiem komiksów (współpracował z siostrą przy tworzeniu komiksów o Muminkach).
5
Tove uwielbiała matkę, wyjątkową kobietę o wielu talentach.
Jej matka w młodości jeździła konno, świetnie strzelała, była sufrażystką i chciała zostać rzeźbiarką. Rzeczywistość jednak okazała się dla niej bardzo prozaiczna - musiała pracować, aby zarobić na rodzinę, męża i troje dzieci, gdyż jej małżonek był artystą, niepraktycznym marzycielem. Nocami rysowała projekty znaczków pocztowych i kąśliwe karykatury do czasopism, dzięki którym zdobyła przydomek Małej Kobry.
6
Tove od trzynastego roku życia pomagała matce w pracy, jeździła z nią do Sztokholmu, do rodziny.
Matka zabierała ją też do Blido (szwedzka wyspa w archipelagu sztokholmskim), gdzie podziwiała skaliste szkiery (małe skaliste wysepki, charakterystyczne dla bałtyckich wybrzeży Szwecji i Finlandii, zachodnich wybrzeży Norwegii i wybrzeży Alaski). Tam zrodziła się miłość Tove do dzikich bałtyckich wysp. Tam też wuj Einar straszył dziewczynkę trollami (gdy przyłapał ją na podjadaniu słodyczy w spiżarni), a ona wyobrażała je sobie jako białe, nieduże stwory podobne do hipopotama.
7
Pierwowzór Muminka narysowała na ścianie wychodka przy domku letniskowym w Pellinge.
Chciała tym rysunkiem pokazać bratu, jak według niej wyglądają trolle.
8
Marzyła o zostaniu wielką artystką, aby pomóc rodzinie.
Opowieści rodziców o Paryżu rozbudziły w niej chęć wyjazdu do tego miasta aby podjąć tam studia, ale rodziny na to nie było stać.
9
Rozpoczęła studia w Sztokholmie w Szkole Technicznej, na wydziale B dla studentów płci żeńskiej.
Wybrała kierunek - grafika produktów prospektowych, ale nie była z niego zadowolona, uczelnia wydała jej się nudna.
10
Przeniosła się do helsińskiej Akademii Sztuki Ateneum.
Dorabiała sobie tworząc ilustracje do książek i pisząc nowelki.
11
Jej mottem w tym czasie było "Labora et amare" - pracować i kochać.
Zakochała się w starszym o pięć lat wykładowcy żydowskiego pochodzenia, Samie Vannim. Jednak rodzina była przeciwna temu związkowi, postanowiła rozdzielić zakochanych, wysyłając Tove do Paryża.
12
Tove Jansson podejmowała się wielu zajęć, ale najbliższe jej sercu było malarstwo.
Uważała siebie przede wszystkim za malarkę, artystkę plastyka, która wszystkie swe myśli i uczucia przekształcała w formę plastyczną. Będąc w Paryżu chłonęła sztukę i kopiowała mistrzów, a przede wszystkim Rembrandta, którego autoportrety zainspirowały ją do wykonania kilku swoich.
13
Zawsze była osobą ekscentryczną, która od młodych lat kreowała swój wizerunek chociażby poprzez strój, przybieranie nonszalanckich póz.
Szokowała nosząc spodnie uszyte ręcznie z futra królika. Tę nonszalancję ukazywała również w swoich portretach, jak np. "Paląca dziewczyna" czy "Autoportret. Boa z rysia". Obrazy swoje sygnowała "Tove".
14
Wybuch II wojny światowej skomplikował i zmienił jej plany.
Rysowała okładki, karty pocztowe, bożonarodzeniowe ilustracje. Pracowała dużo chcąc pomóc rodzicom, których bardzo kochała. Wprawdzie irytowały ją proniemieckie i antyżydowskie poglądy ojca, który uważał, że sojusz z Hitlerem jest dla Finlandii korzystny wobec zagrożenia sowieckiego, jednak robiła wszystko, żeby im pomóc. Malowała obrazy na zamówienie i wymieniała je na potrzebne produkty, m.in. opał. Swój ulubiony portret "Dziewczyna z papierosem" oddała handlarzowi tytoniem, który zamienił go w plakat reklamowy. Swoje marzenia o sztuce musiała porzucić na konieczność zarabiania pieniędzy, aby przetrwać.
15
Napisała też wtedy swoją pierwszą książkę dla dzieci o Muminkach "Małe trolle i wielka powódź". Sama ją też zilustrowala.
Za zaliczkę z wydawnictwa kupiła błękitny kapelusz z woalką i kwiatami.
