Ciekawostki o Stefanie Żeromskim

Jego ojciec, Wincenty Żeromski herbu Jelita, pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej i zajmował się dzierżawą folwarków w Kieleckiem. Wspierał Polaków walczących w powstaniu styczniowym w 1863 roku (w czasie powstania, w bitwie pod Czarncą zginął Gustaw Saski, brat cioteczny Stefana). Stefan dzieciństwo spędził w jednym z nich, w Ciekotach w Górach Świętokrzyskich.

W młodości nabawił się gruźlicy, z którą zmagał się przez całe życie.

Następnie uczył się w Męskim Gimnazjum Rządowym w Kielcach. Utrzymywał się z udzielania korepetycji. W gimnazjum spotkał wybitnego nauczyciela, Antoniego Gustawa Bema (historyka literatury, publicystę i krytyka, zwolennika pozytywizmu, świetnego pedagoga), który wpłynął na jego dalsze życie. Żeromski wspominał o nim w Dziennikach i uwiecznił w "Syzyfowych pracach" jako profesora Sztettera.

Pisał wiersze, dramaty i przekłady z literatury rosyjskiej. Zadebiutował w 1882 roku w "Tygodniku Miód i Powieści" przekładem wierszy Lermontowa i w "Przyjacielu Dzieci" wierszem "Piosenka rolnika".

Wyjechał do Warszawy i rozpoczął tam naukę w Instytucie Weterynarii, w uczelni, która nie wymagała posiadania matury. Tam też zetknął się z ruchem socjalistycznym. Działał m.in. w tajnej akcji oświatowej wśród rzemieślników i robotników i w studenckim kółku Kielczan.

W 1890 roku objął posadę w Nałęczowie, uzdrowisku do którego przyjeżdżali znani pisarze i dziennikarze. Nałęczów stał się pierwowzorem Cisów, które później opisał w "Ludziach bezdomnych".

Opublikował tam korespondencję zatytułowaną "Spod Stopnic", podpisując ją pseudonimem Iksmoreż. Swoje utwory publikował również pod innymi pseudonimami: Józef Katerla (tak brzmiało panieńskie nazwisko matki), Maurycy Zych, Stefan Omżerski.

Z Oktawią ożenił się jesienią 1892 roku. Wcześniej na krótko wyjechał do Zurychu, Wiednia, Pragi i Krakowa.

Znajdowało się tam Muzeum Narodowe Polskie założone przez Władysława Platera, w którym pisarz objął posadę zastępcy bibliotekarza. Pracował nad skatalogowaniem dzieł dotyczących Adama Mickiewicza i Tadeusza Kościuszki.

Byli to m.in: Gabriel Narutowicz, Julian Marchlewski, Edward Abramowicz.

Wcześniej ukazały się zbiory jego opowiadań.

W 1899 roku na świat przyszedł syn pisarza - Adam. W tym samym roku ukazali się "Ludzie bezdomni".

Być może pod wpływem Żeromskiego, Leon Rygier (poeta młodopolski, prozaik, publicysta, pierwszy mąż Zofii Nałkowskiej) założył tygodnik postępowo-demokratyczny "Echa Kieleckie", w którym ukazywały się przedruki "Ech leśnych" i "Zemsta jest moją..."

Oddał się całkowicie pracy pisarskiej i działalności społecznej. Od wybuchu rewolucji 1905 roku w Królestwie Polskim działał w organizacjach demokratycznych i socjalistycznych, zbliżył się do PPS-u. Ruchowi rewolucyjnemu poświęcił kilka swoich utworów: "Sen o szpadzie", "Nagi bruk", "Nokturn" i dramat "Róża".

W Chacie prowadzono ochronkę i tajną szkołę. Z jego inicjatywy, w Nałęczowie powstała robotnicza grupa teatralna pod kierunkiem rzeźbiarza i publicysty Józefa Gardeckiego. Grupa ta wystawiła III część Dziadów - zakazaną wówczas sztukę. Wśród widowni był Bolesław Prus. Żeromski zainicjował też założenie Uniwersytetu Ludowego, organizował kursy dokształcające dla uczniów szkoły rzemieślniczej.

W Zakopanem uczestniczył w zjeździe, na którym powołano Polski Skarb Wojskowy (organizacja niepodległościowa).

Para wyjechała do Florencji, gdzie na świat przyszła ich córka Monika.

Powrócił do Zakopanego, gdzie z Janem Kasprowiczem i Medardem Kozłowskim stworzył Organizację Narodową. Działał w pracach Naczelnego Komitetu Zakopiańskiego, był prezydentem Rzeczypospolitej Zakopiańskiej.

Ojciec zadedykował mu tekst publicystyczny o tematyce społeczno-politycznej "Początek świata pracy".

W 1920 roku został prezesem Związku Zawodowych Literatów Polskich. Razem z Janem Kasprowiczem uczestniczył w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach.

W 1924 roku nagrodę tę otrzymał Władysław Reymont.

Za powieść "Wiatr od morza" otrzymał Państwową Nagrodę Literacką.

Prezydent Stanisław Wojciechowski, jako wyraz szacunku dla zasług artysty, przydzielił mu trzypokojowe mieszkanie na drugim piętrze Zamku Królewskiego. Był to 120-metrowy apartament, w którym pisarz spędził z rodziną ostatni rok swojego życia. W apartamencie tym odbywały się spotkania kulturalne z udziałem wybitnych ludzi tamtych lat: Reymontem, Lorentowiczem, Limanowskim, Tuwimem czy Stryjewskim. Bezpośrednio pod mieszkaniem pisarza znajdowały się sale stanisławowskie. Nad królewskim pierwszym piętrem z salą tronową, balową i pokoikiem ambasadorów mieścił się pokój żony i córki.

Zmarł w swoim pokoju 20 listopada 1925 roku. Jego śmierć wywołała żałobę narodową, pogrzeb był wielką manifestacją. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie. Pożegnalne utwory poświęcili mu m.in: Władysław Broniewski, Mieczysław Jastrun, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Antoni Słonimski, Julian Tuwim, Leopold Staff.

Został mu też przyznany tytuł członka honorowego Towarzystwa Dziennikarzy Polskich we Lwowie i Filister honoris causa polskiej korporacji akademickiej "Pomerania".

Powstały też liczne filmy: Syzyfowe prace, Popioły, Wierna rzeka, Rok 1863, Dzieje grzechu, Przedwiośnie.