Ludzie

Ciekawostki o Janie Brzechwie

Znaleźliśmy 27 ciekawostek na temat Jana Brzechwy

Adwokat - "Najśpiewniejszy poeta"

Jan Brzechwa z zawodu był adwokatem specjalizującym się w prawie autorskim, ale był przede wszystkim słynnym bajkopisarzem - autorem bajek i wierszy dla dzieci. Dla dorosłych tworzył teksty satyryczne, choć w tej dziedzinie pozostał raczej niedoceniony. Przez dzieci kochany jest cały czas i chyba każdy Polak potrafi wyrecytować choć jeden jego wiersz.

Jan Brzechwa
1
Jan Brzechwa urodził się 15 sierpnia 1898 roku w Żmerynce na Ukrainie.
Większość źródeł podaje, że urodził się on w roku 1900, ale nie jest to prawdą, gdyż Brzechwa osbiście swoim podpisem z 1 września 1945 roku poświadczył datę 15 sierpnia 1898 roku, jako dzień swoich narodzin, gdy składał podanie o weryfikację jako członka ZAIKS-u. Istnieją przypuszczenia, że poeta chciał się odmłodzić zawierając swoje trzecie małżeństwo z kobietą znacznie od siebie młodszą.
2
Jan Brzechwa to pseudonim - jego prawdziwe nazwisko brzmiało Jan Wiktor Lesman.
Był synem Aleksandra Lesmana, inżyniera kolejowego pracującego w głębi Rosji i Michaliny - nauczycielki języka francuskiego.
3
Był wnukiem warszawskiego księgarza i wydawcy Bernarda Lesmana i stryjecznym bratem poety - Bolesława Leśmiana.
I to właśnie starszemu o około dwadzieścia lat kuzynowi zawdzięcza swój pseudonim artystyczny - Brzechwa. Leśmian przekonał go, że "brzechwa" (opierzona część strzały), to piękne określenie.
4
Brzechwa, pisząc teksty dla przedwojennych kabaretów, posługiwał sie jeszcze pseudonimami Szer-Szeń i Inspicjent Brzeszczot.
Pseudonim "Szerszeń" zaczerpnął z tytułu powieści Ethel Lilian Voynich. Rodowe nazwisko Jan Wiktor Lesman zachował jako prawnik.
5
Brzechwa spokrewniony był także z  Antonim Langem - poetą, pisarzem, filozofem-mistykiem, krytykiem literackim.
Bolesław Leśmian żartobliwie mówił o rodzinie: "Sami artyści i ani jednego lichwiarza, od którego można by pożyczyć trochę pieniędzy".
6
Młode lata spędził na Kresach Wschodnich, gdzie uczęszczał do renomowanego gimnazjum -  Zakładu Naukowo-Wychowawczego Ojców Jezuitów w Chyrowie (miasto na Ukrainie w obwodzie lwowskim).

Chyrów był od lat 80. XIX wieku aż do dwudziestolecia międzywojennego siedzibą tego gimnazjum. Mieściło się ono w czworobocznym budynku mogącym pomieścić 600 uczniów. W pomieszczeniach Collegium mieściła się sala teatralna na 1000 osób, kaplica, jadalnia na 500 miejsc, muzeum przyrodnicze, w tym bogata kolekcja ptaków afrykańskich i azjatyckich fundacji hrabiów Dzieduszyckich.

Absolwentami tego gimnazjum utworzonego w okresie Austro-Węgier w roku 1883 byli m.in. polscy politycy, wojskowi, artyści i ekonomiści, m.in. Eugeniusz Kwiatkowski, Adam Styka, Kazimierz Junosza-Stępowski, Antoni Wiwulski (twórca pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie), Jerzy Kirchmayer, Heliodor Laskowski, pierwszy biskup gdański Edward O'Rourke, Aleksander Birkenmajer, Mieczysław Orłowicz, Kamil Giżycki, Jan Brzechwa.

Jezuicka biblioteka kolegiacka była wówczas jedną z największych w całym województwie lwowskim, liczyła ponad 30 tys. woluminów. Obecnie do Chyrowa przez Sanok prowadzi szlak Dobrego Wojaka Szwejka.

