Ciekawostki o Homerze

Brak jest dokładniejszych wiadomości o pochodzeniu poety, o jego rodzinie oraz życiu. Nawet starożytni nie znali jego losów, mimo że już wtedy uchodził za wybitnego twórcę i autorytet.

Miejsc urodzenia Homera poszukiwano ustalając, w ktorych miejscowościach działały szkoły lub zrzeszenia rapsodów (wędrownych śpiewaków), nazywających się „homerydami”, czyli potomkami Homera. W walce o ten honorowy zaszczyt rywalizowały ze sobą miasta: Smyrna, Chios, Kolofon, Itaka, Pylos, Argos i Ateny. Prawdopodobne jest, że poeta urodził się w Smyrnie, ostatecznie jednak przyjmuje się, że pochodził z Chios znajdującego się w Jonii, bowiem badania wykazały, że podstawą języka, ktory użyty został do napisania przez niego eposów, był dialekt joński. Na jońskie pochodzenie Homera wskazują także świadectwa najbardzie znanego historyka starożytenj Grecji - Herodota.

Uważano, że pierwotnie Homer nazywał się Melesigenes i był synem boga smyrneńskiej rzeki Meles i nimfy Kreteis (twierdzili tak przede wszystkim mieszkańcy Smyrny). Przekonanie to potwierdza wysoką pozycję Homera w świecie greckim, gdyż tylko wybitnym ludziom przypisywano boskie albo półboskie pochodzenie.

W niektórych dialektach antycznej greki imię Homer oznaczało ślepca (“nie widzący”). Możliwe jest, że w niektórych rejonach starożytnej Grecji odbywało się rytualnie oślepianie osoby przeznaczonej do „zawodu” pieśniarza, ponieważ uważano, że oślepienie aktywizowało jej pamięć.

W antycznych dialektach imię Homer oznaczało także “zakładnika”, “człowieka towarzyszącego”, “zmuszonego do podążania”.

Swoje epickie wiersze przekazywał ustnie, recytując je tym, ktorzy chcieli go słuchać.  W wierszach opiewał czyny bohaterów, herosów i bogów. Jest praw­do­po­dob­ne, że na­le­żał do brac­twa aoj­dów – po­etów pieśniarzy, którzy przy dźwiękach formingi lub kitary opiewali czyny herosów. Jego publiczność stanowili zarówno mieszkańcy miasteczek zgromadzeni na placach, jak i bogata szlachta podczas wystawnych uczt w pałacach.

Według przekazów, te dwa wiel­kie dzie­ła Ho­me­ra były prze­ka­zy­wa­ne ust­nie aż do cza­sów Pi­zy­stra­ta (tyran Aten w latach 561-527 p.n.e.). Dzięki jego staraniom, około 520 roku p.n.e. eposy zostały podobno zebrane i spisane -  Pizystrat po­le­cił, aby każ­dy rapsod (wędrowny śpiewak) przybywający do Aten wy­re­cy­to­wał pi­sa­rzom ca­łość tego, co zna z Ho­me­ra. Syn Pi­zy­stra­ta -  Hip­parch, po­le­cił by epo­sy od­czy­ty­wa­no co roku z oka­zji Pa­na­te­na­jów (święto upamiętniające narodziny bogini Ateny).

Przedstawione zostały w niej epizody  końcowej fazy starcia Greków i Trojan - Homer przedstawił jedynie ostatnie 51 dni walki. Tytuł utworu pochodzi od wyrażenia “he Ilias poiesis” – pieśń o Ilionie (Troi). Przyjmuje się, że Iliada jest starsza od Odysei. 

Odyseja zaczyna sie po zakończeniui wojny trojańskiej. Epos przedstawia losy króla Itaki Odyseusza, który wraca z wojny trojańskiej do swojej rodzinnej ziemi i ukochanej żony Penelopy. Podczas podróży Odyseusz spotyka herosów, potwory i bogów. Podobnie jak Iliada, Odyseja przedstawia tylko wycinek z wieloletniej tułaczki Odyseusza. Przekazywana była heksametrem. Składa się z 24 pieśni. 

 Dzięki tym dwóm dziełom Homer uważany jest za jeden z filarów współczesnej literatury zachodniej, stanowiąc zarówno źródło inspiracji, jak i wiedzy o starożytności.

Grecka tradycja widziała w nim autora tzw. hymnów homeryckich (te wiersze liczą od kilku linii do setek i są skomponowane z tym samym dialektem, co Iliada i Odyseja)  i poematów heroikomicznych: Batrachomyomachia (‘Wojna żabiomysia’), Margites (“Głuptak”) z którego zachowało się tylko kilka wersów, Kerkopes (“Kerkopowie”) oraz  Epikichlides (“Chichotki”). Od czasów Herodota (historyk grecki zwany ojcem historii, żyjący w latach 484 - 426 p.n.e. ) zaczęło utrwalać się przekonanie, że Homer jest autorem jedynie Iliady i Odysei.