16
Była rozżalona, ponieważ jej ambicje i duma malarki nie mogły pogodzić się z tym, że wojna zmusiła ją do pisania książek dla dzieci.
Muminki ukazały się światu w 1945 roku, a wydawnictwo domagało się kolejnych historii rodziny Muminków.
17
W czasie wojny Tove Jansson stała się w Finlandii znaną malarką.
Sprzedała 80 obrazów, organizowała wystawy i mogła sobie pozwolić na zakup atelier w wieży przy ulicy Ulriksborgsgatan.
18
Tove Jansson nigdy nie założyła rodziny, choć była w kilku poważnych związkach.
Jej partnerami byli dwaj artyści, Sam Vanni i Tapio Tapiovarra. Związek z lewicującym politykiem Atosem Wirtanenem, który dla Tove był okresem kreatywnego rozwoju, niemalże zakończył się małżeństwem.
19
Jednak prawdziwymi obiektami uczuć Tove i siłą napędową jej twórczości były kobiety.
Jedną z nich była reżyserka Vivica Bandler. Ponieważ w latach 40. w Finlandii homoseksualizm był karalny, obie kobiety będące w związkach musiały zachowywać wielką ostrożność, by w końcu się rozstać.
20
Tove rzuciła się w wir pracy, namalowała fresk dla helsińskiego ratusza, na którym umieściła Vivicę, samą siebie i przyjaciela Camillo von Walzera. Na fresku pojawiła się też nowa sygnatura Tove - Muminek.
Napisała też kolejne tomy Muminków.
21
W 1948 roku Tove Jansson odniosła zawodowy sukces.
Jej książka "W dolinie Muminków" osiągnęła nakład 25 tys. Autorka wreszcie mogła pospłacać wszystkie długi i zaległe podatki.
22
Jansson współpracowała z politycznym pismem "Garm", dla którego rysowała karykatury i tworzyła rysunkowe satyry do ówczesnych wydarzeń politycznych.
Tam pojawiały się szydercze karykatury Hitlera i Stalina, tam też pojawił się Muminek, wtedy, jako brzydkie stworzonko, ucieleśniające zło na świecie. Ten pierwszy, który pojawił się w piśmie, był taki jakiego sobie wyobrażała w dzieciństwie na podstawie opowieści wujka, czarny, nieprzyjemny, z długim pyskiem - mummintrollet.
23
Jansson ilustrowała też książki innych autorów.
Zilustrowała "Alicję w krainie czarów", "Dzieci z Bullerbyn". Namówiono ją również do zilustrowania "Hobbita". Jej podobał się efekt, krytykom i czytelnikom nie.
24
Popularność Muminków w Finlandii i w Szwecji zainspirowały autorkę do napisania dramatu i wystawienia Muminków na deskach teatru.
Zaczęła też pisać powieści dla dorosłych, wyruszyła też w podróż dookoła świata.
25
Miłością życia Tove Jansson była graficzka Tuulikki Pietila, którą poznała kiedyś w nocnym klubie w Paryżu.
Spotkały się ponownie w 1955 roku w helsińskiej Gildii Artystów i od tej pory były razem. Tove wróciła do malarstwa, zmieniła styl i strój. Ubierała się teraz prosto: spodnie i jasne swetry. Inaczej też sygnowała swoje obrazy -Jansson.
26
Jansson wybudowała dom na wyspie Klovharum, w archipelagu Pellinge.
Tam zamieszkała razem z Tuulikki, tam wracała z podróży, ponieważ lata 70. były dla Tove okresem pisarskiej popularności, okresem nagród i dalekich wyjazdów.
27
Tove jest autorką dwóch murali wykonanych dla prywatnego przedszkola w Kotka, gdzie wpisała Muminka w grupę baśniowych postaci.
Powstało też malowidło ścienne dla szkolnej kawiarni w tej samej miejscowości, a że była to szkoła dla przyszłych marynarzy, umieściła na ścianie latarnię, obiekt miłości Tatusia Muminka, ale też ulubione miejsce swojego dzieciństwa. Stworzyła też malowidła dla szpitala dziecięcego w Helsinkach.
28
W 1994 roku, po obchodach 80. urodzin Tove powróciła do Helsinek, bo zaczęła chorować.
Przez całe życie paliła papierosy. Z papierosem się portretowała, z papierosem udzielała wywiadów. Paliła do końca życia.
29
Tove Jansson zmarła w 2001 roku, w wieku 87 lat.
30
Na wniosek dzieci przyznano jej w 1975 roku Order Uśmiechu oraz legitymację z numerem 133.
Order odebrała w Ambasadzie RP w Helsinkach 2 grudnia 1976 roku.