7
Po ukończeniu gimnazjum Brzechwa przyjechał do Warszawy, gdzie rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwerytetu Warszawskiego.
Jednocześnie wstąpił do 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej i jako ochotnik uczestniczył w latach 1920-1921 w wojnie polsko-bolszewickiej, za co został odznaczony.
8
Brzechwa zadebiutował jako siedemnastolatek w 1915 roku, wierszami drukowanymi w petersburskim "Sztandarze", redagowanym przez poetę i tłumacza, Remigiusza Kwiatkowskiego.
Jego młodzieńcze wiersze ukazały się także w kijowskich "Kłosach Ukraińskich". Brzechwa dostał nawet nagrodę za wiersz poświęcony zmarłemu w 1916 roku Henrykowi Sienkiewiczowi.
9
Choć, jak sam twierdził, od dziecka miał skłonność do rymowania, co przejawiało się w wierszowanych paszkwilach wyszydzających najdostojniejsze ciotki, nie wiązał początkowo swojej przyszłości z karierą pisarską.
Gdy znalazł się w Warszawie, krewni przypomnieli mu o jego dawnych zamiłowaniach satyrycznych i poradzili, aby spróbował swoich sił w modnych wówczas kabaretach warszawskich. Kabarety stanowiły trybunę satyryczną, w której padały aluzje polityczne, uszczypliwości pod adresem okupanta (rok 1918) i piętnowanie wszystkich bolączek ówczesnych czasów. Teksty kabaretowe, piosenki obiegały cały kraj, były przedmiotem rozmów towarzyskich, powtarzała je ulica, a niektórzy autorzy trafiali za nie za kratki.
10
Dziesięć swoich pierwszych utworów zaprezentował Brzechwa w ogródkowym teatrzyku Argus, gdzie kierownikiem literackim był Jan Stanisław Mar.
Dziewięć z nich Mar odrzucił, a dziesiąty, który według Brzechwy był nieudany i najgorszy, został zaakceptowany. Była to piosenka "Ruckwandererzy" (tak z niemieckiego określano reemigrantów), którą wykonywała Luna Nałęczówna. Autor otrzymała natychmiast honorarium wynoszące 20 marek. Był to początek trwającej piętnaście lat kabaretowej kariery Jana Brzechwy jako autora tekstów podpisywanych Szer-Szeń lub Inspicjent Brzeszczot.
11
Brzechwa współpracował także z innymi kabaretami istniejącymi wówczas w Warszawie.
Najstarszym i najlepszym z nich był Czarny Kot, kierowany przez Kazimierza Wroczyńskiego, Miraż - Jerzego Boczkowskiego, późniejszego założyciela Qui Pro Quo i Sfinks prowadzony przez Wacława Julicza. W tym też czasie Julian Tuwim zaproponował mu pracę w kabarecie Gaudeamus, jednak kabaret nie istniał długo.
12
W 1926 roku Brzechwa po raz pierwszy ożenił się (był trzykrotnie żonaty).
Pierwszą żoną była Maria Sunderland, wnuczka siostry ojca. W drugim roku małżeństwa na świat przyszła ich córka Krystyna. I choć formalnie był jeszcze mężem Marii, wdał się w romans z Karoliną Lentową z domu Meyer, która została jego drugą żoną. Córką niespecjalnie się interesował, zobaczyła go po raz pierwszy, kiedy miała dziewięć lat, na pogrzebie Leśmiana.
13
Porzucenia wspólnej kuzynki i związanego z tym upokorzenia nie mógł wybaczyć Brzechwie Leśmian, który zerwał z nim kontakty na wiele lat.