W VIII wie­ku p.n.e. wpro­wa­dzo­no do Gre­cji pi­smo al­fa­be­tycz­ne. Coraz bardziej powszechne stawało się odchodzenie od recytacji w kierunku poezji utrwalanej na piśmie. Przypuszcza się, że Ho­mer oraz krąg jego uczniów i po­moc­ni­ków mógł należeć do pio­nie­rów spi­sy­wa­nia prze­ka­zy­wanych wczesniej ustnie pie­śni po­etyc­kich.. Pismo uożliwiło stworzenie dużych form literackich. Iliada liczy ponad 15.000 a Odyseja ponad 12.000 wersów.

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech religii greskiej był kult bohaterów (herosów), którzy stali się niemal istotami boskimi. Wierzono, że dzięki niezwykłym czynom dokonanym za życia, heros został obdarzony mocą roztaczania patronatu i obrony społeczności żywych.  Słowo heros oznaczało zmarłego, czczonego i otaczanego kultem w swoim grobie lub w specjalnej świątyni.  Od czasów Ptolemeusza IV Filopatora (IV władca Egiptu z dynastii Ptolomeuszy, panował w latach 221-204 p.n.e),  Homer czczony był w Aleksandrii.  Istnieją dowody, że w końcu III wieku p.n.e. w Aleksandrii istniało poświęcone mu sanktuarium, w którym znajdował się wspaniały posąg siedzącego poety. Poświęcone mu świątynie wzniesiono na wyspach Ios i Chios, a w Olimpii i Delfach postawiono jego posągi.

Na skutek braku wiarygodnych informacji o życiu Homera niektórzy badacze wysuwali hipotezę, że Homer nigdy nie istniał. W III wieku p.n.e. aleksandryjscy krytycy - tzw. chorizontes  („rozdzielacze”) uważali, że oba eposy stworzone zostały przez dwóch różnych autorów. Pojawiły się również sugestie, że niektóre części eposów zostały dopisane w późniejszym okresie. Spór odrodził się w czasach nowożytnych pod koniec XVII wieku (problem ten zaczęto nazywać “kwestią homerycką”). Powstało wówczas kilka koncepcji dotyczących faktycznego autorstwa “Iliady” i “Odysei”. Niemiecki filolog Friedrich August Wolf głosił koncepcję, że obie wybitne epopeje stworzone zostały poprzez kompilację ludowych pieśni, utworów wielu wędrownych pieśniarzy, zebranych w większe całości po latach funkcjonowania w tradycji ustnej. Kolejna koncepcja -  “teoria pieśni” - zakładała, że “Iliada” powstała z połączenia za czasów Pizystrata osiemnastu pieśni różnych autorów. Jej rozwinięciem było przypisanie Homerowi twórcze połączenie tych pierwotnych dzieł. Trzecie koncepcja - “teoria kompilacji” - powstała pod wpływem poprzednich teorii i zakładała, że Homer zebrał i wykorzystał do napisania swoich poematów istniejące wcześniej utwory poezji ustnej, które połączył spójną fabułą. 

Współczesne analizy wskazują, że oba dzieła  - “Iliada” i Odyseja” są wynikiem długiego rozwoju greckiej poezji epickiej, która przez lata przekazywana była ustnie. Powstały w ten sposób dorobek w postaci pieśni bohaterskich i techniki poetyckiej, został wykorzystany przez jednego albo  kilku poetów, którzy  stworzyli  wielką  i dopracowaną kompozycję.

Podróż Odyseusa stała się motywem stanowiącym literackie wyzwanie dla wielu pokoleń pisarzy i stała się zainspiracją wielu innych wysoko cenionych dzieł. Należą do nich: “Ulisses”  Jamesa Joycea,  “Don Kichot” Miguela de Cervantesa,  “Jądro ciemności” Josepha Conrada,  “Czarnoksiężnuk z krainy Oz” L. Franka Bauma, b“Inferno” Dantego Alighieri, “Kandyd” Woltera, “Dzienniki gwiazdowe” Stanisłwa Lema.

Rzymski epos napisany został heksametrem w I wieku p.n.e.  W dwunastu księgach liczących 9892 wiersze  opisuje dzieje Trojańczyka Eneasza - legendarnego protoplsty Rzymian. 

Reżyserem filmu był Wolfgang Petersen. Główne role zagrali: Brad Pitt, Orlando Bloom, Diane Kruger, Peter O’Toole, Eric Bana, Sean Bean.