Natomiast córka Brzechwy, Krystyna poszła w artystyczne ślady swojego ojca i ukończyła Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie u profesora Eugeniusza Eibischa. Jest uznaną malarką, zajmuje się malarstwem olejnym, rysunkiem i ilustracją. Jej prace znajdują się m.in. w Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum w Kielcach, Muzeum w Radomiu, Muzeum Kopernika w Toruniu, a także za granicą: zbiory Columbia University w Nowym Jorku, Clark University Worcester oraz w kolekcjach w Holandii, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Austrii, USA, Danii, Izraelu, Szwecji, Kanadzie i we Francji.
14
W 1926 roku Brzechwa wydał też tomik poezji "Oblicza zmyślone".
Niektóre recenzje porównywały tę twórczość Brzechwy do wierszy Leśmiana - pisano o nim "drugi Leśmian" i twierdzono, że tylko te wiersze mu się udały, które Leśmiana naśladują.
15
Podobnie było z kolejnym tomem poezji "Talizmany" wydanym w 1929 roku.
Tym razem zarzucano mu zapożyczenia nie tylko z Leśmiana, ale i z Kazimierza Wierzyńskiego, a nawet z Jana Kochanowskiego i Stanisława Przybyszewskiego.
16
Ale gdy w 1935 roku wydał tom "Piołun i obłok", jeden z recenzentów nazwał Brzechwę "Najśpiewniejszym poetą" i termin ten przylgnął do niego na wiele lat.
Tomik ten ukazał się kilka miesięcy po śmierci Józefa Piłsudskiego. Autor umieścił w nim poświęcony marszałkowi cykl "Imię wielkości".
17
Pierwsze tomiki wierszy dla dzieci ukazały się pod koniec lat 30. XX wieku - w 1938 i 1939 roku.
Były to "Tańcowała igła z nitką" z popularnymi wierszykami "Pomidor", "Na straganie" czy "Żuraw i czapla" oraz nastepny tomik "Kaczka dziwaczka", skąd pochodzą m.in. "Sójka" i "Znaki przestankowe".
18
W okresie okupacji hitlerowskiej powstały najważniejsze dla Brzechwy utwory "Akademia Pana Kleksa" i "Pan Drops i jego trupa"
A Brzechwa wówczas był nieszczęśliwie zakochany i jak sam twierdził, wojna go w ogóle nie dotyczyła. Zakochał się tym razem w Janinie Serockiej de domo Magajewskiej. Była to kobieta zamężna, jej mężem był fryzjer, który prowadził niezbyt uczciwe interesy. Brzechwa zakochał się w niej w 1940 roku, od pierwszego wejrzenia, niestety bez wzajemności.
19
Na temat zakochania Brzechwy urosła legenda, która przetrwała w zapisie Kazimierza Brandysa.
Z powodu nieodwzajemnionej miłości Brzechwa postanowił popełnić samobójstwo zażywając truciznę (było to akurat w dniu upadku Paryża), ale trucizna nie zadziałała. Dwa i pół roku później, w dniu klęski Niemców pod Stalingradem, poeta spotkał swoją wybrankę w barze na Nowym Świecie, padł przed nią na kolana i zemdlał. Kobieta była niewzruszona, po raz kolejny oświadczyła, że jest mężatką i męża nie porzuci.
20
Według relacji Brandysa, Brzechwa cierpiał, chudł, przez co uwydatniły się jego semickie rysy.
Chyba ten fakt spowodował, że któregoś dnia został wyprowadzony z cukierni przez dwóch cywilów, którzy zaprowadzili go do siedziby gestapo na Szucha. Na przesłuchaniu oświadczył, że nie jest on Żydem, ale mogą go rozstrzelać, ponieważ nie zależy mu na życiu, jest nieszczęsliwie zakochany i jest mu wszystko jedno. Niemcy zareagowali wybuchem śmiechu i wyrzucili go za drzwi.
21
Jednak wychodzący z siedziby gestapo Brzechwa przypomniał sobie, że w pokoju przesłuchań zostawił na stole kupiony wcześniej w cukierni torcik mocca.
Wrócił tam zatem, zapukał, przeprosił, zabrał ze stołu tort i wyszedł. Zaskoczeni Niemcy nie oponowali.
22
Szczęście uśmiechnęło się do niego po wojnie, bo Janina zgodziła się wreszcie zostać jego żoną i pozostała nią aż do jego śmierci w 1966 roku.
Choć byli dobraną, szczęśliwa parą, Brzechwa wielokrotnie zdradzał żonę. Znany był z licznych związków z kobietami - jak pisał o nim w 1954 roku funkcjonariusz UB - "Towarzystwo kobiet go nie męczy". Ponoć w trakcie trzeciego małżeństwa, jako wysoki, szczupły i bardzo elegancki mężczyzna, posiadał kilka długookresowych kochanek oraz kilkanaście przelotnych romansów.
23
Po wojnie Brzechwa oprócz wierszy dla dzieci, które cieszyły sie wielkim zainteresowaniem, zaczął też pisać utwory propagandowe, gloryfikujące nowy ustrój, przywódców w kraju i za bliską granicą.
Wprawdzie do partii nigdy się nie zapisał, ale w latach 50. bardzo zaangażował się twórczo w sławienie nowego ładu. Nie budziło to sympatii wielu jego czytelników, choć podobno nie robił tego z powodów koniunkturalnych. Tworzone przez niego wówczas satyry, choć podobały się partyjnym decydentom, zawierały elementy drwiny z systemu.  I nawet jego niektóre wiersze nie przechodziły przez cenzurę. Po śmierci Stalina poeta zaprzestał twórczości na polityczne zamówienie, stał sie biernym kontestatorem ustroju.
24
Na przełomie 1957 i 58 roku Brzechwa poleciał do Związku Radzieckiego.
Był już wtedy prezesem ZAIKS-u (1957-1962). Uczestniczył tam w spotkaniach z radzieckim pisarzami, z których nie był zadowolony, przyjmowano go oschle, bez entuzjazmu. Ponieważ pierwsze dwadzieścia lat swojego życia spędził na Kresach, język rosyjski był mu bardzo dobrze znany, dlatego też zajął się tłumaczeniem rosyjskiej literatury. Przetłumaczył poematy baśniowe Aleksandra Puszkina, opowiadania Czechowa, wiersze Jesienina i Majakowskiego, a także "12 krzeseł" Ilfa Pietrowa i "Odwilż" Ilii Erenburga.
25
W latach 60. Brzechwa napisał kontynuację "Akademii Pana Kleska" - "Podróże Pana Kleksa" i "Tryumf Pana Kleksa".
Poeta zaprzyjaźnił się grafikiem Janem Marcinem Szancerem, który ilustrował wiele jego tekstów. Szancer rysując postać Pana Kleksa wyobrażał sobie postać Franciszka Fiszera, postać dobrze znaną w przedwojennej Warszawie - jedną z legend dwudziestolecia międzywojennego, filozofa, erudytę, autora tysięcy bon motów i anegdot, który sam nigdy nie napisał żadnej książki, natomiast o nim powstało kilka. Był on postacią o potężnej, zwalistej posturze, która dla potrzeb książki Brzechwy została mocno wyszczuplona.
26
Po wojnie Brzechwa powrócił do zawodu prawnika.
Był m.in. radcą prawnym w Spółdzielni Wydawniczej "Czytelnik", działał w PEN Clubie. W 1926 roku napisał komentarz do ustawy o prawie autorskim, który przygotowany był do druku w 1939 roku. Ocalał w formie egzemplarzy korekty drukarskiej i został opublikowany po wojnie. Był wybitnym znawcą tematu, więc doradzał prezesowi Związku Literatów Polskich, także podczas wyjazdów zagranicznych. Jeden z takich wyjazdów wspominał Jarosław Iwaszkiewicz, który komplementował osoby biorące w nim udział, a o Brzechwie powiedział, że był to najprzyjemniejszy człowiek, jakiego spotkał w życiu.
27
Jan Brzechwa zmarł 2 lipca 1966 roku w Warszawie, w wieku 68 lat.
Został pochowany na Powązkach Wojskowych.
Lubisz ciekawostki?

Podobne tematy

34 ciekawostki o Czesławie Miłoszu
34 ciekawostki o Czesławie Miłoszu
Jeden z wielkich poetów naszych czasów, być może największy
Czesław Miłosz był polskim poetą, pisarzem, tłumaczem, dyplomatą. Urodził się w czasie i miejscu zmieniających się granic i nakładających się kultur, ...
24 ciekawostki o Janie Kochanowskim
24 ciekawostki o Janie Kochanowskim
Reformator polskiej literatury
Był jednym z najbardziej wybitnych polskich twórców, którego twórczość odcisnęła się w znacznym stopniu na twórczości literatury polskiej. Polszczyzna ...
47 ciekawostek o Stanisławie Wyspiańskim
47 ciekawostek o Stanisławie Wyspiańskim
Czwarty wieszcz
Stanisław Wyspiański nazywany czwartym wieszczem polskim był wielkim dramatopisarzem, poetą, świetnym portrecistą, twórcą witraży. Urodził się w Krako ...
20 ciekawostek o Marku Grechucie
20 ciekawostek o Marku Grechucie
Wielka indywidualność
Marek Grechuta był jedną z największych indywidualności. Był prawdziwym artystą o wielu talentach: piosenkarza, poety, kompozytora, malarza, architekt ...
17 ciekawostek o Homerze
17 ciekawostek o Homerze
Ślepy wędrowiec, autor „Iliady” i „Odysei”
Najstarszy znany z imienia poeta uważany za ojca poezji epickiej. Żaden grecki poeta nie przsewyższył go sławą.  Na jego cześć wznoszono świątynie a w ...
17 ciekawostek o Ignacym Krasickim
17 ciekawostek o Ignacym Krasickim
Książę poetów polskich
Ignacy Krasicki był czołowym pisarzem polskiego oświecenia, najwybitniejszym przedstawicielem poezji klasycyzmu stanisławowskiego. Nazywany księciem p ...
28 ciekawostek o Juliuszu Słowackim
28 ciekawostek o Juliuszu Słowackim
Nie czas żałować róż, gdy płoną lasy
Jeden z największych poetów polskich, zaliczany do grona trzech Wieszczy Narodowych. Był autorem wybitnych dzieł literackich okresu romantyzmu a także ...
26 ciekawostek o Louise Glück
26 ciekawostek o Louise Glück
Laureatka literackiej Nagrody Nobla 2020
Louise Glück, amerykańska poetka i eseistka, dotychczas znana w Polsce niewielkiej rzeszy czytelników. W swojej twórczości nawiązywała do wątków osobi ...

Najnowsze tematy

11 ciekawostek o chlebie
11 ciekawostek o chlebie
Symbol wspólnoty
Chleb - symbol żywności, która od tysięcy lat odgrywa kluczową rolę w życiu człowieka. Od starożytnych cywilizacji po współczesność, chleb był stałym ...
16 ciekawostek o marihuanie
16 ciekawostek o marihuanie
Kontrowersyjna używka
Marihuanę, zwyczajowo nazywaną również konopiami indyjskimi, od dawna otacza aura kontrowersji i fascynacji. Jest to roślina, której historia sięga ty ...
14 ciekawostek o Salem
14 ciekawostek o Salem
Amerykańska stolica grozy
Salem, nazywane "Miastem Czarownic", budzi skojarzenia z tajemnicą, historią i niezwykłymi wydarzeniami. Położone na wschodnim wybrzeżu, w stanie Mass ...
19 ciekawostek o Kirunie
19 ciekawostek o Kirunie
Szwedzkie miasto z lokalną anomalią magnetyczną
Kiruna, miasto zakorzenione w sercu Laponii, stanowi nie tylko ośrodek górniczy, lecz także fascynujące centrum kultury, historii i natury arktycznej. ...
16 ciekawostek o Bali
16 ciekawostek o Bali
Wyjątkowe miejsce na ziemi
Bali to wyspa w archipelagu Indonezji, jedna z najbardziej popularnych wysp w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Słynie z bogatej kultury i tradycji ...
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
Najstarsze znane żyjące zwierzę lądowe
Żółw Jonathan to wyjątkowa postać w krainie zwierzęcych legend. Jego imponujący wiek i niezwykła historia życia uczyniły go jednym z najbardziej znany ...
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
Strategiczny geniusz, którego rządy rozpoczęły epokę hellenistyczną
Aleksander Macedoński, znany także jako Aleksander Wielki, jest jedną z najbardziej fascynujących postaci w historii starożytnej. Uważany za militarne ...
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
Francuski Michał Anioł
Auguste Rodin, jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy XIX wieku, pozostaje jedną z najbardziej wpływowych postaci w historii sztuki. Jego prace, odznacz ...

Podobne tematy